بحران فزاینده آب در البرز/زنگ خطر ناکارآمدی آبیاری سنتی
با وجود هشدارهای مکرر کارشناسان، بخش عمده ای از کشاورزی در استان البرز هنوز هم بر پایه روش غرقابی صورت می گیرد.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از کرج، در روزهایی که دمای هوا در نقاط مختلف کشور افزایش یافته و بحران کمبود آب و برق زندگی روزمره میلیون‌ها ایرانی را مختل کرده، توجه به مدیریت منابع آبی به ضرورتی غیرقابل انکار تبدیل شده است.
در استان البرز، این بحران ابعاد نگران‌کننده‌تری به خود گرفته و بخش کشاورزی، به‌ویژه به دلیل تداوم استفاده از شیوه‌های آبیاری سنتی، در کانون این چالش قرار دارد.
مطابق آمارهای رسمی منتشرشده از سوی وزارت نیرو، حدود 90 درصد از مجموع آب مصرفی کشور به بخش کشاورزی اختصاص می‌یابد.
با این حال، قسمت عمده این مصرف همچنان با روش‌های کم‌بازده‌ای مانند آبیاری غرقابی صورت می‌گیرد؛ روشی که نه‌تنها موجب اتلاف گسترده آب می‌شود، بلکه تهدیدی جدی برای منابع آب‌های زیرزمینی و سطحی نیز به‌شمار می‌رود.
در البرز، این روند ابعاد نگران‌کننده‌تری به خود گرفته است.
این استان که به دلیل رشد جمعیت، گسترش شهرنشینی و استقرار واحدهای صنعتی مختلف تحت فشار فزاینده‌ای قرار دارد، اکنون با بحران کاهش منابع آبی، به‌ویژه در مناطق کشاورزی، دست‌وپنجه نرم می‌کند.
گزارش‌های محلی حاکی از آن است که در شهرهایی مانند کرج، فردیس، ساوجبلاغ، نظرآباد و اشتهارد، قطعی یا کاهش محسوس فشار آب به یک مسئله تکرارشونده تبدیل شده است.
هم‌زمان، بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد که در بسیاری از مناطق حاشیه‌نشین شهری و روستاهای متصل به شبکه آب‌رسانی، از آب شرب برای آبیاری مزارع استفاده می‌شود.
این اقدام، علاوه بر آنکه خلاف قانون است، شبکه آب‌رسانی را با فشار زیادی مواجه کرده و توان پاسخ‌گویی به نیازهای شرب شهروندان را کاهش داده است.
از سوی دیگر، برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی در دشت‌هایی نظیر نظرآباد، اشتهارد و بخش‌هایی از ساوجبلاغ، افت شدید سطح آب و در نتیجه پدیده فرونشست زمین را در پی داشته است؛ وضعیتی که به گفته کارشناسان منابع طبیعی، در صورت استمرار، می‌تواند خسارات جدی و جبران‌ناپذیری را به زیرساخت‌های منطقه وارد سازد.
با وجود هشدارهای مکرر کارشناسان، بخش عمده‌ای از کشاورزی در استان البرز هنوز هم بر پایه روش غرقابی انجام می‌شود.
در این شیوه، آب به‌صورت آزادانه روی زمین پخش شده و بدون کنترل مشخصی تبخیر یا جذب می‌شود که این امر از بین رفتن بخش زیادی از منابع آبی را به دنبال خواهد داشت و اقلیم خشک و نیمه‌خشک منطقه، ناکارآمدی این روش را دوچندان می‌کند.
صحبت‌های مدیرعامل شرکت آبفای استان البرز نیز مهر تأییدی بر وضعیت بحرانی موجود است.
حمیدرضا نامداری با تأکید بر اینکه بیشترین میزان هدررفت آب در استان مربوط به بخش کشاورزی است، گفته که باید نگاهمان را در بخش کشاورزی به‌طورجدی تغییر دهیم.
گذار به شیوه‌هایی مانند آبیاری قطره‌ای یا توسعه کشت گلخانه‌ای، نه‌تنها یک انتخاب بلکه یک الزام است.
ادامه روند فعلی به معنای از دست رفتن کامل منابع استراتژیک آب در آینده‌ای نه‌چندان دور خواهد بود.
با توجه به شدت بحران، صاحب‌نظران حوزه کشاورزی و منابع آبی خواهان تسریع در گذار به سیستم‌های نوین آبیاری شده‌اند.
روش‌هایی مانند آبیاری قطره‌ای، بارانی یا تیپ می‌توانند به کاهش چشمگیر مصرف آب تا حدود 50 درصد منجر شوند.
برخی از کشاورزان پیشرو در نقاط مختلف استان نیز با بهره‌گیری از این شیوه‌ها، موفق شده‌اند نه‌تنها در مصرف آب صرفه‌جویی کنند، بلکه عملکرد و کیفیت محصولات خود را نیز ارتقا دهند.
در کنار اصلاح روش آبیاری، تغییر الگوی کشت نیز از جمله راهکارهای مهم برای مقابله با بحران آبی در البرز به شمار می‌رود.
ادامه کشت محصولاتی با نیاز آبی بالا مانند هندوانه، ذرت یا صیفی‌جات در مناطق کم‌بارش، پایداری منابع آبی را تهدید می‌کند.
در مقابل، توسعه کشت محصولاتی مقاوم‌تر به کم‌آبی نظیر زعفران، پسته و گیاهان دارویی می‌تواند با اقلیم منطقه سازگارتر بوده و حتی سودآوری بالاتری برای کشاورزان به‌همراه داشته باشد.
از سوی دیگر، انتظار می‌رود که مسئولان استانی با تدوین سیاست‌های حمایتی و ارائه مشوق‌های مالی، کشاورزان را به سمت روش‌های مدرن و پایدار سوق دهند.
همچنین، مقابله قاطع با سوء‌استفاده از آب شرب در بخش کشاورزی و تشدید نظارت‌ها بر مصرف غیرمجاز، از جمله اقداماتی است که باید در دستور کار قرار گیرد.
ادامه روند موجود در مصرف آب استان، نه‌تنها بقای بخش کشاورزی را با تهدید جدی مواجه خواهد کرد، بلکه تأمین آب آشامیدنی شهروندان را نیز بیش از پیش تحت‌تأثیر قرار خواهد داد.
اکنون زمان تصمیم‌گیری‌های قاطع فرارسیده است؛ تغییر در شیوه‌های آبیاری و کشت، دیگر یک انتخاب نیست، بلکه ضرورتی است برای تداوم حیات در البرز.
گزارش: ابوالفضل جانی‌پور
انتهای پیام/
