جنگ هوش مصنوعی نظم دیجیتال را تغییر می‌دهد
رقابت جهانی هوش مصنوعی از تمرکز بر مدل‌ها عبور کرده و به نبردی برای کنترل زیرساخت‌های دیجیتال، استانداردهای حکمرانی و نفوذ در نظم جهانی فناوری تبدیل شده است.
باشگاه خبرنگاران جوان؛ حسین مهدی تبار- به گزارش دیپلمات، رقابت در حوزه هوش مصنوعی دیگر صرفاً نبرد میان مدل‌ها و الگوریتم‌ها نیست.
آنچه امروز در حال شکل‌گیری است، بازآرایی بنیادین نظم دیجیتال جهانی است؛ نظمی که نه بر مبنای توانایی الگوریتمی، بلکه بر پایه تسلط بر زیرساخت‌های سخت‌افزاری و مقررات حکمرانی شکل می‌گیرد.
تراشه‌ها، مراکز داده و چارچوب‌های قانون‌گذارانه اکنون به میدان اصلی نبرد تبدیل شده‌اند.
در حالی که شرکت آمریکایی OpenAI مدل GPT-5 را عرضه کرده، شرکت چینی DeepSeek هنوز نسخه دوم مدل خود را منتشر نکرده است.
این اختلاف زمانی تنها به تفاوت تقویم عرضه باز نمی‌گردد، بلکه نشانه‌ای از دو مسیر متفاوت قدرت‌یابی در اقتصاد هوش مصنوعی است.
غول‌های فناوری آمریکایی از مدل‌های بسته و مبتنی بر API استفاده می‌کنند که با ایجاد قفل اطلاعاتی، کنترل ایمنی و وابستگی مشتری مزایای متعددی دارند.
در سوی دیگر، چین در مسیر نرم‌افزارهای متن‌باز و پیاده‌سازی سریع حرکت می‌کند، هرچند همچنان در حوزه تراشه با محدودیت‌های جدی روبه‌رو است.
چین تلاش دارد از طریق ابتکار «جاده ابریشم دیجیتال» نفوذ فناوری خود را در کشورهای در حال توسعه گسترش دهد.
این پروژه شامل قراردادهای ابری، طرح‌های پزشکی از راه دور و پروژه‌های شهر هوشمند است.
با این حال، علی‌رغم تلاش برای استفاده از تراشه‌های داخلی نظیر Ascend شرکت هواوی، شرکت DeepSeek در مرحله آموزش ناگزیر به استفاده از تراشه‌های انویدیا شد و هواوی تنها برای استنتاج مورد استفاده قرار گرفت.
این سازش ناهمگون نشان‌دهنده استمرار نفوذ فناوری ایالات متحده است.
در ماه اوت، دولت آمریکا توافقی با شرکت‌های Nvidia و AMD امضا کرد که به موجب آن اجازه صادرات محدود تراشه‌های سازگار با مقررات چین صادر شد، مشروط بر اینکه ۱۵ درصد درآمد حاصل از فروش آن‌ها در چین به خزانه ایالات متحده منتقل شود.
به گزارش دیپلمات، این رویکرد جدید را می‌توان به‌مثابه دریافت عوارض برای عبور از پلی دانست که همچنان مسدود است؛ استفاده محدود از منابع بدون آزادسازی کامل مسیر.
در همین حال، چین نیز با بهره‌گیری از ابزارهای ادراکی وارد میدان شده است.
ادعای وجود درهای پشتی در تراشه‌های H20 که به چین صادر شده‌اند، یکی از همین تاکتیک‌هاست.
دولت چین شرکت Nvidia را فراخوانده و اعلام کرده این تراشه‌ها ممکن است قابل ردیابی یا غیرفعال‌سازی از راه دور باشند.
شرکت انویدیا این ادعا را رد کرده است.
با این حال، اهمیت این ادعا نه در صحت فنی آن، بلکه در پیامی است که به ایالات متحده مخابره می‌کند.
چنین اقداماتی می‌تواند زمینه‌ساز ممنوعیت‌های اداری در خرید دولتی شده و به افزایش فشار برای خودکفایی منجر شود.
چین به طور همزمان از مدل‌های باز برای تسریع در بومی‌سازی استفاده می‌کند و در حوزه‌هایی مانند خدمات مالی، حمل‌ونقل و خدمات عمومی، کنترل کامل دولتی را حفظ کرده است.
سیاست‌گذاری ترکیبی چین با هدف ساخت یک زنجیره بسته بومی از نرم‌افزار تا سیلیکون طراحی شده است؛ زنجیره‌ای که همزمان به عنوان ابزار فشار در مذاکرات با واشنگتن و راهبردی برای کاهش وابستگی عمل می‌کند.
در سطح جهانی، رقابت هوش مصنوعی به سه لایه تقسیم می‌شود.
در رأس آن، ایالات متحده و چین قرار دارند که توانایی کامل در حوزه‌های تحقیق، زیرساخت، توسعه و تجاری‌سازی دارند.
پس از آن، کشورهایی مانند بریتانیا، فرانسه و کره‌جنوبی قرار گرفته‌اند که در پژوهش و اجرا قوی هستند، اما توان ساخت مدل‌های بنیادی را ندارند.
در پایین‌ترین سطح نیز کشورهایی حضور دارند که به دلیل محدودیت‌های ساختاری، امکان رقابت در مرز فناوری را ندارند.
دو نیروی اصلی این رقابت را به پیش می‌برد.
نخست، فناوری‌های دوجانبه‌ای مانند مدل R1 شرکت DeepSeek که موجب سرمایه‌گذاری واکنشی و رقابت تسلیحاتی فناورانه می‌شوند.
دوم، گسترش میدان حکمرانی که هم‌اکنون خود به جبهه‌ای مستقل در رقابت قدرت‌های بزرگ تبدیل شده است.
قدرت‌هایی مانند ایالات متحده و چین در تلاش‌اند تا از طریق نهادهای استانداردساز، اجلاس‌های تخصصی و دیپلماسی فنی، چارچوب‌های بین‌المللی را به نفع خود شکل دهند.
ایالات متحده با اعمال محدودیت بر صادرات فناوری پیشرفته به چین و حمایت مالی از شرکت‌های داخلی، در تلاش است سلطه خود را بر فناوری حفظ کرده و زنجیره تأمین جهانی را با متحدان خود تقویت کند.
در مقابل، چین از خود تصویری به‌عنوان تسهیل‌گر جهانی ارائه می‌دهد و بر همکاری، امنیت و توسعه در چارچوبی با محوریت دولت تأکید می‌کند.
چین همچنین با ایجاد خوشه‌های فناورانه در مناطقی مانند دلتای رود یانگ‌تسه، منطقه خلیج بزرگ و کریدور پکن-تیانجین-هبئی، و از طریق ابزارهایی چون بودجه‌های دولتی، انتقال فناوری و محیط‌های آزمایشی، تلاش دارد فاصله خود با رقبای غربی را کاهش دهد.
در زمینه زیرساخت، محدودیت‌های آمریکا در صادرات تراشه‌های پیشرفته باعث شده چین به‌سوی راهکارهای موازی‌سازی روی آورد.
ساخت مراکز داده در داخل کشور با شتابی چشمگیر در حال گسترش است و بنا بر آمار رسمی، چین هم‌اکنون از نظر ظرفیت پردازش نصب‌شده در رتبه دوم جهان قرار دارد.
در حوزه نیروی انسانی، ایالات متحده همچنان میزبان برترین پژوهشگران و متخصصان پردرآمد است.
با این حال، چینی‌ها نزدیک به نیمی از نیروی کار جهانی در حوزه پژوهش هوش مصنوعی را تشکیل می‌دهند و سالانه تعداد بیشتری دکتری تخصصی در این حوزه نسبت به آمریکا تولید می‌کنند.
پکن تلاش می‌کند با افزایش حقوق و پروژه‌های «مأموریت‌محور»، از مهاجرت این نیروها به کشورهای دیگر جلوگیری کند.
سیاست صنعتی چین، با استفاده از تزریق سرمایه و توافقات خرید تضمینی، شرکت‌های خصوصی و دولتی را تشویق می‌کند که حتی اگر تراشه‌های داخلی در ابتدا ضعیف‌تر باشند، آن‌ها را خریداری کنند.
با این حال، اگر کمبود GPU در چین طولانی شود، ممکن است بسیاری از پژوهشگران چینی جذب کشورهایی مانند سنگاپور، کانادا یا امارات شوند.
به گزارش دیپلمات، در نهایت این اکوسیستم‌ها هستند که سرنوشت رقابت را تعیین می‌کنند، نه صرفاً تراشه‌ها.
ایالات متحده در لبه فناوری پیشتاز است، اما چین با تکیه بر مقیاس، مدیریت متمرکز و زیرساخت‌هایی با مصرف انرژی پایین، در حال شکل‌دهی به الگویی است که به‌ویژه برای کشورهای در حال توسعه جذابیت زیادی دارد.
اگر تراشه و الگوریتم را سخت‌افزار نظم نوین دیجیتال بدانیم، حکمرانی حکم سیستم‌عامل را دارد.
ایالات متحده بر انعطاف‌پذیری و نوآوری سریع تکیه دارد؛ اروپا با تصویب قانون هوش مصنوعی، رویکردی مبتنی بر قانون‌گذاری سفت و سخت را پیش گرفته؛ و چین مدل متمرکز خود را با ترکیبی از توسعه صنعتی و نظارت سیاسی به‌کار می‌گیرد.
این نظام‌های حکمرانی، نه فقط در درون مرزها بلکه از طریق قراردادها، نهادهای استانداردساز، مناطق ابری و کمک‌های فنی به کشورهای دیگر نیز صادر می‌شوند.
در این میان، کشورهایی که در دسته قدرت‌های میانی قرار می‌گیرند، با چالشی حیاتی روبه‌رو هستند.
آن‌ها می‌توانند با شکل‌دهی به استانداردهای ایمنی قابل‌حمل، زیرساخت ابری مشترک و ایجاد مسیرهای قانونی برای تبادل داده، نقش مؤثری ایفا کنند.
همچنین با تسهیل روادید و به‌رسمیت‌شناختن متقابل صلاحیت‌ها، می‌توانند جریان نیروی انسانی در حوزه ایمنی و نظارت را تسریع کنند.
جدایی فناورانه در مرز هوش مصنوعی اکنون یک واقعیت است.
حتی توافق اخیر برای فروش محدود تراشه از سوی Nvidia به چین، تنها مجوز عبور قطره‌چکانی از یک مسیر باریک است.
در این رقابت، قدرت به کسانی تعلق می‌گیرد که استانداردها، زیرساخت‌ها و شبکه‌های انتشار فناوری را در اختیار دارند.
کشورهایی که امروز برای این آینده برنامه‌ریزی نکنند، ناچار خواهند شد فردا به قواعد دیگران تن دهند.
