علم اخلاق عرفانی غیر از علم عرفان عملی است

حجت‌الاسلام والمسلمین وحید واحدجوان، استاد حوزه علمیه و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در گفتگو با خبرنگار تسنیم با بیان اینکه اخلاق عرفانی دست‌کم چند شاخه می‌تواند داشته باشد، گفت: یکی از آنها اخلاق توصیفی عارفان است؛ عارف قبل و حین و بعد از وصال خلقیاتی دارد که قابل گزارش و تحلیل است.
دیگری اینکه، می‌توانیم فلسفه اخلاق با رویکرد عرفانی داشته باشیم؛ یعنی مسائل فلسفه اخلاق را از منظر اهل معرفت بررسی و تبیین کنیم.
و سومین شاخه، علم اخلاق و اخلاق تربیتی با رویکرد عرفانی است.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران تاکید کرد: اخلاق عرفانی داخل در علم اخلاق است که با مبانی اهل معرفت، تنظیم و تبیین می‌شود.
استاد و پژوهشگر حوزه علمیه با طرح این مسئله که آیا اخلاق عرفانی همان عرفان عملی است، گفت: برای پاسخ به این پرسش لازم است ابتدا عرفان و سپس معیار تمایز علوم را بیان کنیم.
وی عنوان کرد: نکته اول این است که عرفان اسلامی به نظری و عملی تقسیم می‌شود و ضمنا عرفان عملی، غیر از علم عرفان عملی است.
عرفان عملی خود سلوک الی الله است ولی علم عرفان عملی، علم السلوک است.
استاد دانشگاه تهران با اشاره به ملاک تفاوت علوم و اینکه اگر بین دو علم حتی یک ملاک از ملاکات تمایز علوم وجود داشته باشد می‌توان دو علم را از هم متمایز دانست، گفت: ملاک‌های تمایز علوم عبارتند از: اول، موضوع علم (به ویژه مقید به حیثیت خاص)، دوم مسائل، سوم غایت علم، و چهارم روش و منهج علم.
وی اظهار داشت: موضوع (مقید به حیثیت خاص) و غایت در بین این چهار ملاک، اصل و اساس است.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران بیان کرد: اگر علم اخلاق عرفانی و علم عرفان عملی در یکی از موارد فوق یعنی موضوع، مسائل، غایت و روش جدا باشند دو علم جداگانه خواهند بود.
واحدجوان در ادامه به تفاوت‌های علم اخلاق عرفانی با علم عرفان عملی پرداخت و گفت: ایندو در موضوع تفاوت دارند.
زیرا موضوع علم اخلاق عرفانی، نفس انسانی از جهت صفات (فضائل و رذائل) و رفتارهای صادر از این صفات است.
یعنی اخلاق عرفانی به صفات درونی و رفتارهایی می‌پردازد که به تهذیب و تزکیه نفس مربوط است.
مثل پزشکی که به سلامت بدن می‌پردازد.
موضوع علم عرفان عملی، نفس انسانی از جهت احوال قلبی و مقامات و اعمالی است که به فنا و وصول به حقیقت و توحید منجر می‌شوند.
مثل تربیت بدنی که به رشد توانایی‌های بدنی برای تحقق هدفی خاص می‌پردازد.
وی افزود: حیثیت لحاظ ‌شده در موضوع اخلاق عرفانی، حیث تهذیب و تزکیه نفس بر اساس مبانی عرفانی است و در علم عرفان عملی، حیث حرکت سلوکی و شهودی نفس به سمت حق تعالی می‌باشد.
این پژوهشگر حوزه اخلاق و عرفان بیان کرد: ایندو در غایت هم جدا هستند.
زیرا غایت علم اخلاق عرفانی، شناخت رذائل و فضائل نفس، و ارائه راهکار برای تهذیب نفس بر اساس مبانی عرفانی است.
غایت علم عرفان عملی، شناخت مبدا تا مقصد (معرفی منازل و حالات و مقامات عارفان) و روش حرکت به سمت مقصد نهایی یعنی فناء فی الله است.
وی با بیان اینکه گاهی بین غایت علم و غایت عمل به آن علم خلط می‌شود، تصریح کرد: غایت علم اخلاق شناساندن فضایل و رذایل و معرفی راهکارها است و غایت علم عرفان عملی شناخت و معرفی منازل و مقامات و مبدا تا انتها است تا انسان با علم و عمل به آن به شهود و فنا برسد.
واحدجوان درباره تفاوت مسائل علم اخلاق عرفانی و علم عرفان عملی نیز بیان داشت: مسائل علم اخلاق عرفانی همان مسائل علم الاخلاق است (معرفی رذائل و فضائل اخلاقی و راههای تهذیب نفس از آنها) که با مبانی عرفانی تبیین می‌شود اما مسائل علم عرفان عملی، معرفی مراحل و منازل سلوک عرفانی و مقامات عارفان است.
وی گفت: بین این دو علم، این تفاوت هم هست که اخلاق عرفانی، در عمل، مقدمه و زمینه‌ساز عرفان عملی است و عرفان عملی در نظر، مبنای نظری اخلاق عرفانی را تأمین می‌کند.
به تعبیر دیگر، در حوزه نظر، عرفان عملی یکی از مبانی اخلاق عرفانی است و در حوزه عمل، اخلاق عرفانی مقدمه عرفان عملی است.
استاد حوزه علمیه قم در نهایت در تعریف دو علم مذکور اظهار داشت: علم اخلاق عرفانی، علم شناخت رذائل و فضائل نفس و راه‌های تهذیب آن با بهره‌گیری از مبانی عرفانی است و علم عرفان عملی، علم سیر و سلوک الی‌ الله، شامل مراحل، منازل، احوال، مقامات، و راه‌های رسیدن به شهود توحید و تحقق به آن (فناء فی الله) می‌باشد.
واحدجوان در پایان به ترابط و تقارب این دو علم نیز اشاره کرد و گفت: این دو علم، اولاً در برخی مسائل و مفاهیم اشتراک دارند، ثانیاً در برخی از متون عرفان عملی مانند منازل السائرین آموزه‌های اخلاقی نیز دیده می‌شود که البته این امر نشان‌دهنده نزدیکی حوزه‌های تأمل در این دو علم است، هرچند ماهیت علمی و هدف آن متون، عرفان عملی است نه اخلاق عرفانی.
مثل این است که در کتاب فلسفی یا تفسیری، نکات اخلاقی مطرح شود؛ اما آن کتاب، کتاب اخلاق نیست.
همانطور که در برخی کتب اخلاقی، مباحث عرفانی دیده می‌شود.
ثالثاً هر دو گرایش به درون و باطن دارند و در پی پاک‌سازی نفس و تهذیب باطن هستند اگرچه اخلاق عرفانی برای تهذیب و سعادت، و عرفان عملی برای وصول و فنا طراحی شده‌اند.
انتهای پیام/