دلایل شیفتگی اردوغان به تاریخ سلجوقی و عثمانی

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، علاقه وافر رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه به نمادهای تاریخی و اسطوره‌ای در سالیان گذشته به نقطه اوج رسیده است.
او امسال هم در سالگرد نبرد ملازگرد به استان کردنشین موش در شرق ترکیه رفت و همراه با شریک سیاسی خود دولت باغچلی، در کنار سربازان و فرماندهانی ایستاد که البسه نظامی و تسلیحات و ادوات نظامی آنها مانند سربازان سلجوقی بود.
او در آنکارا و در کاخ ریاست جمهوری بش تپه نیز، همواره در مراسم استقبال از رهبران و دیپلمات‌های برجسته جهان، نیروی سواره نظام و افرادی را به نمایش می‌گذارد که زره و کلاهخود و شمشیرهای آنان، بر اساس الگوهای حکمرانی‌های ترکی تاریخ ماوراءالنهر و آناتولی طراحی شده است.
بسیاری از تحلیلگران سیاسی و پژوهشگران ترکیه معتقدند که علاقه وافر اردوغان به این نمادهای تاریخی، دلایل فرهنگی و سلیقه‌ای ندارد و او اهداف خاصی را دنبال می‌کند.
اردوغان برای آن که اشتیاق خود به تاریخ سلجوقی و عثمانی را نشان دهد، دومین کاخ ریاست جمهوری را در شهر اخلاط و در نزدیکی دریاچه وان ساخته و جلسه هیات دولت نیز روز گذشته در این کاخ برگزار شد.
این در حالی است که منتقدین اردوغان می‌گویند: در شرایطی که ترکیه در بحران اقتصادی قرار گرفته، ساخت کاخ جدید و برگزاری مراسم و آیین تاریخی پرهزینه، نشانه‌ای از اسراف و ولخرجی و عدم اعتنای دولت به وضعیت مردم است.
اردوغان و تداعی آلپ‌ارسلان
پیروزی سلطان آلپ‌ارسلان سلجوقی بر بیزانس در ملازگرد و در 26 اوت 1071 میلادی، دروازه‌های آناتولی را بر روی ترک‌ها گشود و اردوغان در سخنرانی خود به مناسبت سالگرد این نبرد اعلام کرد: «ما در اَخلاط، سرزمین مردان شجاع، خیمه جانبازان و سرزمین شهیدان هستیم.
امروز، ما در شهر اجدادی خود هستیم، جایی که ارطغرل غازی متولد شد.
من با رحمت از همه اجداد و شهدایمان یاد می‌کنم.
مقبره‌ها، آرامگاه‌ها، بناهای تاریخی و همه آثار دیگر اینجا نه تنها دارایی‌های فرهنگی هستند، بلکه قوی‌ترین شاهدان حضور هزاران ساله ما در این سرزمین‌ها نیز هستند.
این پیروزی، یکی از باشکوه‌ترین صفحات تاریخ است و اخلاط از نظر ما شهر گنبد اسلام است».
اردوغان در سخنرانی خود، از متولی اصلی مراسم سالگرد ملازگرد به طور ویژه تشکر کرد.
این در حالی است که «بنیاد اوکچولار» یا انجمن تیراندازی با کمان که مدیریت این مراسم را بر عهده دارد، همان انجمنی است که چند سال پیش به دست بلال اردوغان فرزند رئیس جمهور تاسیس شده و هر ساله چندین فستیوال ورزش‌های باستانی برگزار می‌کند.
اردوغان در ادامه شعری خواند که در آن، عبدالرحمن غازی، آلپ ارسلان، ارطغرل و عثمان بیگ، به عنوان بزرگترین اسطوره‌های تاریخ ترکیه معرفی شدند.
این در حالی است که اردوغان در این گونه سخنرانی‌ها، از مصطفی کمال آتاترک موسس جمهوری ترکیه یاد نمی‌کند و این نیز همان نقطه افتراق و اختلافی است که باعث می‌شود، کمالیست‌ها و لاییست‌ها، دیدگاهی منفی درباره ملازگرد، سلجوقیان و عثمانیان داشته باشند.
اردوغان با زره و کلاهخود به دنبال چیست؟
شاید تعجب کنید اما تاکنون چندین پایان نامه و تز دکترای دانشگاهی درباره علاقه اردوغان به تاریخ و اسطوره، در دانشگاه‌های داخل و خارج از ترکیه نوشته شده است.
نقطه مشترک بسیاری از این مطالعات و تحقیقات دانشگاهی، اشاره به ارتباط میان علایق اردوغان به تاریخ و اسطوره شناسی با نئوعثمانی‌گرایی و سیاست‌های پوپولیستی است که سعی دارد با برجسته‌سازی نمادهای سلجوقی- عثمانی مانند زره، شمشیر، دسته ینی‌چری، روایت‌های پیروزی، ایاصوفیه و نظایر آن، توجه مردم را جلب کند.
به عنوان مثال در دانشگاه آریزونای آمریکا، دکتر سی.ام.
دورول، این نظریه را مطرح کرده که اردوغان حتی در فضای شهری کنونی استانبول، با استفاده از نشانه‌های نمادین تاریخی، به دنبال آن است تا رویکرد فکری حزب عدالت و توسعه را به سلجوقی و عثمانی پیوند دهد و خود را فرزند خلف پادشاهان آن دو سلسله مهم بداند.
از دید این محقق آمریکایی، اردوغان با چنین رویکردی، شهر را به «صحنه نبرد» تبدیل می‌کند و می‌خواهد علاوه بر جذب هواداران سنتی خود، به حافظه جمعی مخالفین خود، حمله کند.
به باور محقق مجله روابط بین‌الملل چِک، استفاده از راهبرد ترکیبی «سیاستِ نماد و خاطره» مهمترین ابزار روایت نئوعثمانی است که میراث عثمانی را هم به «منبع مشروعیت» و هم به مبنایی برای «دیدگاه منطقه‌ای» تبدیل می‌کند.
در این راهبرد، زیبایی شناسی تصویری و نمایشی اهمیت بالایی دارد و این زیبایی‌شناسی می‌تواند یک صحنه‌سازی سیاسی بسیج‌کننده باشد تا یک «آگاهی تاریخی» فراگیر.
این تحقیق همچنین مروری بر دیدگاه ایدئولوژیک اردوغان ارائه می‌دهد و تأکید می‌کند که اردوغانیسم مبتنی بر «اقتدار کاریزماتیک»، «اقتدارگرایی پوپولیستی» و تلاش برای تجلیل مجدد از امپراتوری عثمانی است.
چنین راهبردی، به معنای ترسیم یک مرز جدایی بین جبهه اردوغان از خط جمهوری‌خواهان سکولار است.
آن هم در شرایطی که فرآیندهای سیاسی مانند اصلاحات قانون اساسی به فراموشی سپرده شده، تضعیف نهادهای قضایی بیشتر و بیشتر شده و دولت، از طریق اسطوره‌های تاریخی خود را به عنوان یک کنشگر مقتدر به نمایش می‌گذارد و می‌خواهد کسی متوجه ارتباط بین نمادگرایی و زوال نهادی در ترکیه نشود.
لذا تأکید اردوغان بر تاریخ، استفاده از نمادها و لباس‌های قدیمی و ارجاع به چهره‌های تاریخی، صرفاً یک بازی نمایشی یا نوستالژیک نیست.
بلکه به یک کاربرد ایدئولوژیک، اجتماعی و استراتژیک اشاره دارد.
تاریخ برای او به عنوان «ادامه گذشته»، «بنیانی برای آینده» و «موتور سیاست‌گذاری» عمل می‌کند.
همچنین در دانشگاه می‌نه‌سوتای آمریکا و در یک رساله دکترا تحت عنوان «گره‌گشایی از نوستالژی معاصر عثمانی در ترکیه» به این اشاره شده که اردوغان، با انتقال نوعی از همپوشانی نوستالژیک، نوعی از سیاست نئوعثمانی و پوپولیستی را پیش می‌برد که نزد هر دو طیف اسلامگرا و ملی گرا، طرفداران فراوانی دارد و می‌تواند منجر به افزایش آراء در رقابت‌های انتخاباتی شود.
در دانشگاه هلسینکی فنلاند نیز در یک رساله دکترا تحت عنوان «معرفت شناسی ترکیه جدید با روایت‌های تاریخی و پوپولیستی»، به این اشاره شده که اردوغان، برای تثبیت این راهبرد تبلیغاتی و حزبی، از محققین دانشگاهی نیز استفاده کرده و حزب حاکم کوشیده تا تاریخ را به نفع خود روایت کند.
در تحقیق تاریخی دانشگاه حاجت‌تپه نیز در رساله دکترای فخرالدین پویراز، به این اشاره شده که تاکید اردوغان بر نمادهای سلجوقی و عثمانی، در ظاهر به دنبال طرح ادعای شمول‌گرایی است اما در عمل، به عنوان یک فیلتر پوپولیستی عمل می‌کند که دوقطبی «ما» و «آنها» را تشدید کرده و بارزترین نوع «دیگری سازی» به منظور حمله به اردوگاه کمالیست‌ها و لاییک‌ها است.
علاوه بر نمونه‌هایی از تحقیقات دانشگاهی که به آنها اشاره شد، تاکنون در کشورهایی مانند آمریکا، انگلیس، آلمان، فرانسه و سوئد، چندین کتاب چاپ شده‌اند که محور اساسی آنها اشاره به اهداف سیاسی اردوغان در ارجاعات تاریخی است.
محققین، این نوع رویکرد اردوغان را به عنوان «سیاستِ تداعی و تنظیم حافظه» توصیف کرده‌اند و معتقدند که ابزارسازی از ارجاعات تاریخی با استفاده از ادوات نظامی، مارش‌های دوران عثمانی، تسلیحات سلجوقی، استفاده از معماری سلجوقی در تاسیس کاخ ریاست جمهوری و همچنین در تاسیس قرارگاه مرکزی سرویس اطلاعاتی میت در آنکارا، موجب شده که بسیاری از رای دهندگان، بدون توجه به عملکرد و کیفیت حکمرانی، صرفاً به خاطر علایق تاریخی و اسطوره‌ای، باز هم به حزب عدالت و توسعه رای دهند.
همچنین آلن میخائیل محقق دانشگاه ییل آمریکا در کتاب خود با عنوان «سایه خدا: سلطان سلیم، امپراتوری عثمانی و ساخت دنیای مدرن»، به بررسی این موضوع پرداخته که اردوغان از سلطان سلیم اول الهام می‌گیرد و از سلیم به عنوان یک چهره نمادین برای طرح جاه‌طلبی جهانی و رهبری اسلامی استفاده می‌کند.
همچنین تیلور و فرانسیس و وایتال‌سورس در کتاب «سیاستِ حافظه» ابزاری‌سازی ارجاعات عثمانی را یک بازی سیاسی – انتخاباتی دانسته و سونر چاگپتای در کتاب «سلطان جدید: اردوغان و بحران ترکیه مدرن» به این اشاره کرده که کارکرد پوپولیسم صرفاً پیروزی انتخاباتی نیست و در عین حال، منجر به فرسایش نهادها و شکل‌گیری نوع جدیدی از استعاره سلطان جدید و زیبایی‌شناسی تشریفاتی شده که بنای آن، صرفاً بر مفاهیمی مانند حس افتخار و تجمل ظاهری است.
همه اینها در حالی است که مرور واقعیت‌های دوران عثمانی، یادآور این واقعیت است که شمار رویدادها و صفحات سیاه کم نیستند اما در «درک تاریخی گزینشی»، هدف اصلی راوی، ارائه روایتی مبتنی بر قهرمان‌پروری است.
در نتیجه اردوغان روایتی می‌سازد که امپراتوری عثمانی را از نظر تاریخی در اولویت قرار می‌دهد اما به دوره‌های رکود و فروپاشی و خشونت بسیاری از پادشاهان و امرا، اشاره‌ای نمی‌کند.
انتهای پیام/