خروج بخار از قله دماوند؛ پدیده‌ای طبیعی یا نشانه‌ای هشدار دهنده؟
افزایش قابل توجه خروج بخار از قله دماوند در روزهای اخیر، توجه علاقه‌مندان و کارشناسان را جلب کرده است. آیا این پدیده طبیعی و موقتی است یا نشانه‌ای از فعالیت‌های زیرسطحی هشداردهنده است.
به گزارش مشرق، در پی گزارش‌هایی درباره افزایش قابل توجه خروج بخارات از قله آتشفشان دماوند، امیر شمشکی و رضا علیخان‌زاده، کارشناسان زمین‌شناسی، نکاتی علمی و مستند درباره وضعیت این آتشفشان ارائه کرده‌اند که در ادامه می‌خوانید:
آتشفشان دماوند یک آتشفشان جوان و خفته محسوب می‌شود که تاکنون هیچ‌گونه فعالیت آتشفشانی ثبت‌شده‌ای از آن در منابع تاریخی گزارش نشده است.
با این حال، نشانه‌هایی مانند خروج بخار از دهانه و وجود چشمه‌های آبگرم در اطراف آن، حاکی از خاموش نبودن کامل این آتشفشان است.
در این منطقه، به دلیل بالا بودن گرادیان زمین‌گرمایی، آب‌هایی که از سطح به داخل زمین نفوذ می‌کنند، سریع‌تر از مناطق دیگر گرم شده و از طریق شکستگی‌ها، درزها و شکاف‌های موجود در سنگ‌ها، مجدداً به سطح زمین بازمی‌گردند.
از آنجا که دماوند یک آتشفشان خاموش به‌شمار نمی‌رود، خروج بخار و گاز از دهانه آن پدیده‌ای طبیعی و عادی است.
البته در برخی بازه‌های زمانی، شدت این خروجی‌ها افزایش یافته است.
برای نمونه، در بهمن‌ماه سال ۱۳۸۵، میزان خروج دود و بخار از دهانه دماوند به‌طور محسوسی افزایش یافت و این روند برای چند ماه ادامه داشت.
در گزارش‌های سال‌های ۱۳۸۵ و ۱۳۸۶ که توسط سازمان زمین‌شناسی کشور و به قلم امیر شمشکی و رضا علیخان‌زاده تهیه شده، به زمین‌لرزه‌ای با بزرگای ۲/۷ ریشتر در تاریخ ۲۳ دی‌ماه ۱۳۸۵ اشاره شده است.
این زلزله که در نزدیکی دماوند رخ داد، از نظر زمانی با افزایش خروج بخار همزمان بود و توجه کارشناسان را به خود جلب کرد.
با این حال، در همان گزارش‌ها تأکید شده که هیچ نشانه‌ای از فعالیت آتشفشانی قریب‌الوقوع مشاهده نشده است.
همچنین در همان بازه زمانی، کاهش محسوس مقدار TDS (کل مواد جامد محلول) در آب برخی از چشمه‌های آبگرم جنوبی دماوند که به‌صورت ماهانه پایش می‌شدند، ثبت شد.
این کاهش به‌عنوان نشانه‌ای از افزایش نفوذ آب‌های سطحی به درون زمین تلقی شده و به‌عنوان دلیل احتمالی برای افزایش خروج بخار در نظر گرفته شده است.
بر پایه بررسی‌های انجام‌شده در تاریخ اول شهریور ۱۴۰۴ (زمان نگارش این گزارش) و اطلاعات موجود در سایت مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، در شعاع ۳۰ کیلومتری از قله دماوند و در بازه سه‌ماهه گذشته، تنها یک زمین‌لرزه با بزرگای ۲/۷ ریشتر ثبت شده است.
این زمین‌لرزه در تاریخ ۱۵ تیرماه ۱۴۰۴ و در موقعیت جغرافیایی ۵۲٫۱۹ درجه طول شرقی و ۳۶٫۱۰ درجه عرض شمالی، در فاصله حدود ۱۹ کیلومتری شمال‌غرب قله دماوند رخ داده است.
هرچند افزایش گاز و بخار از دهانه آتشفشان می‌تواند یکی از نشانه‌های بالقوه فعالیت آتشفشانی باشد، اما بروز چنین پدیده‌ای، زمانی نگران‌کننده است که با تغییرات قابل توجه در الگوی لرزه‌خیزی منطقه همراه باشد؛ امری که در حال حاضر مشاهده نشده است.
پایش پوسته زمین در این منطقه، به‌ویژه از منظر مخاطرات زمین‌لرزه و فعالیت آتشفشانی، اهمیت بسزایی دارد.
از اواخر سال ۱۳۸۳، سازمان زمین‌شناسی کشور با اجرای طرح پایش هیدروژئوشیمیایی در تعدادی از چشمه‌های آبگرم و معدنی، گام‌هایی مؤثر برای ایجاد ایستگاه‌های پایش دائم برداشته است.
این فعالیت‌ها تا حدود سال ۱۳۹۶ ادامه داشته و نتایج حاصل از آن، احداث ایستگاه‌های بیشتر و توسعه شبکه رفتارسنجی پوسته زمین در منطقه را در دستور کار این سازمان قرار داده است.
در پایان، امیر شمشکی و رضا علیخان‌زاده تأکید می‌کنند که در برخی کشورها، وجود شبکه‌های دقیق رفتارسنجی به پیش‌بینی دقیق‌تر رفتار آتشفشان‌ها کمک شایانی کرده است.
این موضوع بیانگر اهمیت توسعه زیرساخت‌های پایش علمی در کشور، به‌ویژه در مناطق حساس زمین‌شناسی همچون دماوند است.