سفر اخیر وزیر امور خارجه هند به چین؛ تعامل در سایه رقابت
به گزارش مشرق،کانال تلگرامی موسسه مطالعات ایران و اوراسیا، در مطلبی با عنوان تعامل در سایه رقابت؛ سفر اخیر وزیر امور خارجه هند به چین نوشت:
سفر دکتر اس.
جایشانکار، وزیر امور خارجه هند، به چین در ژوئیه ۲۰۲۵، نمادی از تلاش مستمر دو قدرت آسیایی برای مدیریت رقابت و احیای دیپلماسی در بحبوحه تنش‌های باقی‌مانده از بحران مرزی سال ۲۰۲۰ بود.
نویسنده بر این باور است که که تعامل سطح بالا در سطوح عالی، هرچند شکننده، می‌تواند به عنوان ابزاری مؤثر برای جلوگیری از واگرایی استراتژیک عمل کند.
چارچوب‌هایی مانند نظریه وابستگی متقابل پیچیده (Complex Interdependence) و نظریه مجموعه‌های امنیتی منطقه‌ای (Regional Security Complex Theory) می‌توانند به تحلیل دقیق‌تر روابط هند و چین در این مقطع حساس کمک کنند.
روابط دوجانبه میان هند و چین از پویاترین و در عین حال پیچیده‌ترین روابط در آسیاست.
این روابط هم‌زمان تحت تأثیر رقابت‌های مرزی، تعارضات راهبردی و وابستگی‌های اقتصادی قرار دارد.
پس از درگیری خونین در دره گلوان در ژوئن ۲۰۲۰، روابط میان دهلی‌نو و پکن دستخوش رکودی بی‌سابقه شد.
با این حال، دیدار نخست‌وزیر مودی و رئیس‌جمهور شی جین‌پینگ در کازان در اکتبر ۲۰۲۴ و توافق بر سر خروج نیروها از مناطق مورد مناقشه، فرصتی تازه برای ترمیم مناسبات فراهم آورد (MEA, 2024).
سفر اخیر جایشانکار به چین در چارچوب اجلاس وزرای خارجه سازمان همکاری شانگهای (SCO) انجام شد و نخستین سفر رسمی او به چین پس از تنش‌های ۲۰۲۰ به شمار می‌رود.
در جریان این دیدار، وی با هان ژنگ، معاون رئیس‌جمهور چین، دیدار و گفت‌وگو کرد.
به گفته جایشانکار، روابط دوجانبه از زمان نشست کازان در مسیر «پیشرفت تدریجی» قرار گرفته است .(Jaishankar, 2025) در همین حال، هان نیز بر تعهد پکن به اجرای توافقات نشست سران و تقویت همکاری‌های عملی تأکید کرد .(Xinhua, 2025)
به طور کلی، سه محور کلیدی در تعاملات اخیر قابل شناسایی است:
الف) احیای سازوکارهای گفت‌وگو: ازسرگیری جلسات کارگروه‌های مرزی و سیاسی که بیانگر بازگشت به مسیر دیپلماسی ساختاری است.
ب) احیای مناسبات فرهنگی: اعلام ازسرگیری زیارت کوه کایلاش و دریاچه مانسارُوار را می‌توان به‌مثابه نرمشی دیپلماتیک دانست.
این اماکن مقدس که در منطقه تبت چین واقع شده‌اند، برای پیروان آیین‌های هندو، بودایی، جین و بون اهمیت معنوی زیادی دارند و بازگشایی آنها برای زائران هندی، نشانه‌ای از گشودگی فرهنگی از سوی چین است.
ج) حمایت هند از ریاست چین بر سازمان همکاری شانگهای: این اقدام نشان‌دهنده رویکردی عمل‌گرایانه و مبتنی بر مصلحت در تعامل منطقه‌ای است.
با وجود این نشانه‌های مثبت، موانع راهبردی همچنان پابرجاست.
مرزهای حل‌نشده و عدم توافق نهایی بر سر اختلافات سرزمینی، ریشه بی‌اعتمادی استراتژیک را تشکیل می‌دهند.
از سوی دیگر، نزدیکی چین به پاکستان در قالب همکاری‌های دفاعی و اقتصادی به‌ویژه در چارچوب کریدور اقتصادی چین-پاکستان (CPEC) – نگرانی‌های جدی برای دهلی‌نو ایجاد کرده است (Singh, .(2023.
همچنین مشارکت هند در ائتلاف‌هایی نظیر چهارگانه امنیتی (QUAD) شامل آمریکا، هند، استرالیا و ژاپن، از منظر چین نوعی سیاست مهار تلقی می‌شود.
برای تحلیل عمیق‌تر روابط دوجانبه می‌توان به نظریه وابستگی متقابل پیچیده (Keohane & Nye, 1977) استناد کرد که بر امکان هم‌زیستی، همکاری و رقابت در روابط بین‌الملل تأکید دارد، بدون آنکه لزوماً به درگیری نظامی بیانجامد.
همچنین، نظریه مجموعه‌های امنیتی منطقه‌ای (Buzan & Wæver, 2003) نشان می‌دهد که بازیگران منطقه‌ای، حتی در صورت وجود تهدیدات متقابل، ناگزیر از تعامل برای جلوگیری از بی‌ثباتی منطقه‌ای هستند.
در سطح منطقه‌ای، گفت‌وگوهای اخیر می‌توانند بر معادلات ژئواستراتژیک در جنوب آسیا و منطقه هند-پاسیفیک اثرگذار باشند.
از یک سو، کاهش تنش‌ها می‌تواند بستر توسعه اقتصادی را فراهم آورد و از سوی دیگر، ایجاد کانال‌های ارتباطی پایدار، مانع از تشدید ناخواسته بحران‌ها می‌شود.
عضویت فعال دو کشور در نهادهایی چون SCO و BRICS نیز ظرفیتی برای مدیریت رقابت از طریق سازوکارهای چندجانبه ایجاد کرده است.
در مجموع، سفر وزیر امور خارجه هند به چین را می‌توان نمادی از تداوم تلاش‌های دیپلماتیک برای مدیریت تنش‌ها و حفظ تعامل در سایه رقابت دانست.
هرچند چالش‌های ساختاری پابرجاست، اما استمرار گفت‌وگوهای سطح بالا می‌تواند زمینه‌ساز ساختارمند شدن همکاری‌ها و ایجاد نوعی بازدارندگی متقابل گردد.
در فضای بین‌المللی پرچالش کنونی، حفظ ثبات در روابط دهلی‌نو – پکن، نه تنها به سود دو کشور، بلکه به نفع کل منطقه آسیاست.
*بازنشر مطالب شبکه‌های اجتماعی به منزله تأیید محتوای آن نیست و صرفا جهت آگاهی مخاطبان از فضای این شبکه‌ها منتشر می‌شود.