جمشیدی: برنامه ۴ ساله احیای بازار قیصریه تدوین شود

به گزارش خبرنگار مهر، محمد علی جمشیدی، کارشناس ارشد برنامه ریزی توسعه منطقه‌ای و مشاور گردشگری شورای شهر لار در یادداشتی که آن را در اختیار خبرگزاری مهر قرار داد نوشت: بازار قیصریه لار، نگینی هزار ساله در جنوب ایران، یکی از کهن‌ترین بازارهای زنده خاورمیانه است که هنوز حیات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در آن جاری است.
این بنای منحصربه‌فرد نه‌تنها از منظر معماری و شهرسازی قابل‌توجه است، بلکه نشانگر جایگاه تاریخی شهر لار در شبکه تجارت جهانی خلیج فارس در قرون میانه نیز هست.
امروز اما، این اثر بی‌مانند با تهدیدهایی جدی مواجه است که بی‌توجهی به آن‌ها می‌تواند به نابودی تدریجی این گنجینه منجر شود.
بر اساس مستندات تاریخی، باستان‌شناسی، و کتیبه‌های موجود در چهارسوق بازار، قدمت بازار قیصریه لار دست‌کم به قرن چهارم تا ششم هجری قمری (حدود ۱۰۰۰ سال پیش) بازمی‌گردد.
اگرچه برخی منابع زمان ساخت بنای فعلی بازار را دوره صفوی (حدود سال ۱۰۱۵ ه.
ق، دوره شاه عباس اول) ذکر کرده‌اند، اما شواهد متقن نشان می‌دهد که در آن دوره بازار صرفاً توسعه و بازسازی شده و ریشه‌های آن بسیار کهن‌تر است.
کتیبه‌های سنگی در چهارسوق و تحلیل فرم بازار و بادگیرهای آن، گواه آن است که شکل‌گیری بازار پیش از دوره صفوی آغاز شده و لار در دوران آل بویه و سلجوقیان نیز از مراکز اقتصادی جنوب ایران بوده است.
رونق تاریخی و حوزه نفوذ بازار
بازار قیصریه لار در طول قرون میانه، خصوصاً از قرن هشتم تا دوازدهم هجری، یکی از فعال‌ترین مراکز مبادلات کالا در جنوب ایران بود.
این بازار به دلیل موقعیت راهبردی شهر لار در تقاطع مسیرهای کاروانی بین فلات مرکزی ایران و بنادر خلیج فارس، به یکی از نقاط کلیدی شبکه تجاری ایران تبدیل شد.
حوزه نفوذ آن تا بنادر مهمی چون بندرعباس، سیراف، بوشهر و حتی جزایر قشم و کیش و سرزمین‌های آن سوی خلیج فارس مانند عمان، هرمز و شمال امارات گسترش داشت.
کالاهایی چون ابریشم، ادویه، شکر، فلزات گرانبها و منسوجات در این بازار مبادله می‌شدند.
آسیب‌شناسی بازار در دهه‌های اخیر
متأسفانه این میراث عظیم فرهنگی در دهه‌های گذشته با آسیب‌های متعددی مواجه شده که بقای آن را در معرض تهدید قرار داده است.
مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:
مرمت‌های غیراصولی: استفاده از مصالح غیراصیل مانند سیمان، تیرآهن، گچ شیمیایی و ورق فلزی در مرمت بخش‌هایی از بنا، هویت تاریخی بازار را مخدوش کرده و در بسیاری موارد به ساختار سنتی آن آسیب زده است.
تغییر کاربری ناهماهنگ: ورود مشاغل مدرن و غیرفرهنگی به فضای اطراف بازار مانند فروشگاه‌های صنعتی، فست‌فود، یا انبار کالاهای غیرمرتبط، نه‌تنها بافت اجتماعی سنتی بازار را تضعیف کرده، بلکه به فرسایش سریع‌تر بنا کمک کرده است.
تخریب و ساخت‌وساز نامتجانس: برخی راسته‌های بازار به دلیل توسعه‌های شهری بدون نظارت تخریب شده یا در مجاورت آن ساخت‌وسازهایی با نمای مدرن انجام شده که تضاد بصری و فرهنگی شدیدی با بافت تاریخی ایجاد کرده‌اند.
فرسایش سازه‌ای و رطوبت: به‌ویژه در بخش‌های جنوبی بازار، نشت آب‌های سطحی، عدم وجود سیستم زهکشی مناسب و بی‌توجهی به وضعیت سقف‌ها و بادگیرها، منجر به نشست زمین و ترک‌های ساختاری شده است.
نبود زیرساخت‌های گردشگری: نبود نورپردازی مناسب، تابلوهای راهنما، امکانات رفاهی، تورهای بازدید و خدمات فرهنگی باعث شده بازار قیصریه لار با وجود ظرفیت فراوان، از مسیر گردشگری ملی و بین‌المللی حذف شود.
ظرفیت‌های گردشگری و اقتصادی بازار
در صورت مرمت اصولی و احیای جامع بازار بر پایه استانداردهای یونسکو، ظرفیت‌های گسترده‌ای برای توسعه اقتصادی منطقه فعال خواهد شد.
بر اساس مطالعات تطبیقی با بازارهای تاریخی دیگر نظیر تبریز، کرمان، یزد و قزوین، می‌توان به نتایج زیر رسید:
ظرفیت جذب گردشگر: با احیای بازار، ایجاد مسیر گردشگری شهری، موزه بازار، فروشگاه صنایع‌دستی و کافه‌فرهنگ‌ها، بازار قیصریه می‌تواند سالانه بین ۱۵۰ تا ۲۵۰ هزار گردشگر داخلی و خارجی جذب کند.
تأثیر اقتصادی: با این حجم گردشگر، گردش مالی بازار و خدمات پیرامون آن می‌تواند حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ میلیارد تومان در سال باشد و به رشد کسب‌وکارهای محلی، تولیدات بومی و برندینگ منطقه‌ای کمک کند.
اشتغال‌زایی مستقیم و غیرمستقیم: برآورد می‌شود در صورت مرمت کامل و توسعه گردشگری، بازار بتواند حدود ۵۰۰ شغل پایدار در حوزه‌هایی چون مرمت سنتی، راهنمایی گردشگر، فروش صنایع‌دستی، خدمات اقامتی و آموزشی ایجاد کند.
جایگاه بازار قیصریه لار در مقایسه با بازارهای تاریخی دیگر
بازار تبریز (ثبت جهانی)، بازار وکیل شیراز، بازار کرمان و بازار قزوین هر یک با قدمتی میان ۴۰۰ تا ۸۰۰ سال از جمله بازارهای مطرح ایران هستند.
با این حال، آنچه بازار قیصریه لار را متمایز می‌کند، دو نکته اساسی است:
قدمت بیشتر: بازار قیصریه لار با حدود ۱۰۰۰ سال قدمت، یکی از کهن‌ترین بازارهای زنده ایران است و حتی در مقایسه با بازار تبریز (با قدمتی حدود ۶۰۰ تا ۷۰۰ سال) تاریخی‌تر است.
پویایی عملکردی: با وجود آسیب‌ها، بازار قیصریه هنوز به‌صورت زنده فعالیت دارد، راسته‌های آن فعال‌اند و زندگی در آن جریان دارد.
از این منظر می‌توان گفت که قیصریه لار، قدیمی‌ترین بازار زنده و فعال ایران است.
توصیه‌ها
بازار قیصریه لار یک میراث زنده و پویاست؛ گواهی بر تاریخ، معماری، تجارت و فرهنگ مردمان جنوب ایران.
این بازار اگرچه اکنون در سایه مانده، اما با اندکی توجه، برنامه‌ریزی و مرمت اصولی می‌تواند نه‌تنها به مرکز جذب گردشگر، بلکه به موتور محرک توسعه اقتصادی لارستان تبدیل شود.
پیشنهاد می‌شود که برای ثبت جهانی این اثر در فهرست یونسکو، تشکیل پرونده با همکاری دانشگاه‌های معماری، اداره کل میراث فرهنگی فارس، و نهادهای شهری آغاز شود همچنین تدوین «برنامه چهارساله احیای بازار قیصریه» با مشارکت بخش خصوصی و تشکل‌های مردم‌نهاد می‌تواند زمینه‌ساز جهشی در حفظ و بهره‌برداری از این گنجینه بی‌بدیل باشد.