خودکفایی در سایه تهدید؛ دستاوردهای دفاعی ایران پس از انقلاب اسلامی

خبرگزاری مهر؛ گروه سیاست-هادی رضایی: هر ساله در ۳۱ مرداد، روز صنایع دفاع، فرصتی است برای بازخوانی دستاوردهای شگرف ایران در حوزه دفاعی.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ایران با چالش‌هایی بی‌سابقه نظیر جنگ تحمیلی، تحریم‌های بین‌المللی و تهدیدات مداوم از سوی قدرت‌های غربی و رژیم صهیونیستی مواجه شد.
با این حال، صنایع دفاعی ایران نه تنها از این فشارها جان سالم به در بردند، بلکه به یکی از پیشرفته‌ترین و خودکفاترین صنایع نظامی منطقه تبدیل شد.
به مناسبت روز صنعت دفاعی در گزارشی، به بررسی پیشرفت‌های ایران در حوزه‌های موشکی، پهپادی، دریایی، زیردریایی، رزم انفرادی، رزم زمینی، زرهی و هوایی می‌پردازد تا بیشتر نمایان شود که چگونه ایران در سایه تحریم‌ها و جنگ‌ها، از جمله جنگ ۱۲ روزه ۱۴۰۴، به خودکفایی دست یافت.
همچنین، با اشاره به عملیات‌های موفق مانند وعده صادق و پاسخ به تجاوزات اسرائیل و آمریکا، توان بازدارندگی ایران را بررسی می‌کنیم.
تاریخچه پیشرفت‌های دفاعی ایران پس از انقلاب اسلامی
پس از انقلاب، قطع حمایت‌های نظامی غرب، ایران را به سوی خودکفایی سوق داد.
جنگ تحمیلی (۱۳۵۹-۱۳۶۷) که با حمایت گسترده غرب از رژیم بعث عراق همراه بود، اگر چه صنعت دفاعی کشورمان محدود به وزارت دفاع و نیست و در سایر نیروهای مسلح از ارتش تا سپاه سازمان‌های جهاد خود کفایی در تلاش برای تأمین نیازهای خود هستند اما کار اصلی و وظیفه اصلی بر عهده وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح است.
بر همین اساس تحریم و جنگ تحمیلی ایران را وادار به تأسیس سازمان صنایع دفاع (ساصد) در سال ۱۳۶۰ کرد.
این سازمان، با تمرکز بر مهندسی معکوس و تولید بومی، پایه‌های خودکفایی را بنا نهاد.
طبق گزارش‌ها، ایران امروز بیش از ۹۰ درصد تجهیزات نظامی خود را در داخل تولید می‌کند، تحولی عظیم نسبت به وابستگی کامل پیش از انقلاب.
تحریم‌های شورای امنیت (مانند قطعنامه ۲۲۳۱) و تحریم‌های یکجانبه آمریکا از سال ۱۳۵۸، نه تنها مانع پیشرفت نشدند، بلکه به محرکی برای نوآوری تبدیل شدند.
ایران با سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نامتقارن، مانند موشک‌های دقیق و پهپادهای ارزان‌قیمت، توازن قدرت منطقه‌ای را تغییر داد.
گزارش آژانس اطلاعات دفاعی آمریکا (DIA) در سال ۲۰۱۹، ایران را یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان موشک‌های بالستیک جهان معرفی کرده است.
پیشرفت‌ها در عرصه‌های مختلف دفاعی
ایران در حوزه‌های مختلف دفاعی، دستاوردهای چشمگیری داشته که ریشه در تجربیات جنگ تحمیلی و نیازهای استراتژیک دارد:
عرصه موشکی: ایران دارای بزرگ‌ترین زرادخانه موشکی خاورمیانه است.
موشک‌های بالستیک مانند شهاب، قدر، سجیل، خرمشهر و فتاح با برد بیش از ۲۰۰۰ کیلومتر و دقت بالا، توسعه یافته‌اند.
این موشک‌ها، که از فناوری‌های مهندسی معکوس‌شده ساخته شده‌اند، توانایی هدف‌گیری دقیق پایگاه‌های دشمن را دارند.
عرصه پهپادی: ایران به یکی از پیشگامان جهانی در تولید پهپاد تبدیل شده است.
پهپادهای شاهد -۱۳۶، مهاجر و ابابیل، با هزینه کم و دقت بالا، در جنگ‌های نامتقارن مؤثرند.
این پهپادها در عملیات‌های محور مقاومت نیز به کار گرفته شده‌اند.
عرصه دریایی و زیردریایی: نیروی دریایی ایران در ارتش و سپاه نیز با تولیدات وزارت دفاع و خهاد های خود کفایی به قدرت قابل توجه‌ای دست یافته اند و با قایق‌های تندرو، مین‌های دریایی و موشک‌های ضدکشتی مانند نور و قادر، توانسته در برابر دشمن ایجاد کنند.
زیردریایی‌های کلاس غدیر و فاتح، قابلیت عملیات مخفیانه دارند و می‌توانند تنگه هرمز را تحت کنترل درآورند.
رزم انفرادی و رزم زمینی: ایران سلاح‌های انفرادی مانند تفنگ و موشک‌های ضدتانک طوفان و دهلاویه را تولید کرده که در رزمایش‌های مختلف آزمایش شدند و امروز در نیروهای زمینی ارتش و سپاه استفاده می‌شوند.
عرصه زرهی: تانک‌های کرار و ذوالفقار، با زره‌های پیشرفته و سیستم‌های الکترونیکی بومی، نمونه‌هایی از خودکفایی در این حوزه هستند.
خودروهای زرهی مانند رعد نیز در عملیات‌های زمینی مؤثرند.
عرصه هوایی: ایران با تولید هواپیماهای بومی مانند کوثر و سیستم‌های دفاع هوایی مانند باور -۳۷۳ (مشابه اس -۳۰۰)، توانسته خلأ جنگنده‌های پیشرفته را جبران کند.
پهپادهای شناسایی و رزمی نیز نقش مهمی در نیروی هوایی ایفا می‌کنند.
چگونگی دستیابی به پیشرفت‌ها علی‌رغم تحریم‌ها و فشارها
تحریم‌های گسترده، ایران را از فناوری‌های خارجی محروم کرد، اما این محدودیت‌ها به جای تضعیف، به خودکفایی منجر شد.
عوامل کلیدی موفقیت عبارتند از:
مهندسی معکوس و نوآوری داخلی: مراکز تحقیقاتی مانند جهاد خودکفایی در ارتش و سپاه، با مهندسی معکوس فناوری‌های خارجی (مانند موشک‌های اسکاد)، فناوری‌های بومی را توسعه دادند.
تمرکز بر فناوری‌های نامتقارن: ایران به جای رقابت در حوزه‌های پرهزینه مانند جنگنده‌های نسل پنجم، بر موشک‌ها و پهپادهای ارزان و مؤثر سرمایه‌گذاری کرد.
تجربیات جنگ تحمیلی: جنگ هشت‌ساله، درس‌هایی در جنگ نامنظم و دفاع مردمی ارائه داد که به توسعه استراتژی‌های دفاعی منجر شد.
اقتصاد مقاومتی: بودجه نظامی ایران، با وجود مشکلات اقتصادی، اگر چه نسبت به سایر رقبا و دشمنان بسیار ناچیز است اما بخش عمده آن به تولید داخلی اختصاص دارد.
این استراتژی‌ها، ایران را به قدرتی منطقه‌ای تبدیل کرده که حتی منابع غربی مانند مؤسسه واشنگتن، بر توانایی آن در دور زدن تحریم‌ها تأکید دارند.
نمونه‌های موفقیت صنایع دفاعی در عملیات واقعی
صنایع دفاعی ایران در میدان عمل، کارآمدی خود را اثبات کرده‌اند.
در ادامه، به سه عملیات برجسته اشاره می‌کنیم:
عملیات وعده صادق (۱۴۰۳): در پاسخ به بمباران کنسولگری ایران در دمشق (فروردین ۱۴۰۳) و حملات اسرائیل در جنگ ۱۲ روزه (خرداد ۱۴۰۴)، ایران عملیات وعده صادق را اجرا کرد.
در این عملیات‌ها، بیش از هزار پهپاد، صدها موشک کروز و موشک بالستیک به سمت اسرائیل شلیک شد.
با وجود سامانه‌های دفاعی گنبد آهنین، پیکان و فلاخن داود، برخی موشک‌های فتاح و قدر به اهداف خود، از جمله پایگاه‌های هوایی نواتیم و نوادا، اصابت کردند.
گزارش‌ها نشان می‌دهد ۱۵-۲۰ درصد موشک‌ها از دفاع اسرائیل عبور کردند، که ضعف سامانه‌های غربی را آشکار کرد.
حمله به پایگاه عین‌الاسد عراق (ژانویه ۲۰۲۰): پس از ترور شهید سلیمانی، ایران با موشک‌های قدر و قیام به پایگاه عین‌الاسد حمله کرد.
این حمله، که بزرگ‌ترین حمله موشکی بالستیک علیه نیروهای آمریکایی بود، بیش از ۱۰۰ سرباز آمریکایی را آسیب جدی رساند و دقت موشک‌های ایرانی را به نمایش گذاشت.
پاسخ به تجاوزات اسرائیل و آمریکا در جنگ ۱۲ روزه (خرداد ۱۴۰۴): در جریان جنگ ۱۲ روزه که با حملات اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای و نظامی ایران در ۲۳ خرداد ۱۴۰۴ آغاز شد، ایران با شلیک بیش از ۵۵۰ موشک بالستیک و ۱۰۰۰ پهپاد انتحاری به اسرائیل پاسخ داد.
این حملات، که پایگاه‌های نظامی و شهرهای اسرائیل را هدف قرار داد، خسارات سنگینی به بار آورد.
همچنین، ایران برای اولین بار پایگاه سنتکام آمریکا در العدید قطر را هدف قرار داد که نشان‌دهنده توانایی موشک‌های ایرانی در نفوذ به سامانه‌های پاتریوت بود.
این پاسخ تلافی‌جویانه، با وجود دخالت آمریکا در رهگیری موشک‌ها، بازدارندگی ایران را اثبات کرد.
نتیجه‌گیری
سالروز صنایع دفاع، گواهی بر اراده ملت ایران در تبدیل تهدید به فرصت است.
از دل تحریم‌ها و جنگ‌ها، صنعتی خودکفا و قدرتمند سربرآورد که نه تنها ایران را در برابر تهدیدات حفظ کرد، بلکه به بازدارندگی استراتژیک منجر شد.
عملیات‌هایی مانند وعده صادق، حمله به عین‌الاسد و پاسخ به تجاوزات در جنگ ۱۲ روزه، نشان‌دهنده توان فنی و استراتژیک ایران است.
آینده صنایع دفاعی ایران، با تمرکز بر فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی و سایبری، نویدبخش قدرتی پایدار و مستقل است که میراثی برای نسل‌های آینده خواهد بود.