چه شد که ساخت چین دنیا را گرفت؟

به گزارش خبرگزاری مهر، رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند گفت: دولت و حاکمیت چین از سال ۲۰۱۰ تصمیم گرفت چین را از حالت یک کارخانه با نیروی کار ارزان به کشوری با تولید هایتک تبدیل کنند.
دولت چین از سال ۲۰۱۵ برای رسیدن به این هدف برنامه‌ای ۱۰ ساله ترسیم کرد و از کمک‌های فکری اندیشکده‌ها و نهادهای علمی و دانشگاهی به خوبی استفاده نمود.
همین برنامه به برتری چین در تولید خودروهای برقی، پنل‌های خورشیدی، فناوری باتری، تجهیزات حمل و نقل، حوزه هوش مصنوعی، نیمه‌رساناها و … منجر شد.
سیدطه‌حسین مدنی درباره پروژه «Made in China 2025» گفت: دولت چین این پروژه را از سال ۲۰۱۰ با دعوت از اندیشکده‌ها و مجموعه‌های پژوهشی و دانشگاهی کلید زد و از آنها خواست چه به صورت موردی و چه به صورت کلان، آثار سیاست‌های اقتصادی بر مسائل اجتماعی و آثار موضوعات اجتماعی بر اقتصاد این کشور را بررسی کنند.
مدنی ادامه داد: در نهایت این کشور در سال ۲۰۱۵ از یک برنامه ۱۰ ساله به نام «ساخت چین ۲۰۲۵» که به اختصار به MIC25 معروف شد، رونمایی کرد.
هدف برنامه این بود که چین را از حالت کشوری که صرفاً دارای نیروی کار ارزان، منابع فراوان و وسعت سرزمینی زیادی است به کشوری با تولیدات هایتک که در لبه دانش حرکت می‌کند و نقش ویژه‌ای در تولید علم و تکنولوژی در سطح جهان دارد تبدیل کند.
اهداف برنامه «ساخت چین ۲۰۲۵»
وی خاطرنشان کرد: به طور دقیق‌تر، دولت چین به دنبال این بود که با حفظ و تقویت مزیت‌های رقابتی پیشین خود، این بار در زمینه‌هایی چون فناوری اطلاعات، رباتیک، راه‌آهن، خودروهای برقی، تجهیزات نیرو، مواد نو و زیست‌فناوری به تولید پیشرفته برسد و در این مسیر تأکید خاصی بر نوآوری، کیفیت، توسعه سبز، بازآرایی ساختاری و سرمایه انسانی داشت.
وی افزود: «ساخت چین ۲۰۲۵» در واقع اولین استراتژی جامع صنعتی چین بود.
برخی معتقدند این برنامه مشابه همان برنامه‌ای است که آلمان با عنوان Industry 4.0 در پیش گرفته بود و برخی دیگر اعتقاد دارند که « Made in China 2025» برآمده از مسیر مستقل توسعه چین است.
رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند خاطرنشان کرد: فارغ از این اختلاف نظرهایی که درباره منشأ برنامه « Made in China 2025» وجود دارد؛ چین برای رسیدن به اهداف ترسیم شده در این برنامه یک سری معافیت‎‌های مالیاتی، صندوق‌های حمایتی و … در نظر گرفت و همانطور که گفته شده به خوبی از کمک اندیشکده‌ها و نهادهای دانشی بهره برد.
مدنی تصریح کرد: در واقع چین پشتوانه‌های مهمی چون یارانه‌های نوآوری، صندوق‌های بزرگ صنعتی ملی و استانی، استانداردهای تولید هوشمند، تکمیل زنجیره‌های بومی‌سازی و مواردی از این دست را برای اجرای برنامه « Made in China 2025» یا به اختصار، «MIC25» در دستور کار قرار داد.
رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند گفت: با توجه به حساسیت این برنامه و همزمان با شدت گرفتن مناقشات تجاری، نام بردن مستقیم از «ساخت چین ۲۰۲۵» کم‌رنگ شد.
یکی از این چالش‌ها مربوط به انتقادات دولت‌های دیگر، به‌ویژه دولت ترامپ در آمریکا بود که آن را به‌عنوان سیاستی مداخله‌گر در بازار و ناقض اصول تجارت آزاد می‌دانست.
این حساسیت‌ها باعث شد برنامه «ساخت چین ۲۰۲۵» در قالب‌های دیگری چون تولید هوشمند، زیرساخت‌های نو و ارکان صنعتی برنامه پنج‌ساله چهاردهم ادامه پیدا کند.
تکیه چین به اندیشکده‌ها برای اجرای موفق «ساخت چین ۲۰۲۵»
رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند در ادامه با بیان اینکه بیش از ۱۹۰۰ اندیشکده در چین فعال هستند و بسیاری از آنها به‌طور مستقیم در فرآیند تصمیم‌گیری‌های کلان کشور مشارکت دارند، به نقش اندیشکده‌ها و نهادهای علمی-پژوهشی در پروژه «MIC2025» اشاره و خاطرنشان کرد: استفاده هدفمند دولت چین از نهادهای پژوهشی و اندیشکده‌های توانمند، تا حد زیادی باعث موفقیت این پروژه شد.
مدنی افزود: از جمله این اندیشکده‌ها می‌توان به آکادمی مهندسی چین (CAE) اشاره کرد.
بعد از اینکه دولت چین از نهادهای پژوهشی خواست درباره تأثیر موضوعات و مسائل اقتصادی و اجتماعی بر هم اظهار نظر کنند؛ این آکادمی در سال ۲۰۱۳ گزارشی درباره «چالش‌های فناوری تولید پیشرفته» منتشر کرد که پیش‌نویس اولیه «MIC2025» به این گزارش استناد کرده بود.
وی خاطرنشان کرد: آکادمی مهندسی چین(CAE) نقش اثرگذاری در پروژه « MIC2025» ایفا کرد.
این نهاد در سال ۲۰۱۳ با مشارکت بیش از ۴۰۰ کارشناس صنعتی و دانشگاهی، مسیر صنعتی‌سازی نوین چین را بررسی کرد که گزارش نهایی آن مبنای اصلی سند MIC2025 شد و بسیاری از پیشنهادهای مطرح شده در آن به صورت مستقیم در سند نهایی آمد.
رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند تصریح کرد: مجموعه یادداشت‌های سیاستی مرکز پژوهش‌های توسعه شورای دولتی(DRC) به عنوان یک اندیشکده دولتی که از سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۵ منتشر شد هم درباره نیمه‌هادی‌ها و فناوری اطلاعات هشدارهایی درباره وابستگی چین داد که در اولویت MIC2025 قرار گرفت.
مدنی خاطرنشان کرد: آکادمی علوم اجتماعی چین(CASS) هم تحقیقات گسترده‌ای درباره پیامدهای اجتماعی و بازار کار انجام داد که دولت چین در بسته سیاستی آموزش نیروی کار پروژه « MIC2025» از همین پژوهش الهام گرفت.
این آکادمی در سال ۲۰۱۶ درباره اینکه اجرای بدون توازن «MIC2025» می‌تواند به شکاف منطقه‌ای میان استان‌های پیشرفته شرق و مناطق کمتر توسعه‌یافته غرب منجر شود؛ هشدار داد.
این گزارش بعدها در اصلاحات سیاستی دولت مورد توجه قرار گرفت و برخی یارانه‌ها و حمایت‌های منطقه‌ای طراحی شد.
آغوش باز چین برای نظرات اندیشکده‌ها
رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند تصریح کرد: این نوع برخورد چین با پیشنهادات، انتقادات و هشدارهای نهادهای پژوهشی و اندیشکده‌ها، نشان داد این کشور در تدوین اسناد مهمی چون «MIC2025» نظرات اندیشکده‌ها را با آغوش باز پذیرفته است.
وی تصریح کرد: به بیان دیگر برنامه «MIC2025» از عزم راسخ چین برای تبدیل به یک قدرت صنعتی پیشرفته حکایت داشت که طی ۱۰ سال به نتایج خوبی نیز رسید.
چین در این مسیر از مشاوره‌های علمی و فنی اندیشکده‌ها و نهادهای پژوهشی به خوبی بهره گرفت و این نهادها نقش مهمی در سیاست‌های کلانی چون «ساخت چین ۲۰۲۵» ایفا کردند.
بدون پل‌زدن میان پژوهش دانشگاهی و سیاست اجرایی، هیچ تحول صنعتی بزرگی ممکن نیست
رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند گفت: در واقع «MIC2025» بر مبنای مدل دانشگاه، اندیشکده، حکومت ترسیم شد و طی آن، دانشگاه‌ها دانش پایه را تولید می‌کنند، اندیشکده‌ها این دانش را قابل ترجمه برای سیاست‌گذاری می‌سازند و دولت مرکزی آن را به برنامه ملی الزام‌آور تبدیل می‌کند.
در ادبیات سیاست‌گذاری از این مدل تحت عنوان « knowledge brokerage» یاد می‌شود و به دولتمردان این پیام را می‌دهد که بدون پل‌زدن میان پژوهش دانشگاهی و سیاست اجرایی، هیچ تحول صنعتی بزرگی ممکن نیست.
وی با بیان اینکه تاکنون مطالعاتی درباره اثر واقعی «MIC2025» در چین، انجام شده است؛ افزود: یکی از این مطالعات توسط Lee G.
Branstetter از دانشگاه ایالتی پنسیلوانیا Guangwei Li از دانشگاه فودان شانگهای انجام شده است.
در این تحقیق، تأثیر «MIC2025» بر دریافت یارانه‌ها، تحقیق و توسعه، تعداد پتنت‌ها، بهره‌وری و سودآوری شرکت‌های چینی بررسی شده است.
طبق این بررسی‌ها، شرکت‌های هدف این برنامه افزایش معناداری در دریافت یارانه‌های ترویج نوآوری داشته و این برنامه در تحقیق و توسعه این شرکت‌ها مؤثر بوده است.
مدنی ادامه داد: یکی دیگر از این مطالعات، در مؤسسه تحقیقاتی «رودیوم» که بر سیاست‌های اقتصادی و تجاری چین متمرکز است و توسط Camille Boullenois، مالکوم بلکMalcolm Black و Daniel H.
Rosen تهیه شده است.
طبق یافته‌های این گروه، چین در کاهش وابستگی به واردات به‌ویژه با فشار بر شرکت‌های خارجی برای بومی‌سازی تولید و تحقیق موفق بوده است.
همچنین وابستگی به شرکت‌های خارجی با ظهور شرکت‌های چینی جدید که سهم بازار بیشتری را به خود اختصاص داده‌اند؛ کاهش یافته است.
علاوه بر این شرکت‌های چینی به‌ویژه در بخش‌هایی مانند رباتیک و خودروهای با منابع جدید انرژی در بازارهای جهانی رقابت‌پذیری بیشتری یافته‌اند.
تحقیقات رودیوم البته حاکی از این بود که چین هنوز در دستیابی به رهبری فناوری در برخی حوزه‌های پیشرفته با چالش‌هایی مواجه است.
این یعنی MIC25 هرچند در برخی زمینه‌ها موفق بوده است، اما در دستیابی به رهبری فناوری هنوز با چالش‌هایی روبه‌رو است.
تحول در صنعت خودروسازی چین
رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند درباره تأثیرات عینی و واقعی این برنامه ۱۰ ساله در چین هم گفت: پیشرفت چشمگیر صنعت خودروسازی چین طی این ۱۰ سال یکی از آثار اجرای این برنامه بود.
به عنوان نمونه شرکت BYD در خلال اجرای همین برنامه توانست بر بازار خودروهای برقی جهان مسلط شود و رشدی خیره کننده در صادرات به بازارهای جهانی را تجربه کند و در برخی بازارها حتی بر تسلا هم چیره شود.
BYD بر مبنای همین برنامه توانست در سال ۲۰۲۴ با ۴۱.۳ درصد رشد نسبت به سال گذشته، حدود ۴ میلیون و ۲۷۰ هزار دستگاه خودرو در بازارهای جهانی بفروشد و حدود ۲۰ درصد از بازار جهانی خودروهای این کلاس را به خود اختصاص دهد.
همچنین این رشد در تولید و کسب بازار، توفیقات چشمگیری در ارزآوری برای اقتصاد چین نیز داشت.
برای نمونه در سال ۲۰۲۴، شرکت BYD درآمدی بالغ بر ۸۴۰ میلیارد یوان، معادل تقریباً ۱۱۵ میلیارد دلار آمریکا، داشته است.
نمودار میزان تولید سالانه خودرو توسط شرکت BYD از سال ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۴
رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند با بیان اینکه اجرای برنامه «ساخت چین ۲۰۲۵» به ظهور برندهای چینی تولید کننده خودروهای برقی منجر شد، افزود: برندهایی چون Xpeng، NIO، Li Auto محصول همین برنامه هستند و امروز خودروهای تولید این شرکت‌ها به اروپای غربی هم صادر می‌شود.
در همین راستا، XPeng در سال ۲۰۲۴ اعلام کرد ۲۳ هزار دستگاه خودروی برقی به اروپا صادر کرده است.
NIO هم وارد بازارهای اروپایی شده و مدل‌هایی در آلمان، نروژ و دیگر کشورهای اروپایی به فروش رسانده است.
برتری چین در بازار باتری خودروهای برقی
وی ادامه داد: یکی دیگر از دستاوردهای اجرای این برنامه، برتری چین در بازار باتری خودروهای برقی جهان است.
به عنوان نمونه، شرکت چینی CATL توانست در فاصله سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۴ در صدر فهرست تولیدکنندگان باتری قرار گرفته و اکنون با سهمی ۳۶ تا ۳۸ درصدی، بزرگترین سهم بازار جهانی را به خود اختصاص دهد.
این جایگاه حتی بر عرضه جهانی خودروهای برقی هم اثرگذار بوده است.
برنامه چین برای نیمه‌هادی‌ها
مدنی در ادامه خاطرنشان کرد: با توجه به هشدارهای برخی اندیشکده‌ها درباره اهمیت نیمه‌هادی‌ها و ضرورت رفع وابستگی چین، این کشور بر مبنای همین برنامه، قدم‌هایی در این راستا برداشت و ظرفیت تولید تراشه‌های مدرن را افزایش داد اما همچنان در برخی از بخش‌ها دچار وابستگی خارجی است.
پیشرفت در حوزه هوش مصنوعی
رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند گفت: هوش مصنوعی بومی هم یکی از موضوعات مطرح در «ساخت چین ۲۰۲۵» بود.
در همین راستا، مدل‌های بزرگ ملی چون Baidu ERNIE و Huawei Pangu معرفی شد.
همچنین از حوالی سال ۲۰۲۰ برنامه‌های ملی و حمایتی از این حوزه افزایش یافت و شرکت‌های بزرگ فناوری تمرکز جدی روی LLM و کاربردهای صنعتی گذاشتند.
وی افزود: نتیجه این اقدامات و حمایت‌ها، مدل‌هایی چون Ernie و مجموعه PanGu بود که در جستجو، خدمات ابری، آب‌وهوا، تولید محتوا و اتوماسیون صنعتی به‌کار گرفته شده‌اند.
افزایش صادرات سیستم‌های ریلی
مدنی به پیشرفت‌های چین در حوزه حمل و نقل در خلال اجرای برنامه «ساخت چین ۲۰۲۵» اشاره و اعلام کرد: در پی این حمایت‌ها، صادرات واگن و سیستم‌های ریلی چین به اروپا، آمریکای لاتین و آسیا افزایش یافت.
بر همین مبنا امروز چین یکی از بازیگران کلیدی تجهیزات ریلی جهانی است و توانسته قراردادهای مهمی را به خود اختصاص دهد.
اما در برخی بازارهای حساس مثل اتحادیه اروپا با بازنگری‌ها و حساسیت‌های سیاسی و حقوقی روبرو شده است.
برتری چین در تولید پنل‌های خورشیدی
وی برتری چین در تولید تجهیزات تولید برق تجدیدپذیر به ویژه در موضوع پنل‌های خورشیدی را یکی از مهمترین دستاوردهای برنامه «ساخت چین ۲۰۲۵» عنوان کرد و گفت: چین بر همین مبنا از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۰ شروع به ظرفیت‌سازی در حوزه پنل‌های خورشیدی کرد و در پی آن توانست با کاهش هزینه تولید، صادرات خود را افزایش و سهم زیادی از بازار جهانی را به خود اختصاص دهد.
رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند گفت: مطالعات انجام شده و پیشرفت‌های عینی حاصله، نشان داد که «MIC2025» مانند یک شتاب‌دهنده سیاستی عمل کرده و در چارچوب آن، دولت بر تأمین مالی، ساختارهای حمایتی و برنامه‌های آزمایشی تمرکز کرد و شرکت‌های بومی مثل BYD و CATLکه از این حمایت‌ها استفاده کردند توانستند سریع‌تر نتیجه بگیرند.
وی خاطرنشان کرد: در نتیجه اجرای برنامه «ساخت چین ۲۰۲۵»، سهم شرکت‌های چینی از بازار جهانی در چند بخش کلیدی بالا رفته و این موضوع برای رقبای خارجی و زنجیره‌های عرضه جهانی پیامدهایی به دنبال داشته است.
به همین دلیل برخی بازارها به‌ویژه اروپا و آمریکا به خاطر نگرانی‌های امنیتی و رقابتی واکنش‌های تنظیمی و محدودکننده سختگیرانه‌ای داشته‌اند.
مدنی افزود: این وضعیت باعث شده به مدیران کسب و کارهای بین‌المللی توصیه شود که اگر در زنجیره ارزش مرتبط با خودروهای برقی، باتری، انرژی خورشیدی یا خدمات نرم‌افزاری کار می‌کنند؛ باید سناریوهای رقابتی شامل بازیگران چینی را در مدل‌سازی بازار وارد و در فناوری‌های لوکس و مرزی، به‌دنبال مشارکت‌های فنی با بازیگران معتبر و تنوع‌بخشی به تأمین‌کنندگان باشند.
تجربه آموزنده Made in China 2025 برای ایران
رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند در بخش پایانی خاطرنشان کرد: حال که نقش اندیشکده‌ها و نهادهای پژوهشی را در پیشبرد یکی از مهمترین برنامه‌های توسعه‌ای کشوری چون چین دیدیم؛ می‌توانیم از این تجربه برای بهبود روندها و پیشرفت کشور بهره بگیریم.
با این نگاه می‌توان اندیشکده‌ها را مجموعه‌هایی شبه دانشگاهی دانست که به خاطر ریشه دانشگاهی خود، پژوهش‌هایی آکادمیک اما از جنس اجرا و حل مسأله تدوین می‌کنند.
بنابراین اندیشکده‌ها می‌توانند در بهبود حکمرانی و افزایش رضایت عمومی در بخش حاکمیتی و افزایش بهره‌وری و سودآوری در بخش خصوصی نقش‌آفرینی کنند.
مدنی افزود: در این مسیر خیلی مهم است که اندیشکده‌ها از نگاه جزئی‌نگر پرهیز کرده و خیلی در تئوری‌ها غرق نشوند بلکه لازم است بر مبنای تئوری‌های اساسی و با تلفیق مطالعات تطبیقی به یک راهبرد برسند.
وی با بیان اینکه اندیشکده‌ها ترجمان محتوای آکادمیک به آنچه مجری نیاز دارد هستند؛ ادامه داد: در برخی مواقع هم که لازم است اندیشکده‌ها نگاه جزئی‌نگر در پیش بگیرند؛ بهتر است با نهادهای مرتبط پیوند برقرار کنند.
مثلاً در یک موضوع از یک طرف با اساتید دانشگاه پیوند داشته باشند و برای اقدام هم با نهادهای اجرایی ارتباط بگیرند.
به بیان دیگر، بهینه نیست که یک اندیشکده خودش هم به تولید علم بپردازد و هم وارد فرآیند اجرا شود.
مدنی در پایان با اشاره به تمرکز اندیشکده حکمرانی هوشمند بر موضوع «اطلس تجارت ایران» و برنامه‌ریزی برای برگزاری یک نشست علمی در پاییز امسال، گفت: از مجموعه‌های آکادمیک و اساتید دانشگاه‌های برتر ایران دعوت می‌کنیم اگر ایده‌ای درباره اطلس تجارت ایران دارند با اندیشکده حکمرانی هوشمند و دبیرخانه این نشست با آدرس irsgt.com@gmail.com در میان بگذارند.