وضعیت کتاب در فارس؛ کالای لوکس یا ضرورت فراموش شده؟

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: در هنگامه برگزاری هجدهمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب، نام شیراز بار دیگر بر تارک رویدادهای فرهنگی کشور می‌درخشد.
اما آیا این درخشش، صرفاً بازتابی از شکوفایی فرهنگ کتابخوانی فارسی‌ها در ایران بوده، یا پرده‌ای بر چهره مشکلات عمیق و ساختاری در صنعت نشر و مطالعه این استان است؟
بررسی وضعیت موجود، ما را با تصویری پیچیده‌تر و چالش‌برانگیزتر روبرو می‌کند؛ جهانی که در آن، کتاب گاه به کالایی لوکس بدل می‌شود، نویسندگان توانمند در مسیر نشر با صدها مانع روبرو هستند و آثار بی‌محتوا، فضایی برای تنفس آثار عمیق باقی نمی‌گذارند.
از دسترسی به کتاب تا تغییر ذائقه مخاطب
کتابخوانی در فارس، بیش از آنکه به یک ضرورت فرهنگی بدل شود، گویی به کالایی لوکس تقلیل یافته است.
قیمت‌های سرسام‌آور کتاب که ناشی از هزینه‌های بالای تولید، کاغذ، چاپ و توزیع است، آن را از دسترس بخش بزرگی از جامعه به ویژه اقشار کم‌درآمد و دانشجویان دور نگه داشته است.
یارانه‌های دولتی گرچه تلاشی برای تسهیل دسترسی است، اما غالباً ناکافی و نامنظم بوده و نمی‌تواند مشکل اساسی قیمت‌گذاری و ضعف در چرخه تولید و توزیع را حل کند.
علاوه بر مشکل دسترسی، ذائقه مخاطب نیز در حال تغییر است.
در جامعه‌ای که شبکه‌های اجتماعی و سرگرمی‌های بصری ارزان و در دسترس هستند، کتاب برای جلب توجه مخاطب، ناچار به رقابت با رقبای قدرتمندی است که جذابیت‌های آنی و بصری بیشتری دارند.
این رقابت اغلب به نفع رسانه‌های جدید تمام می‌شود و سرانه مطالعه را در سطحی نگران‌کننده نگه می‌دارد.
فقدان برنامه‌های ترویجی مستمر، خلاقانه و هدفمند در سطوح مختلف آموزشی و اجتماعی، مانع از نهادینه‌سازی فرهنگ مطالعه در بلندمدت شده و شکاف میان نمایشگاه‌های مقطعی و نیاز به ترویج پایدار فرهنگ کتابخوانی را آشکار می‌سازد.
ویترین مشکلات کتاب تا افق‌های نو در حوزه نشر
نمایشگاه کتاب فارس و جشنواره فرهنگی هنری کتاب‌خوان ایران، فرصتی مغتنم برای تنفس تازه در فضای فرهنگی استان و کشور است.
اما نباید فراموش کرد که این رویدادها، به تنهایی قادر به حل مشکلات ریشه‌ای نشر و کتابخوانی نیستند.
تا زمانی که ساختارهای حمایتی دولت، به جای تمرکز بر رویدادهای مقطعی، بر تقویت زیرساخت‌های فرهنگی، حمایت از تولید محتوای بومی، اصلاح نظام توزیع، ایجاد سازوکارهای پایدار برای دسترسی عمومی به کتاب و حمایت از نویسندگان و ناشران متعهد متمرکز نشود، نمایشگاه‌ها همچنان بیشتر شبیه به ویترینی برای نمایش مشکلات خواهند بود تا راه‌حلی برای آن‌ها.
لازم است نگاهی واقع‌بینانه‌تر و نقادانه‌تر به این رویدادها داشت و از ظرفیت آن‌ها برای پیگیری مطالبات واقعی حوزه کتاب و کتابخوانی بهره برد تا شاید بتوان افق‌های نوینی را در این مسیر ترسیم نمود.
وضعیت کتابخوانی در فارس خوب، اما نشر با چالش مواجه است
حسن دهقان، معاون فرهنگی و مطبوعاتی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان فارس در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه وضعیت کتاب و کتابخوانی در این استان برخلاف تصور عمومی، رو به بهبود است، گفت: مردم فارس علاقه خود را به کتاب نشان داده‌اند و این امر موجب فعالیت‌های گسترده نهادهای مردمی و دولتی در حوزه ترویج کتابخوانی شده است.
وی با اشاره به اینکه استان فارس بیشترین روستاهای دوستدار کتاب ایران را دارد و دو شهر آن، شیراز و استهبان، به عنوان پایتخت کتاب ایران انتخاب شده‌اند، ادامه داد: این موفقیت‌ها نشان‌دهنده توسعه فعالیت‌های ترویجی است.
در روستاها، این مسئولیت بیشتر بر عهده سازمان‌های مردم‌نهاد و عموم مردم است، در حالی که در شهرها، دستگاه‌های دولتی مانند اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، اداره کل کتابخانه‌های عمومی و شهرداری شیراز نیز در کنار یکدیگر برای ترویج کتابخوانی تلاش می‌کنند.
دهقان با تأکید بر اینکه گام اول، یعنی ایجاد احساس نیاز به کتابخوانی در مردم، برداشته شده است، افزود: اکنون وظیفه مروجان کتاب و دستگاه‌های حاکمیتی است که کتاب را در دسترس مردم قرار دهند.
معاون فرهنگی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان فارس با بیان اینکه در فضای جهانی، ملاک سنجش حرکت جامعه به سمت کتابخوانی، لزوماً سرانه کتابخوانی نیست بلکه میزان دسترسی مردم به کتاب اهمیت بیشتری دارد، گفت: در حوزه توسعه کتابخانه‌های عمومی، کارهای خوبی در استان فارس در حال انجام است و تقریباً همه شهرها دارای کتابخانه هستند و آن‌هایی هم که هنوز کتابخانه ندارند، در مرحله ساخت قرار دارند.
همچنین بسیاری از روستاها دارای کتابخانه شده‌اند و کتابخانه‌های خصوصی نیز توسط افراد خیر و مؤسسات مردم‌نهاد فعالیت می‌کنند.
نشر؛ از تب کتاب‌سازی تا چالش تیراژ
دهقان یکی از مشکلات اساسی در حوزه نشر را «تب کتاب‌سازی» دانست و گفت: به جای تألیف واقعی، شاهد افزایش کتاب‌سازی هستیم.
بسیاری از افرادی که هنوز نیازمند یادگیری هستند، با عجله اقدام به تألیف کتاب می‌کنند که این امر باعث بدبینی مردم نسبت به تولیدات ناشران، به ویژه ناشران شهرستانی، شده است.
وی با اشاره به اینکه ناشران نیز برای ادامه فعالیت خود مجبور به چاپ کتاب‌هایی هستند که شاید کیفیت لازم را نداشته باشند، افزود: به دلیل شرایط اقتصادی نامطلوب، تیراژ کتاب‌ها نیز بسیار پایین آمده و به حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ نسخه رسیده است.
معاون فرهنگی و مطبوعاتی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی فارس، سیاست‌گذاری در حوزه حمایت از کتاب‌های خوب را ضروری دانست و گفت: به جای جلوگیری سلبی از انتشار کتاب‌های ضعیف، باید با حمایت از کتاب‌های باکیفیت، آن‌ها را در جامعه معرفی کرد.
همچنین، تسهیلاتی برای تأمین کاغذ و چاپ ناشران باید در نظر گرفته شود تا بتوانند کتاب‌ها را با قیمت مناسب‌تری به مردم برسانند.
دهقان در خصوص نظارت بر محتوای کتاب‌ها، گفت: قانون، وظیفه نظارت بر کیفیت محتوا را بر عهده وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نگذاشته است، بلکه تنها بر انطباق کتاب با قوانین نظارت می‌کند.
وی افزود: با این حال، بحث بر سر اینکه آیا این وزارتخانه باید بر کیفیت محتوا نیز نظارت داشته باشد، همچنان ادامه دارد.
دهقان با اشاره به برگزاری آئین‌های رونمایی، جشن امضا و نقد کتاب برای معرفی کتاب‌های باکیفیت و همچنین برگزاری جوایز کتاب سال در سطح کشور و استان فارس، گفت: این اقدامات تلاشی ایجابی برای معرفی کتاب‌های خوب به جامعه است.
همچنین، خرید کتاب‌های باکیفیت توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و قرار دادن آن‌ها در اختیار کتابخانه‌های عمومی، گامی دیگر در این راستاست.
معاون فرهنگی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان فارس تأکید کرد: با وجود چالش‌ها، وضعیت استان فارس در حوزه کتاب و نشر نسبت به بسیاری از نقاط دیگر، خوب است و ناشران خوبی در این استان فعالیت می‌کنند.
برگزاری نمایشگاه کتاب شیراز پس از ۷ سال وقفه
دهقان از برگزاری هجدهمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب استان فارس در آبان ماه امسال خبر داد و گفت: این رویداد فرهنگی مهم پس از هفت سال وقفه برگزار خواهد شد.
وی با اشاره به دلایل وقفه در برگزاری نمایشگاه‌های استانی، از جمله شرایط اقتصادی و حمایت‌های ناکافی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، همچنین مناقشه‌ای مبنی بر آسیب احتمالی نمایشگاه‌ها به اقتصاد کتابفروشی‌های کلان‌شهرها، اظهار کرد: سیاست جدید وزارت فرهنگ و ارشاد، حمایت از کتابفروشی‌ها در زمان برگزاری نمایشگاه‌ها از دو طریق است؛ نخست، حضورکتابفروشی‌ها با اخذ نمایندگی از ناشران در نمایشگاه و دوم، ارائه یارانه مجازی خرید کتاب از کتابفروشی‌های سطح شیراز تا ۳۰ روز پس از پایان نمایشگاه.
وی افزود: این دو راهکار باعث شده تا تب برگزاری نمایشگاه‌های استانی دوباره بالا بگیرد و ما شاهد برگزاری نمایشگاه کتاب استان فارس در آبان ماه باشیم.
معاون فرهنگی و مطبوعاتی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی فارس همچنین از همکاری خانه کتاب و ادبیات ایران در تأمین بخشی از هزینه‌ها خبر داد و گفت: بخش اعظم تأمین یارانه و پشتیبانی لجستیکی توسط شهرداری شیراز انجام خواهد شد.
پ انتظار استقبال میلیونی از رویداد فرهنگی جنوب کشور
معاون فرهنگی و مطبوعاتی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان فارس، نمایشگاه کتاب شیراز را یکی از مهم‌ترین رویدادهای فرهنگی جنوب کشور توصیف کرد و با توجه به عطش هفت ساله مردم، پیش‌بینی کرد که استقبال از این نمایشگاه بسیار بیشتر از سال‌های گذشته باشد.
وی همچنین با توجه به میزان یارانه اختصاص یافته، انتظار گردش مالی بسیار زیادی را داشت و پیش‌بینی کرد که بیش از یک میلیون نفر از این نمایشگاه بازدید کنند.
دهقان تصریح کرد: نمایشگاه کتاب استان فارس به مدت شش روز و در نیمه آبان ماه برگزار خواهد شد.