پیش‌نویس قطعنامه پیشنهادی روسیه در شورای امنیت؛ اقدامی سازنده یا مانوری دیپلماتیک؟
یک کارشناس مسائل روسیه درباره پیش‌نویس اخیر مسکو در خصوص تعویق مکانیسم ماشه گفت: اين اقدام روسيه جنبه نمادين دارد و نشان‌دهنده رويكرد حمايتی و همذات‌پندارانه مسكو در برابر فشارهاي سياسی وارد بر تهران است. با اين حال، شانس دستيابی پيش‌نويس روسيه به نتايج عملی و ايجاد تغيير ملموس در معادلات كنونی همچنان محدود و ضعيف ارزيابی می‌شود.
کد خبر: 732137 | ۱۴۰۴/۰۶/۰۵ ۰۹:۴۵:۳۷
حدیث روشنی- با تشدید تحرکات دیپلماتیک و تنها ساعاتی پیش از دور تازه مذاکرات هسته‌ای ایران و سه کشور اروپایی در ژنو، وب‌سایت امواج مدیا گزارش داد که روسیه پیش‌نویس قطعنامه‌ای برای تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ که در ماه اکتبر منقضی می‌شود را به شورای امنیت ارایه کرده است؛ اقدامی که به ادعای منابع آگاه با حمایت چین همراه بوده و هدف آن جلوگیری از رویارویی قریب‌الوقوع میان تهران و دولت‌های غربی است.
لارنس نورمن، خبرنگار وال‌استریت ژورنال، نیز در شبکه اجتماعی ایکس (توییتر سابق) در همین رابطه نوشت: در پیش‌نویس روسیه‌بندی تعریف شده که در صورت تصویب، فعالسازی «مکانیسم ماشه» را در آینده منتفی می‌کند؛ بندی که احتمالا برای سه کشور اروپایی غیرقابل قبول خواهد بود.
به ادعای نورمن در بند اول پیش‌نویس روسیه آمده است که هرگونه بررسی ماهوی اجرای قطعنامه ۲۲۳۱ و برجام معلق خواهد شد و فعالسازی ماشه نیز ذیل همین عبارت قرار می‌گیرد.
این قطعنامه در شرایطی از سوی روسیه به عنوان متحد ایران و دیگر عضو برجام ارایه شده که تحلیلگران نیز پیشتر تحلیل کردند که تمامی ابتکار عمل‌های ارایه شده برای ممانعت از فعالسازی مکانیسم ماشه از قبیل خروج ایران، روسیه و چین از برجام، احتمالا راه به جایی نخواهد برد.
حال نیز اینکه ارایه چنین پیش‌نویسی از سوی مسکو می‌تواند فرآیند بازگشت خودکار تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران را با موانعی مواجه کند یا خیر درهاله‌ای از ابهام است.
پرونده هسته‌ای ایران در شرایطی به این نقطه حساس رسیده که تروییکای اروپایی پیشتر تهدید کردند که در صورت نپذیرفتن شروط‌شان از سوی تهران، مکانیسم ماشه را فعال خواهند کرد؛ ابزاری که به بازگشت خودکار تحریم‌های شورای امنیت می‌انجامد.
سه کشور اروپایی دستیابی به توافقی میان تهران و واشنگتن، همکاری کامل ایران با نهادهای پادمانی و کاهش غنی‌سازی به سطح صفر را پیش‌شرط‌های تعویق این ضرب‌الاجل و تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ می‌دانند؛ شروطی که تهران ضمن غیرقانونی دانستن اساس مکانیسم ماشه، آنها را غیرقابل پذیرش توصیف کرده است.
در همین حال، روزنامه تلگراف چاپ لندن اخیرا مدعی شد که علی لاریجانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی کشورمان، به‌طور فعال در تلاش است سطح غنی‌سازی اورانیوم کشور را تا حدود ۲۰ درصد کاهش دهد تا از تشدید تحریم‌ها و افزایش تنش‌ها جلوگیری کند.
گروهی از ناظران مدعی‌اند این اقدام می‌تواند عقب‌نشینی قابل‌توجهی از توان هسته‌ای ایران باشد.
این ادعا اما در شرایطی مطرح شد که علی لاریجانی پیشتر درباره تمدید ضرب‌الاجل اسنپ‌بک گفته بود که ایران اصولا قائل به پذیرش شروط پیشنهادی کشورهای اروپایی نیست؛ چرا که تهران معتقد است این اقدامات می‌تواند به روندی مخرب تبدیل شود که در هر دوره شش‌ماهه یا یک ساله، تحت فشارهای مضاعف مجبور به تمدید آن شد.
از همین رو از نظر تهران چنین رویکردی قابل قبول نیست.
در همین راستا نیز اسماعیل بقایی، سخنگوی دستگاه دیپلماسی کشورمان تأکید کرد که ایران «اسنپ‌بک» را قانونی و منطقی نمی‌داند و تهران در عین حال به هیچ‌وجه به دنبال کاستن از اهمیت تبعات بازگرداندن تحریم‌های شورای امنیت علیه کشورمان بر اثر فعالسازی ماشه نیست.به گفته او، لذا وقتی چنین حقی وجود ندارد و طرف‌های اروپایی مجاز نیستند که از این سازوکار برای بازگرداندن قطعنامه‌های تحریمی شورای امنیت استفاده کنند، حتما برنامه روشنی داریم و تلاش‌های گسترده‌ای را به کار گرفتیم که چنین اتفاقی نیفتد.
ناظران نیز همواره تأکید کردند ناکامی در رایزنی‌های انجام شده میان تهران و سه کشور اروپایی که در راستای تمدید ضرب‌الاجل مکانیسم ماشه، نه تنها ایران، بلکه اروپا را نیز در مسیری پرمخاطره قرار خواهد داد که پیامدهای سیاسی، اقتصادی و امنیتی گسترده‌ای در منطقه و جهان به همراه دارد و همچنین معادلات دیپلماسی و امنیت منطقه‌ای را به‌کلی دگرگون خواهد کرد.
به این بهانه روزنامه اعتماد با هدف ارزیابی سناریوهای احتمالی خواه درباره آینده مناسبات تهران و تروییکای اروپایی با تمرکز بر پرونده هسته‌ای و همزمان کارت جدید روسیه که فعلا روی میز مذاکره با اروپایی‌ها گذاشته با مرتضی مکی کارشناس مسائل اروپا گفت‌وگو کرده است.
مکی در گفت‌وگو با اعتماد ضمن تاکید بر اینکه مذاکرات ژنو احتمالا آخرین فرصت دیپلماسی ایران برای جلوگیری از فعالسازی مکانیسم ماشه است همزمان بر این باور است که با توجه به خواسته‌های سخت‌گیرانه اروپا و امریکا و نبود انعطاف از سوی آنها، چشم‌انداز موفقیت حتی با وجود ابتکار اخیر مسکو همچنان محدود به نظر می‌رسد.
مشروح گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید:
مرتضی مکی، کارشناس مسائل اروپا، در پاسخ به پرسش اعتماد درباره احتمال بازگشت اروپا و ایران به مسیر دیپلماسی برای دستیابی به توافقی در راستای تعویق ضرب‌الاجل مکانیسم ماشه، تأکید کرد که با توجه به آخرین تحرکات سیاسی و دیپلماتیک میان تهران و کشورهای اروپایی و همچنین تعاملات ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، مذاکرات روز سه‌شنبه میان نمایندگان ایران و مقامات ارشد اروپایی در ژنو، احتمالا آخرین فرصت دیپلماتیک ایران برای جلوگیری از فعالسازی مکانیسم ماشه است.
با این حال، با توجه به خواسته‌های مطرح‌شده از سوی اروپایی‌ها و پاسخ‌هایی که جمهوری اسلامی تاکنون ارایه کرده، نمی‌توان امید چندانی به موفقیت این دور مذاکرات داشت.
اما آخرین روزنه‌های دیپلماسی همواره امکان خلق راهکارهای سیاسی را فراهم می‌آورد و امید به یافتن خروجی موثر همچنان وجود دارد.
به باور مکی خواسته اصلی کشورهای اروپایی از ایران، افزایش همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است؛ فرآیندی که ایران آغاز کرده اما تاکنون خروجی مشخصی از مذاکرات اخیر میان مقامات ایرانی و معاون دبیرکل نهاد پادمانی طی سفر اخیرش به تهران حاصل نشده است.
حتی مقامات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز موضع‌گیری روشنی درباره نتایج این سفر ارایه نکرده‌اند که بتوان بر اساس آن ارزیابی دقیقی انجام داد، و این امر نشان می‌دهد که نهاد پادمانی نیز در موقعیتی معلق قرار دارد.
این کارشناس مسائل اروپا در ادامه به اعتماد گفت: سفر نمایندگان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به واشنگتن نیز اهمیت ویژه‌ای دارد و نشان‌دهنده صحت انتقادات ایران از این نهاد است؛ زیرا آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بیش از آنکه نقش فنی خود به عنوان ناظر بر تأسیسات هسته‌ای را ایفا کند، در همسویی با دولت امریکا و کشورهای اروپایی عمل می‌کند.
از آنجا که تاکنون هیچ انعطافی در مواضع امریکایی‌ها نسبت به برنامه هسته‌ای ایران مشاهده نشده و آنها همچنان بر توقف کامل غنی‌سازی تأکید دارند، انتظار نمی‌رود دیدار مقامات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با امریکا خروجی مثبتی برای تهران داشته باشد.
به گفته مکی، امریکا حتی از تلاش اروپایی‌ها برای فعالسازی مکانیسم ماشه حمایت می‌کند و مارکو روبیو، وزیر خارجه ایالات متحده، بارها از اروپایی‌ها خواسته تا بر این فرآیند متمرکز شوند تا از فرصت موجود نهایت بهره‌برداری را داشته باشند.
این کارشناس مسائل اروپا در ادامه تصریح کرد که پرونده هسته‌ای ایران هم‌اکنون برای دولت‌های اروپایی به یک چالش جدی تبدیل شده است.
برخلاف دوران نخست ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ، که اروپا در مقابل فشارهای واشنگتن برای فعالسازی مکانیسم ماشه مقاومت می‌کرد و اراده خود برای حفظ برجام را نشان می‌داد، اکنون کشورهای اروپایی مطالباتی مشابه امریکا و اسراییل دارند.
طی هفته‌های اخیر، لابی اسراییل در تل‌آویو و واشنگتن نیز فعال بوده و تلاش می‌کند فرصت اجرای مکانیسم ماشه توسط سه کشور اروپایی از دست نرود.
با این حال، هنوز تردیدهایی در میان دولت‌های اروپایی برای اقدام به «اسنپ‌بک» وجود دارد؛ چرا که آنها می‌دانند اگر برجام عملا پایان یافته تلقی شود، نقش خود در پرونده هسته‌ای ایران را از دست خواهند داد.
این کارشناس مسائل اروپا در پاسخ به پرسش دیگر اعتماد درباره تبعات احتمالی فعالسازی مکانیسم ماشه برای ایران و کشورهای اروپایی تأکید کرد: این اقدام بدون شک پیامدهای سیاسی و امنیتی گسترده‌ای برای ایران به همراه خواهد داشت و اثرات آن محدود به مرزهای داخلی کشور نیست و می‌تواند معادلات منطقه‌ای و جهانی را نیز تحت تأثیر قرار دهد.
لذا ایران نیز به عنوان بازیگر تأثیرگذار در منطقه، در فرصت باقی‌مانده تلاش می‌کند از تحقق این سناریو جلوگیری کند، چرا که شرایط کنونی کشور تحمل بازگشت تحریم‌های شورای امنیت را ندارد.
به گفته مکی برخی کارشناسان معتقدند حتی در صورت ارسال نامه اروپایی‌ها به شورای امنیت برای آغاز فرآیند فعالسازی مکانیسم ماشه، ایران یک فرصت یک‌ماهه برای مداخله دیپلماتیک و اتخاذ راهکارهای موثر دارد.
در این میان، سفر آتی مسعود پزشکیان رییس‌جمهور کشورمان به نیویورک می‌تواند فرصتی طلایی برای پیشگیری از فعالسازی مکانیسم ماشه باشد.
مکی در پاسخ به دیگر سوال اعتماد درباره تبعات فعالسازی مکانیسم ماشه در سطح منطقه و نظام بین‌الملل تصریح کرد که این اقدام، یکی از چالش‌های جدی پیش روی دیپلماسی ایران است و در این سناریو، تهران ابزار چندانی برای مقابله با بازگشت تحریم‌های شورای امنیت در اختیار ندارد.
واکنش‌هایی مانند خروج از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (ان‌پی‌تی) یا تعلیق همکاری با آن، در دستور کار ایران قرار دارد، هرچند تعلیق همکاری نسبت به خروج کامل راهکار بهتری است، چرا که در صورت تعلیق همکاری همچنان فضا و امکان تحرکات سیاسی و دیپلماتیک و گفت‌وگو برای مدیریت بحران باقی می‌ماند.
این کارشناس مسائل سیاست خارجی در ادامه گفت‌وگویش با اعتماد تأکید کرد که فعال شدن مکانیسم ماشه عملا مشروعیت تحریم‌های پیشین امریکا و اروپا را تثبیت می‌کند و همکاری ایران با همسایگان و متحدان استراتژیک، از جمله چین و روسیه، را با چالش مواجه می‌سازد.
همچنین این اقدام می‌تواند بازگشت ایران به ذیل فصل هفتم منشور سازمان ملل و تبدیل کشور به تهدیدی برای صلح و امنیت بین‌الملل را به دنبال داشته باشد و زمینه مشروعیت‌بخشی به تهدیدات اسراییل و امریکا علیه تهران را فراهم کند.
به گفته مکی نکته مهم‌تر این است که یکی از انگیزه‌های اسراییل برای فشار بر اروپایی‌ها و امریکا، کسب مشروعیت بین‌المللی برای اقدامات نظامی علیه ایران است و فعال شدن مکانیسم ماشه، منطقه را وارد فضایی ناپایدار خواهد کرد و ممکن است تهران ناگزیر به اقداماتی شود که نه تنها ثبات‌آفرین نیست، بلکه عامل بی‌ثباتی منطقه‌ای تلقی شوند.
با این حال، همانطور که آقای پزشکیان در تماس با همتای روسی خود تأکید کرد، ایران به دنبال ساخت سلاح هسته‌ای نیست و واکنش به فعالسازی ماشه نباید به توسعه سلاح تعبیر شود.
این کارشناس مسائل اروپا در ادامه به اعتماد گفت: لذا هر اقدام ایران باید با محاسبه دقیق هزینه و دستاورد انجام شود؛ همانطور که آقای لاریجانی پیشتر تأکید کرده بود، میزان بازدهی تصمیم‌ها تعیین‌کننده است.
توجه داشته باشید که پس از حمله روسیه به اوکراین، معادلات امنیتی اروپا و امریکا تغییر کرده و کشورهای اروپایی در حال تقویت بنیه دفاعی و حتی افزایش توان هسته‌ای خود هستند، اقدامی که نشان می‌دهد پیمان ان‌پی‌تی دیگر جایگاه سابق را ندارد و دیپلماسی هسته‌ای امروز با گذشته تفاوت اساسی یافته است.
لذا تهدید به خروج از این پیمان در صورت فعالسازی ماشه نیز نمی‌تواند راهگشا باشد.
این کارشناس مسائل اروپا در ادامه و در پاسخ به دیگر پرسش اعتماد درباره احتمال انعطاف در مواضع ایران پیش از فعال شدن مکانیسم ماشه، خاطرنشان کرد: موضوع تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت، یکی از محورهای حساس مذاکرات دیپلماتیک ایران و اروپا است.
در این زمینه موافقت تهران با تعویق شش‌ماهه این قطعنامه می‌تواند استدلال‌های حقوقی ایران مبنی بر غیرقانونی بودن اقدامات اروپایی‌ها برای بازگرداندن تحریم‌ها را تضعیف کند.
در حال حاضر، ایران بر این باور است که اروپایی‌ها هیچ مبنایی برای بهره‌گیری از این ظرفیت ندارند، چرا که جمهوری اسلامی هیچ تعهدی را نقض نکرده و فعالیت‌های هسته‌ای خود را مطابق تعلیق تعهدات طرف مقابل که در قطعنامه ۲۲۳۱ آمده، متوقف کرده است.
به باور مکی تعلیق فعالیت‌های پادمانی ایران در واکنش به نقض مکرر تعهدات طرف مقابل صورت گرفته و تهران بارها تأکید کرده که در صورت بازگشت اروپا و امریکا به تعهداتشان، ایران نیز همکاری‌های خود را از سرمی‌گیرد.
از طرفی در طول سال‌های گذشته، تعهدات اروپایی‌ها از لحاظ اقتصادی و سیاسی عملی نشده است.
حتی در دولت نخست ترامپ، اروپایی‌ها اراده‌ای برای احیای تعهدات نشان ندادند.
از این رو، پذیرش شش‌ماه تعویق از سوی ایران، اعتبار استدلال‌های حقوقی تهران را به چالش می‌کشد.
این کارشناس مسائل بین‌الملل در ادامه و به دیگر گزاره‌های احتمالی که ممکن است از سوی تهران مورد پذیرش قرار گیرد از جمله تعلیق موقت غنی‌سازی تاکید کرد و گفت اظهارات اخیر علی لاریجانی درباره تعلیق فعالیت‌های هسته‌ای، یادآور تجاربی است که در دو دهه گذشته در مذاکرات ایران و اروپا تکرار شده است؛ بین سال‌های ۱۳۸۲ تا ۱۳۸۴، ایران برنامه هسته‌ای خود را در پی توافق سعدآباد به‌طور موقت تعلیق کرد و اروپایی‌ها فرصت داشتند راهکاری عملی برای حق غنی‌سازی ایران ارایه کنند، اما به تعهدات خود عمل نکردند و ایران مجددا برنامه هسته‌ای خود را از سر گرفت.
اکنون نیز، اگر تعلیق شش‌ماهه گشایشی ایجاد نکند، تنها بحران را به تعویق می‌اندازد و این شش ماه، فرصت طلایی برای اروپایی‌ها خواهد بود تا از ابزارهای فشار سیاسی و امنیتی علیه ایران بهره ببرند.
مکی در ادامه گفت‌وگویش با اعتماد خاطرنشان کرد: از طرفی این انگاره ادعایی در اروپایی‌ها وجود دارد که ایران در ضعیف‌ترین شرایط سیاسی، اقتصادی و امنیتی قرار دارد و قطعا تلاش خواهند کرد از این وضعیت برای تحمیل خواسته‌های خود استفاده کنند.
بنابراین، تنها در صورتی می‌توان این شش‌ماه را فرصتی برای تغییر معادلات تلقی کرد که انعطاف واقعی در مواضع اروپا و امریکا رخ دهد.
لذا با وجود امیدواری برخی مبنی بر پذیرش تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ از سوی ایران در دقیقه نود، اظهارات آقایان عراقچی و لاریجانی نشان می‌دهد که تهران از مواضع خود عقب‌نشینی نخواهد کرد.
مکی در پاسخ به پرسش دیگر اعتماد درباره احتمال تعویق شش‌ماهه ضرب‌الاجل مکانیسم ماشه و نتایج آن برای ایران تاکید کرد: در جریان بحث‌های اخیر پیرامون تمدید قطعنامه ۲۲۳۱، دو جریان عمده موافق و مخالف تمدید ضرب‌الاجل تعیین شده استدلال‌های متفاوتی دارند.
جبهه اصلاحات و دیگر گروه‌های موافق تمدید ضرب‌الاجل بر این باورند که ایران در این مرحله باید انعطاف بیشتری در برنامه هسته‌ای خود نشان دهد و گامی به عقب بردارد.
به باور موافقان تمدید قطعنامه 2231، هدف از این عقب‌نشینی، خنثی‌سازی بخشی از تهدیدات جدی علیه کشور است؛ حتی اگر اثر آن تنها در کوتاه‌مدت یا میان‌مدت قابل مشاهده باشد.
مکی در این باره به اعتماد گفت: از نگاه موافقان، این فرصت می‌تواند به تهران امکان دهد از ابتکار عمل‌های جدید استفاده کند و همچنین زمینه برای ارایه ابتکار‌عمل‌های دیپلماتیک جدید را فراهم سازد و شاید تهران بتواند بخشی از خواسته‌ها و مطالبات خود را از این طرق محقق کند.
با این حال، این کارشناس مسائل اروپا همچنین تأکید کرد که فراموش نکنیم که با توجه به خواسته‌های امریکا و اروپا، از جمله توقف کامل غنی‌سازی و محدودیت‌های موشکی، تمدید شش‌ماهه قطعنامه نیز ممکن است فشارهای سیاسی بر ایران را افزایش دهد.
بنابراین تصمیم‌گیری درست در این مرحله، یعنی پیش از آغاز دوره تعلیق شش‌ماهه احتمالی، می‌تواند اثرگذاری بیشتری در بلندمدت داشته باشد.
این کارشناس مسائل اروپا در ادامه به اعتماد گفت: با این همه موافقت طرف اروپایی برای برگزاری دور جدید مذاکرات میان نمایندگان ایران و اروپا نشان می‌دهد که آنها همچنان به روزنه‌هایی برای یافتن راهکار یا ابتکار عمل باور دارند.
از طرفی حقوقدانان نیز حتی همان فاصله یک‌ماهه میان ارسال نامه اروپایی‌ها به شورای امنیت و تصمیم نهایی این نهاد برای فعالسازی ماشه را فرصتی مهم برای ایران می‌دانند؛ بازه زمانی که می‌تواند نقطه عطفی باشد، به‌ویژه در جریان سفر آقای پزشکیان به نیویورک، جایی که تهران و واشنگتن می‌توانند گره این موضوع را باز کنند.
مکی در ادامه تصریح کرد: با این همه تجربه نشان داده است کشور در لحظات حساس و پایانی مجبور به اتخاذ تصمیماتی است که هزینه‌های بالایی دارد و فرصت‌های بسیاری از دست رفته‌اند.
اگر اروپایی‌ها تصمیم به فعالسازی مکانیسم ماشه بگیرند، ایران باید در همین فرصت محدود، بحران را مدیریت کند تا تأثیرات این اقدام کاهش یابد.
این کارشناس مسائل سیاست خارجی در پاسخ به دیگر پرسش اعتماد درباره پیش‌نویس قطعنامه اخیر روسیه در شورای امنیت سازمان ملل و احتمال تأثیر آن بر تمدید ضرب‌الاجل مکانیسم ماشه تشریح کرد: انتظار نمی‌رود این ابتکار عمل روسیه نتایج عملی قابل توجهی در پی داشته باشد، زیرا تصویب این پیش‌نویس منوط به کسب اجماع حداقل چهار عضو دایم شورای امنیت است و تنها در صورت موافقت چهار عضو دیگر، می‌توان امیدوار بود مسیر دیپلماتیک برای خروج از وضعیت پیچیده و اضطراری که ایران در آن قرار دارد، فراهم شود.
با وجود این، احتمال موافقت کشورهای اروپایی و ایالات متحده با این پیش‌نویس بسیار پایین است، چرا که آنها عمدتا در پی بهره‌گیری از مکانیسم ماشه برای پیشبرد اهداف سیاسی خود علیه ایران و تضمین استمرار تحریم‌های همه‌جانبه هستند.
مکی در ادامه تاکید کرد که این اقدام روسیه جنبه نمادین دارد و نشان‌دهنده رویکرد حمایتی و همذات‌پندارانه مسکو در برابر فشارهای سیاسی وارد بر تهران است.
با این حال، شانس دستیابی پیش‌نویس روسیه به نتایج عملی و ایجاد تغییر ملموس در معادلات کنونی همچنان محدود و ضعیف ارزیابی می‌شود.