چقدر باید نگران تأثیر خبرها بر ذهن خود باشیم؟

اخبار بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی روزمره ما هستند.
از لحظه‌ای که چشم می‌گشاییم تا آخرین ساعت شب، از طریق گوشی هوشمند، تلویزیون، رادیو یا شبکه‌های اجتماعی در معرض جریان دائمی اطلاعات هستیم.
اما این پرسش مهم مطرح می‌شود: این حجم از اخبار، مخصوصاً خبرهای منفی و بحران‌زا، چه تأثیری بر سلامت روان ما دارند؟
کد خبر: 726174 | ۱۴۰۴/۰۵/۰۴ ۱۸:۳۴:۳۶
زهرا تجویدی- پژوهش‌های متعددی در سال‌های اخیر نشان داده‌اند که قرار گرفتن مداوم در معرض اخبار منفی می‌تواند منجر به اضطراب، افسردگی، احساس بی‌قدرتی و حتی فرسودگی روانی شود.
اما از سوی دیگر، برخی معتقدند که آگاهی داشتن از آنچه در جهان می‌گذرد، بخشی از مسئولیت شهروندی ماست و نمی‌توان نسبت به آن بی‌تفاوت بود.
پس چاره چیست؟
در ادامه به رابطه میان اخبار و سلامت روان پرداخته و راهکارهایی برای حفظ تعادل ارائه می‌دهیم.
تاریخچه‌ای کوتاه از مصرف اخبار
انسان‌ها همیشه نیاز به دانستن آنچه در اطرافشان می‌گذرد داشته‌اند.
در گذشته این نیاز از طریق گفت‌وگوهای محلی، نامه‌ها و اخبار شفاهی تأمین می‌شد.
اما با اختراع چاپ، گسترش روزنامه‌ها و در ادامه با ظهور رادیو و تلویزیون، اخبار به صورت سازمان‌یافته‌تری به مردم رسید.
انقلاب دیجیتال، این فرایند را به طرز شگفت‌انگیزی تسریع کرد.
امروزه، هر فردی با یک گوشی هوشمند در دست، می‌تواند در هر لحظه به صدها منبع خبری دسترسی داشته باشد.
این در دسترس بودن دائمی اطلاعات، اگرچه از نظر دسترسی به آگاهی و دموکراسی مفید است، اما برای سلامت روان انسان مدرن که مغزش هنوز با چنین فشاری سازگار نشده، چالش‌برانگیز است.
مغز ما چگونه اخبار را پردازش می‌کند؟
مغز انسان در طول میلیون‌ها سال برای بقا در طبیعت شکل گرفته و به همین دلیل نسبت به تهدیدها و خطرات، حساسیت ویژه‌ای دارد.
به همین علت، مغز ما به اخبار منفی سریع‌تر واکنش نشان می‌دهد و آن‌ها را بیشتر در حافظه ذخیره می‌کند.
این پدیده در روانشناسی به نام سوگیری منفی (Negativity Bias) شناخته می‌شود.
سوگیری منفی به این معناست که افراد تمایل دارند اخبار منفی را بیشتر از اخبار مثبت به خاطر بسپارند و تحت تأثیر آن قرار گیرند.
در نتیجه، وقتی روزانه ده‌ها خبر درباره جنگ، بیماری، مرگ، فقر، بحران اقلیمی یا فساد سیاسی می‌خوانیم، مغز ما آن‌ها را تهدیدهای مستقیم تلقی می‌کند و واکنش‌های اضطرابی طبیعی از خود نشان می‌دهد.
رسانه‌ها و تمایل به بزرگ‌نمایی بحران‌ها
برای درک بهتر رابطه اخبار و سلامت روان، باید به این نکته توجه کنیم که بسیاری از رسانه‌ها به دلایل اقتصادی، خبری و حتی سیاسی، تمایل دارند بحران‌ها را پررنگ‌تر نشان دهند.
تیترهای تحریک‌آمیز، تصاویر ناراحت‌کننده و گزارش‌های مکرر از یک رویداد منفی، راه‌هایی برای جذب توجه مخاطب هستند.
در روانشناسی رسانه، اصطلاحی به نام مصرف بحران یا infodemic وجود دارد.
یعنی وقتی مخاطب در معرض حجم عظیمی از اخبار بحران‌زا قرار می‌گیرد، دچار سردرگمی، اضطراب یا ناتوانی در تفکیک واقعیت از دروغ می‌شود.
این وضعیت به‌ویژه در دوران کرونا و جنگ‌های اخیر در خاورمیانه و اوکراین به‌شدت مورد توجه محققان قرار گرفت.
تأثیرات روانی اخبار بر مخاطبان
تأثیرات منفی مصرف افراطی اخبار بر سلامت روان می‌تواند گسترده و عمیق باشد.
برخی از این اثرات عبارت‌اند از:
افزایش اضطراب و نگرانی
افرادی که به‌طور مداوم اخبار منفی را دنبال می‌کنند، بیشتر از سایرین دچار اضطراب‌های مزمن می‌شوند.
این اضطراب ممکن است به شکل نگرانی برای آینده، احساس ناامنی یا ترس از رویدادهای قریب‌الوقوع بروز کند.
افسردگی و احساس بی‌قدرتی
وقتی انسان‌ها مدام با اخبار جنگ، بی‌عدالتی، فقر و نابودی محیط زیست روبه‌رو می‌شوند، احساس می‌کنند نمی‌توانند کاری انجام دهند.
این ناتوانی می‌تواند به افسردگی، بی‌حسی عاطفی و حتی کناره‌گیری از اجتماع منجر شود.
خستگی روانی و فرسودگی اطلاعاتی
مواجهه مکرر با اطلاعات گوناگون، به‌ویژه وقتی نتوان صحت آن‌ها را سنجید، منجر به «فرسودگی اطلاعاتی» (Information Fatigue) می‌شود.
در این حالت، فرد دیگر انرژی یا انگیزه‌ای برای پیگیری اخبار یا حتی تصمیم‌گیری ندارد.
اختلال در خواب و تمرکز
برخی تحقیقات نشان داده‌اند افرادی که پیش از خواب اخبار منفی را پیگیری می‌کنند، دچار اختلال در خواب، کابوس و کاهش تمرکز در روز بعد می‌شوند.
نقش شبکه‌های اجتماعی در رابطه با اخبار و سلامت روان
اگرچه شبکه‌های اجتماعی در اطلاع‌رسانی سریع و بدون واسطه مفید هستند، اما ساختار الگوریتمی آن‌ها باعث شده افراد بیشتر در معرض محتواهای احساسی، تحریک‌آمیز و بعضاً غلط قرار گیرند.
وقتی الگوریتم‌ها تشخیص دهند که شما به دیدن خبرهای بحران‌زا واکنش نشان می‌دهید، از همان محتوا بیشتر برایتان نمایش می‌دهند.
به همین دلیل، کاربر ناخودآگاه در چرخه‌ای از اضطراب، ترس و پیگیری مداوم گرفتار می‌شود.
شبکه‌های اجتماعی، همچنین امکان انتشار سریع اخبار تأییدنشده یا شایعات را فراهم کرده‌اند که می‌تواند بر سلامت روان مخاطبان آسیب‌های جبران‌ناپذیری وارد کند.
چرا باز هم دنبال اخبار می‌رویم؟
با وجود همه‌ی اثرات منفی، انسان‌ها همچنان به دنبال اخبار هستند.
این رفتار را می‌توان با مفهومی به نام دومینوی کنترل توضیح داد.
در شرایط بحرانی، دانستن آنچه اتفاق می‌افتد، به ما این حس را می‌دهد که تا حدی بر اوضاع مسلط هستیم.
برای مثال، پیگیری وضعیت یک جنگ یا زلزله ممکن است این تصور را ایجاد کند که می‌توان برای خطر احتمالی آماده بود.
همچنین، ترس از بی‌اطلاعی یا جا ماندن از دیگران (FOMO) یکی دیگر از انگیزه‌های اصلی پیگیری مداوم اخبار است.
آیا باید مصرف اخبار را کنار بگذاریم؟
پاسخ کوتاه این است: نه.
حذف کامل اخبار از زندگی روزمره، نه ممکن است و نه مفید.
اما آنچه ضروری به نظر می‌رسد، بازنگری در نحوه‌ مصرف اخبار است.
درست مانند رژیم غذایی، مغز ما هم نیاز به رژیم خبری دارد.
باید انتخاب کنیم که چه می‌خوانیم، چه زمانی می‌خوانیم و چقدر درگیر آن می‌شویم.
چطور سلامت روان خود را در برابر اخبار حفظ کنیم؟
در ادامه، به چند راهکار کاربردی برای کاهش تأثیر منفی اخبار بر سلامت روان اشاره می‌کنیم.
این راهکارها بر اساس مطالعات روان‌شناسی، تجربه متخصصان سلامت روان و بازخورد کاربران ارائه شده‌اند:
۱.
تعیین زمان مشخص برای پیگیری اخبار
به‌جای اینکه در تمام طول روز خبرها را بررسی کنید، زمان مشخصی را به این کار اختصاص دهید.
برای مثال، صبح یا عصر تنها ۱۵ تا ۳۰ دقیقه برای آگاهی از اخبار روز کافی است.
۲.
منابع خبری قابل اعتماد را انتخاب کنید
به جای دنبال کردن هر صفحه یا کانالی، تنها به منابع خبری معتبر و بی‌طرف تکیه کنید.
این کار علاوه بر کاهش استرس، احتمال مواجهه با اطلاعات غلط را نیز کم می‌کند.
۳.
از دنبال کردن مداوم اخبار فوری پرهیز کنید
اخبار فوری (breaking news) معمولاً ناقص هستند.
اگر مدام آن‌ها را دنبال کنید، دچار سردرگمی و اضطراب بیشتر خواهید شد.
صبر کنید تا اطلاعات تکمیل شود.
۴.
مراقبت از خود را در اولویت قرار دهید
فعالیت‌هایی مثل ورزش، مدیتیشن، پیاده‌روی در طبیعت، گوش دادن به موسیقی و معاشرت با دوستان می‌تواند اثرات منفی اخبار را تا حد زیادی خنثی کند.
۵.
درباره اثرات اخبار با دیگران صحبت کنید
اگر خبری برایتان ناراحت‌کننده است، آن را در دل نگه ندارید.
صحبت با دوستان، خانواده یا یک مشاور می‌تواند فشار روانی را کاهش دهد.
روزنامه‌نگاری مسئولانه؛ وظیفه‌ای مهم در سلامت جامعه
رسانه‌ها در قبال سلامت روان مخاطبان خود مسئول‌اند.
انتشار اخبار با رعایت اصول اخلاقی، اجتناب از هیجان‌زدگی، پرهیز از بزرگ‌نمایی و ارائه تحلیل‌های متعادل و امیدبخش می‌تواند نقشی کلیدی در بهبود سلامت روانی جامعه ایفا کند.
در سال‌های اخیر، مفهوم روزنامه‌نگاری سازنده (Constructive Journalism) مطرح شده است که بر ارائه راه‌حل‌ها و برجسته کردن جنبه‌های مثبت در کنار واقعیت‌های تلخ تأکید دارد.
آگاهی همراه با مراقبت
در نهایت، باید بپذیریم که ما نمی‌توانیم اخبار را حذف کنیم، اما می‌توانیم نحوه مواجهه خود با آن‌ها را مدیریت کنیم.
درست مانند تغذیه سالم، برای داشتن روان سالم نیز باید مراقب «چیزی که وارد ذهنمان می‌شود» باشیم.
در عصری که اخبار به شکل سیلابی بر ما فرو می‌ریزند، هنر زیستن شاید در توانایی انتخاب کردن و فیلتر کردن باشد.
اگر آگاهانه با خبرها روبه‌رو شویم، نه‌تنها دچار فرسودگی روانی نخواهیم شد، بلکه می‌توانیم درک عمیق‌تری از جهان داشته باشیم و با آرامش و مسئولیت، نقش خود را در آن ایفا کنیم.