چای ایرانی یا خارجی؟ نگاهی به ذائقه، کیفیت و بازار

چای ایرانی یا خارجی؟
نگاهی به ذائقه، کیفیت و بازار
چای در ایران نه فقط یک نوشیدنی روزمره، بلکه بخشی از فرهنگ و زندگی اجتماعی مردم است.
اگرچه در سال‌های اخیر قهوه، دمنوش‌ها و نوشیدنی‌های نوین جای خود را در میان نسل جوان باز کرده‌اند، اما چای همچنان مهم‌ترین همراه سفره‌های صبحانه، مهمانی‌ها و لحظه‌های دورهمی ایرانیان باقی مانده است.
کد خبر: 735023 | ۱۴۰۴/۰۶/۱۹ ۱۰:۳۵:۵۲
زهرا تجویدی- چای در ایران نه فقط یک نوشیدنی روزمره، بلکه بخشی از فرهنگ و زندگی اجتماعی مردم است.
اگرچه در سال‌های اخیر قهوه، دمنوش‌ها و نوشیدنی‌های نوین جای خود را در میان نسل جوان باز کرده‌اند، اما چای همچنان مهم‌ترین همراه سفره‌های صبحانه، مهمانی‌ها و لحظه‌های دورهمی ایرانیان باقی مانده است.
پرسش ما این است که آیا چای ایرانی با رقیبان خارجی خود قابل مقایسه است؟
کدام یک سالم‌تر، باکیفیت‌تر یا مقرون‌به‌صرفه‌تر است؟
در نهایت چرا بخش قابل توجهی از مردم همچنان به سراغ چای خارجی می‌روند؟
تاریخچه‌ای کوتاه از ورود چای به ایران
تا پیش از قرن نوزدهم، نوشیدنی غالب در ایران قهوه بود و چای چندان جایگاهی نداشت.
اما با ورود چای از راه هند و سپس تلاش‌های آقا محمدخان قاجار قوانلو قاجار ملقب به کاشف‌السلطنه که بعدها به چایکار شهرت یافت، کشت این محصول در شمال کشور آغاز شد.
آب‌وهوای معتدل و مرطوب گیلان و مازندران شرایطی ایده‌آل برای پرورش بوته‌های چای فراهم کرد و به تدریج چای ایرانی جایگزین قهوه شد.
از آن زمان تاکنون، چای ایرانی به‌ویژه در مناطق لاهیجان، لنگرود، رودسر و فومن به‌عنوان محصولی ملی شناخته می‌شود.
با این حال، در مقاطع مختلف تاریخی، واردات چای خارجی از هند، سریلانکا، کنیا و حتی کشورهای آسیای جنوب‌شرقی، بازار داخلی را تحت تأثیر قرار داده است.
ویژگی‌های چای ایرانی؛ عطری طبیعی و اصالت محلی
چای ایرانی به‌ویژه در برداشت‌های بهاره، از عطر و طعم ویژه‌ای برخوردار است.
رنگ دم‌کرده‌ آن شفاف و مایل به قرمز است و به‌دلیل عدم استفاده از افزودنی‌های شیمیایی، عطر مصنوعی یا رنگ‌زا، بسیاری آن را سالم‌تر از نمونه‌های وارداتی می‌دانند.
یکی از مهم‌ترین مزیت‌های چای ایرانی طبیعی بودن آن است.
کشاورزان شمال کشور به‌ندرت از سموم و کودهای شیمیایی استفاده می‌کنند و همین موضوع موجب شده تا چای ایران از نظر سلامت در جایگاه مطلوبی قرار گیرد.
تفاوت عمده‌ آن با برخی چای‌های خارجی در همین نکته است؛ بسیاری از برندهای خارجی برای جلب مشتری، از اسانس‌ها و افزودنی‌های معطر استفاده می‌کنند، در حالی که چای ایرانی طعم و عطر خود را از خاک و اقلیم شمال می‌گیرد.
چرا چای خارجی محبوب شد؟
با وجود همه‌ این ویژگی‌ها، چای خارجی در دهه‌های اخیر طرفداران زیادی پیدا کرده است.
دلایل این موضوع را می‌توان در چند عامل جست‌وجو کرد.
نخست، ذائقه‌ ایرانیان به مرور به سمت چای پررنگ و زوددم تغییر کرد.
چای خارجی، به‌ویژه انواع هندی و سیلان، رنگ تیره‌تری دارد و ظرف چند دقیقه به غلظت دلخواه می‌رسد.
در مقابل، چای ایرانی زمان بیشتری برای دم کشیدن نیاز دارد و رنگ آن به تیرگی چای هندی نمی‌رسد.
همین تفاوت ساده سبب شد تا بسیاری از مصرف‌کنندگان به سمت نمونه‌های وارداتی بروند.
عامل دوم، تبلیغات گسترده‌ شرکت‌های واردکننده است.
برندهایی مانند «احمد»، «دوغزال» یا «لیپتون» سال‌هاست در بازار ایران شناخته‌شده‌اند و با بسته‌بندی‌های جذاب، اعتماد مشتریان را جلب کرده‌اند.
در حالی که چای ایرانی غالباً در بسته‌بندی‌های ساده عرضه می‌شد و از تبلیغات کافی برخوردار نبود.
سومین عامل، کیفیت ناهماهنگ تولید داخلی است.
اگرچه برخی مزارع شمال کشور چای بسیار باکیفیتی تولید می‌کنند، اما در مجموع به دلیل مشکلات فرآوری و بسته‌بندی، محصول نهایی همیشه یکنواخت نیست.
مشتریانی که به دنبال کیفیت ثابت هستند، ترجیح می‌دهند به برندهای خارجی اعتماد کنند.
اقتصاد چای؛ کشاورز ایرانی در برابر بازار جهانی
کشت چای در شمال کشور، زندگی هزاران خانواده را تأمین می‌کند.
بر اساس آمار وزارت جهاد کشاورزی، بیش از ۲۵ هزار هکتار باغ چای در استان‌های گیلان و مازندران وجود دارد و سالانه حدود ۳۰ تا ۴۰ هزار تن چای خشک تولید می‌شود.
با این حال، نیاز مصرفی کشور بیش از این میزان است و بخشی از آن از طریق واردات تأمین می‌شود.
این واردات، اگرچه در نگاه اول پاسخگوی تقاضای بازار است، اما در عمل به ضرر کشاورز داخلی تمام می‌شود.
بسیاری از چایکاران از پایین بودن قیمت خرید تضمینی گله دارند و معتقدند اگر حمایت کافی صورت گیرد، ایران می‌تواند بخش عمده‌ای از نیاز داخلی را از طریق تولید ملی برطرف کند.
در مقابل، واردکنندگان استدلال می‌کنند که تنوع ذائقه‌ مصرف‌کنندگان ایجاب می‌کند تا انواع مختلف چای در بازار وجود داشته باشد.
به گفته‌ آنان، مشتری ایرانی هم به دنبال چای ملایم ایرانی است و هم چای پررنگ و معطر خارجی.
بنابراین واردات، تکمیل‌کننده‌ تولید داخلی است نه رقیب آن.
نگاه سلامت‌محور؛ کدام یک بهتر است؟
یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های امروزی در انتخاب خوراکی‌ها و نوشیدنی‌ها، سلامت است.
در این زمینه، بسیاری از کارشناسان تغذیه توصیه می‌کنند که مردم به سراغ چای ایرانی بروند، زیرا بدون افزودنی‌های شیمیایی تولید می‌شود.
برخی چای‌های خارجی، هرچند خوش‌رنگ و خوش‌عطر، اما حاوی اسانس‌های شیمیایی هستند که مصرف مداوم آن‌ها ممکن است برای سلامتی مضر باشد.
از سوی دیگر، کیفیت آب، روش دم کردن و میزان مصرف نیز بر سلامت اثرگذار است.
چه چای ایرانی و چه خارجی، اگر بیش از اندازه مصرف شوند، می‌توانند باعث مشکلاتی چون کم‌خونی ناشی از فقر آهن یا بی‌خوابی شوند.
بنابراین انتخاب سالم‌تر، نه فقط نوع چای، بلکه شیوه‌ مصرف آن است.
ذائقه‌ جوانان و تغییر سبک زندگی
نسل جوان امروز در معرض فرهنگ جهانی قرار دارد و سبک زندگی آن‌ها متفاوت از نسل‌های گذشته است.
بسیاری از آن‌ها به سمت نوشیدنی‌هایی چون قهوه، کاپوچینو، دمنوش‌های گیاهی و حتی نوشابه‌های انرژی‌زا رفته‌اند.
با این حال، چای همچنان جایگاه خود را حفظ کرده است.
در میان این نسل، برخی ترجیح می‌دهند چای خارجی با طعم و عطر قوی مصرف کنند، زیرا با زندگی پرشتابشان سازگارتر است؛ زوددم است و رنگ تیره‌ای دارد.
در مقابل، عده‌ای دیگر که به سلامت توجه دارند، چای ایرانی را انتخاب می‌کنند.
در واقع، بازار امروز ترکیبی از هر دو گروه را شامل می‌شود و نمی‌توان گفت کدام یک بر دیگری غلبه مطلق دارد.
آینده‌ چای ایرانی
اگر بخواهیم جایگاه چای ایرانی را تقویت کنیم، باید به چند نکته توجه کرد.
نخست، بهبود فرآوری و بسته‌بندی ضروری است.
محصولی هرچند باکیفیت، اگر در بسته‌بندی مناسب عرضه نشود، در بازار جهانی حرفی برای گفتن نخواهد داشت.
دوم، تبلیغات و برند‌سازی اهمیت دارد.
چای ایرانی نیازمند معرفی دوباره است تا مردم از ویژگی‌های طبیعی و سالم آن آگاه شوند.
سومین نکته، حمایت دولتی و قیمت‌گذاری منصفانه است.
اگر کشاورزان احساس کنند محصولشان به درستی خریداری می‌شود و ارزش زحمتشان حفظ می‌شود، انگیزه‌ بیشتری برای تولید خواهند داشت.
در غیر این صورت، رها کردن باغ‌های چای و جایگزینی آن با محصولات دیگر محتمل خواهد بود.
کدام چای خوش طعم‌تر است؟
این پرسش، ساده به نظر می‌رسد اما پاسخ یک‌دستی ندارد، چون «خوش‌طعم بودن» چای کاملاً وابسته به ذائقه‌ شخصی است.
اگر بخواهیم مقایسه کنیم چای ایرانی معمولاً طعمی ملایم‌تر، گس‌تر و طبیعی‌تر دارد.
عطر آن از خاک و آب‌وهوای شمال ایران می‌آید و به همین دلیل بسیاری آن را «اصیل» می‌دانند.
کسانی که دنبال یک نوشیدنی سالم، بدون اسانس و با مزه‌ سنتی هستند، اغلب چای ایرانی را خوش‌طعم‌تر توصیف می‌کنند.
چای خارجی به‌ویژه نمونه‌های هندی و سیلان، طعم پررنگ‌تر و قوی‌تری دارند.
رنگ دم‌کرده‌ آن‌ها تیره‌تر است و در مدت‌زمان کوتاهی به غلظت دلخواه می‌رسند.
برای همین عده‌ زیادی این نوع چای را خوش‌طعم‌تر می‌دانند، به‌خصوص کسانی که به عطرهای قوی و طعم تند علاقه دارند.
در مجموع، اگر طعم ملایم و طبیعی می‌خواهید، چای ایرانی خوش‌طعم‌تر به نظر می‌رسد.
اگر به دنبال طعم قوی و زوددم هستی، چای خارجی بیشتر با سلیقه‌ات جور درمی‌آید.
آیا چای‌های خارجی افزودنی دارند یا کیفیت آن‌ها بهتر است؟
واقعیت این است که همه‌ چای‌های خارجی لزوماً عطر مصنوعی ندارند، اما بخش زیادی از آنچه در بازار ایران به‌عنوان «چای خارجی معطر» فروخته می‌شود، حاوی اسانس یا افزودنی‌های معطر است.
در کشورهایی مثل هند و سریلانکا مزارع بزرگی وجود دارد که چای باکیفیت و بدون هیچ افزودنی تولید می‌کنند.
این چای‌ها، درست مثل چای ایرانی، فقط از برگ چای به‌دست می‌آیند و عطرشان طبیعی است.
بسیاری از برندهای معتبر جهانی همین چای خالص را عرضه می‌کنند.
بخش زیادی از چای‌هایی که وارد ایران می‌شوند (به‌ویژه برندهای محبوب در بازار داخلی) برای هماهنگی با ذائقه‌ مصرف‌کننده ایرانی، به‌طور عمدی با اسانس‌های گیاهی یا شیمیایی معطر می‌شوند.
این موضوع باعث شده خیلی‌ها چای خارجی را «خوش‌عطرتر» بدانند، هرچند این عطر همیشه طبیعی نیست.
چرا ایرانی‌ها این عطر را دوست دارند؟
به‌خاطر عادت ذائقه.
چون چای ایرانی عطر ملایم و طبیعی دارد و رنگ آن دیرتر باز می‌شود، بسیاری ترجیح داده‌اند سراغ چای‌هایی بروند که سریع‌تر دم می‌کشد و بوی قوی‌تری دارد، حتی اگر این بو حاصل افزودنی باشد.
در اصل، کشورهایی مثل هند و سیلان از تولیدکنندگان بزرگ جهانی‌اند و کیفیت چای‌شان واقعاً بالاست.
مشکل آن‌جاست که بسیاری از محصولاتی که وارد ایران می‌شوند، نمونه‌های «معطرشده» هستند، نه همان چای خالص و ممتاز.
پس می‌توان گفت بخشی از چای خارجی واقعاً از نظر فرآوری، یکنواختی و بسته‌بندی باکیفیت‌تر است.
بخشی دیگر به‌خاطر اسانس و افزودنی معطر محبوب شده، نه به دلیل کیفیت برگ چای.
انتخاب میان سنت و سلیقه
در نهایت، پاسخ به این پرسش که «چای ایرانی یا خارجی؟» بستگی به سلیقه و نگاه مصرف‌کننده دارد.
چای ایرانی سالم‌تر و طبیعی‌تر است، اما برای دم کشیدن زمان بیشتری می‌خواهد و رنگ آن به تیرگی چای خارجی نمی‌رسد.
چای خارجی خوش‌رنگ‌تر و زوددم‌تر است، اما ممکن است حاوی افزودنی‌های شیمیایی باشد.
اگر نگاه سلامت‌محور داشته باشیم، چای ایرانی گزینه‌ بهتری است.
اگر ملاک، سرعت و رنگ پررنگ باشد، چای خارجی در صدر انتخاب قرار می‌گیرد.
شاید بهترین راهکار، استفاده‌ متعادل از هر دو باشد و البته تقویت صنعت داخلی تا روزی برسد که چای ایرانی نه فقط در ایران، بلکه در بازار جهانی بدرخشد.