روایتِ نسلی که با «وای حسین کشته شد» بزرگ شد
در یکی از کوچه های قدیمی محله شالبافان، هنوز صدای سینه زنی و نوحه خوانی های نسل های گذشته به گوش می رسد. اینجا خانه حاج محمود والامقام است؛ یکی از پیرغلامان اهل بیت (ع) و از چهره های آشنا برای هیأت های قدیمی همدان است.
به گزارش خبرگزاری تسینم از همدان، در روزگاری که سرعت تحولات فرهنگی و تکنولوژیک، شکل و محتوای مجالس مذهبی را نیز تحت‌تأثیر قرار داده است، بازگشت به ریشه‌ها و بازخوانی اصالت‌های آئینی بیش از هر زمان دیگری اهمیت یافته است.
مداحی، به‌عنوان یکی از ارکان اصلی آئین‌های عزاداری شیعه، نه‌فقط یک اجرای صوتی بلکه انتقال‌دهنده مفاهیم عمیق تاریخی، عقیدتی و حماسی واقعه عاشوراست.
اما آیا مداحی‌های امروزی همچنان از آن روح اصیل برخوردارند؟
آیا شعر، سبک و اجرا در مسیر انتقال درست پیام عاشورا قرار دارد یا گاه دچار تحریف و سطحی‌گرایی می‌شود؟
در این میان، برخی مداحان با سابقه، که سال‌ها با ذوق و اخلاص در این مسیر گام برداشته‌اند، حرف‌هایی دارند که شنیدنش برای مداحان جوان، شاعران آئینی، و حتی مسئولان فرهنگی، ضروری است.
از دغدغه نسبت به سبک‌های جدید و نحوه پیاده‌سازی شعر، تا هشدار درباره تأثیر فضای مجازی بر شأن و اصالت مجالس اهل‌بیت (ع)؛ از تأکید بر لزوم ساده‌سازی مفاهیم عاشورا برای نسل جوان، تا نقد برخی اجراهایی که بیش از آنکه معرفت‌افزا باشند، احساسی و گاهی تحریف‌گرایانه‌اند.
در یکی از کوچه‌های قدیمی محله شالبافان، جایی میان دیوارهای آجری و درهای چوبی با قفل‌های زنگ‌زده، هنوز صدای سینه‌زنی و نوحه‌خوانی‌های نسل‌های گذشته به گوش می‌رسد.
اینجا خانه حاج محمود والامقام است؛ یکی از پیرغلامان اهل بیت (ع) و از چهره‌های آشنا برای هیأت‌های قدیمی همدان و این روزها که باز هم رنگ و بوی عاشورایی در کوچه پس کوچه‌های جولان و محله شالبافان یادآور آن روزهاست علی اکبر والامقام فرزند حاج محمود باز هم میداندار هیئت‌هاست او که پدرش بیش از 120 سال عمر با برکت با خادمی امام حسین ع آسمانی شد.
در گفت‌وگویی صمیمی و پر از نکته، یکی از مداحان پیشکسوت، با بیانی صادقانه، از تجربیات خود، شیوه مواجهه‌اش با اشعار عاشورایی، نقش عنایت‌های خاص در خلق برخی نوحه‌ها، و مسئولیتی که مداحان در برابر نسل آینده دارند، سخن می‌گوید.
آنچه خواهید خواند، روایتی از دلسوزی، آگاهی و مسئولیت‌پذیری در عرصه‌ای است که دل و عقل و صدا، همگی باید در خدمت حقیقت قرار گیرند؛ حقیقتی به نام «کربلا»
تسنیم: در مسیر مداحی از چه کسانی الهام گرفتید؟
والامقام: پدرم از هیأت‌داران با سابقه و خوشنام آن منطقه بود و فضای خانه ما همواره معطر به ذکر اهل بیت (ع) بود.
از همان دوران کودکی، مجالس روضه و عزاداری در خانه‌مان برگزار می‌شد.
یادم هست شش هفت ساله بودم در قالب گروه‌های 5 نفره و 10 یا 15 نفره در ایام محرم، با پرچم‌های کوچک لچکی که روی چوب‌های باریک می‌زدیم، در کوچه‌ها می‌چرخیدیم و فریاد می‌زدیم: «وای حسین کشته شد».
این فریاد کودکانه، سرآغاز انس و الفت ما با مصیبت کربلا بود.
و این نمونه‌ای از تذکر بود به جوانان آن دوره به بزرگان خبر می‌دادند که عاشورا فرا رسیده است.
حدود سال 1369 یا 1370.
شبی در هیأت خودمان منتظر آمدن مداح بودیم، اما ایشان دیر رسید.
من که خیلی متأثر شده بودم، از ته دل گفتم: یا اباعبدا...(ع)!
خودت کمکم کن.
همان لحظه برای نخستین‌بار ذکر را خودم خواندم.
همان نقطه شد سرآغاز مسیر مداحی برای من؛ مسیری که با توسل شروع شد و تا امروز با لطف اهل بیت ادامه یافته است.
بعدها یا خودم اشعار را می‌سرودم یا از مداحان باسابقه‌تر می‌گرفتم و با سبک‌های اصیل اجرا می‌کردم.
بیشتر اشعار حسینی را از شاعران اهل بیت آن زمان که بسیار در بین مردم اثرگذار بودند مثل آقایان محجوب، سراج، فرخ و دیگر شعرا که نامشان را فراموش کرده‌ام می‌گرفتند یاد و نامشان گرامی باد.
مدتی با مرحوم حاج‌آقا محجوب، از مداحان اصیل همدان رفت و آمد داشتم.
ایشان یکی از چهره‌های مؤثر در تربیت نسل قدیمی مداحان بود و همچنین استاد حاج غلامعلی سماواتی نزد ایشان نیز شاگردی کرده و اشعاری خوانده و یا از ایشان برای ذاکری امام حسین مدد گرفتم و سبک‌هایی را دریافت می‌کردم.
در این مسیر، هم ذوق فردی و هم عشق درونی به اهل‌بیت نقش داشت.
همواره سعی داشتم شعر را صرفاً نخوانم، بلکه معنایش را بفهمم و آن را با دل اجرا کنم.
تسنیم: نقش خانواده و پدر بزرگوارتان در این مسیر چقدر مؤثر بود؟
والامقام: پدرم مداح نبود، اما از هیأت‌داران شناخته‌شده محله شالبافان و نیز موسس حسینیه سرگذر با دوستان قدیمی حاج آقا کشمیری و دیگران که از معتمدین محل بود.
همیشه به حرمت اهل بیت(ع) تأکید داشت و می‌گفت: «ذکر باید از دل برآید تا بر دل بنشیند».
چنین تربیتی سبب شد ما نیز با همان روحیه رشد کنیم.
محله‌مان مذهبی و مملو از نور ایمان بود.
حتی شب‌هایی که برق نبود و کوچه‌ها تاریک بودند، ما با ذکر گفتن خودمان را به هیأت می‌رساندیم.
آن ایام، ایمان، جای چراغ را گرفته بود.
مداحی وسیله‌ای برای شهرت نبود، بلکه پلی بود برای رسیدن به معرفت
تسنیم: به‌نظر شما، مداحی امروز چه تفاوت‌هایی با گذشته دارد؟
والامقام: امروز امکانات صوتی، تصویری و رسانه‌ای بیشتر شده، اما آن صفا و خلوص گذشته کمتر دیده می‌شود.
در گذشته مداحان بیشتر بر طهارت نفس و نیت پاک تأکید داشتند.
مداحی وسیله‌ای برای شهرت نبود، بلکه پلی بود برای رسیدن به معرفت.
امروز گاهی ظاهر مجالس پررنگ‌تر از محتوای آن شده است.
به تعبیر زیبای حاج منصور ارضی، «مداحی فقط خواندن نیست؛ باید حامل پیام اهل‌بیت بود».
ما به این مسیر برای اخلاص آمدیم، نه برای دیده‌شدن.
تسنیم: توصیه شما به‌ویژه برای مداحان جوان چیست؟
والامقام: مداحی ارثی است که از اهل بیت(ع) به ما رسیده و بسیار مقدس و باارزش است.
توصیه‌ام به جوانان این است که قبل از آغاز مداحی، به‌دنبال شناخت عمیق اهل‌بیت و کسب معرفت و داشتن اساتیدی که شعور حسینی و معارف دینی باشند.
مطالعه، آشنایی با اشعار فاخر، و مهم‌تر از همه، داشتن تقوا و اخلاص شرط نخست این راه است.
صدای زیبا یک امتیاز است، اما صدای برخاسته از دل چیز دیگری است.
وقتی از دل بخوانی، بی‌هیچ واسطه‌ای دل‌های مخاطبان را تسخیر می‌کنی.
جناب آقای والا مقام بفرمایید ز اجراهای هیئت‌های قدیم بعد از عاشورا چیزی به یادتان هست.
اجرای برنامه‌های بعد از عاشورای حسینی در شهر همدان هم خواندنی و هم دیدنی بود که آن خاطرات تکرارش باید در مستندهای صدا و سیما و دوستان نویسنده که در کتاب‌ها نوشته‌اند پیگیری کرد اما بعد از سوم عاشورای حسینی بنده به یاد دارم در شهر دارالمومنین همدان هر هیئتی یک شب 5 تا 6 هیئت‌های محل را دعوت و جمع می‌کرد که این گونه مراسم‌ها در هیئت‌های حسینی متاسفانه کمتر یده می‌شود در این مراسم که شور حال حسینی برپا بود.
ابتدا مقدمه هیئت آن شب مداح هیئت محل اجرا می‌کرد تشکر و قدردانی از هیئت‌های حسینی که در این مراسم حضور داشتند کار مداح این هیئت بود و در ادامه ایشان ادامه مراسم را به مداحان سایر هیئت‌های حسینی واگذار می‌کرد یادم هست مشهدی احمد مدحیان مصیبت می‌خواند تاثیر مصیبت حضرت سالار شهیدان آن شب شور حال دیگری به مراسم میداد در ادامه از هیئت شالبافان احمد جولانی ذکر سینه زنی اجرا می‌کرد این ذکر پس از سال‌ها هنوز از یادم نمی‌رود ساربان دمی کن به حال زارم ترحم
در پایان مراسم حاج آقای محجوب استاد و شاعر پیشکسوت مداحان ذکر مصیبت با دعا مجلس را به پایان می‌رساند و این گونه مراسم‌های پرشور حسینی در چند شب متوالی در محلات و هیئت‌ها ادامه داشت.
تسنیم: درخصوص برخی سبک‌ها که به‌نوعی از دل احساسات شخصی یا عنایت‌های خاص خلق می‌شوند، نظر شما چیست؟
آیا اینها قابل قبول‌اند؟
والامقام: قطعاً، برخی از نوحه‌ها بر پایه‌ی یک حس خاص، یک توجه ویژه یا عنایتی خاص خلق می‌شوند.
مثلاً همین نوحه‌ای که خود من گفتم:
«بیا خواهر من، در این گودال غرق در خون افتاده‌ام زینب
ببین جسم پاره‌ام زینب، نظاره کن بی‌سرم زینب، حسینم من»
این شعر زمانی شکل گرفت که من حس کردم صدای آشنای امام حسین (ع) از دل قتلگاه به گوش حضرت زینب (س) می‌رسد.
این حس، الهام‌بخش خلق آن نوحه شد.
اما حتی در این موارد هم، باید مراقب باشیم که مرز خیال و واقعیت، تاریخ و روایت را رعایت کنیم.
تسنیم: به‌نظر شما برای انتقال مفاهیم عاشورا به نسل جوان چه باید کرد؟
شعر و مداحی چه نقشی در این مسیر دارند؟
والامقام: مفاهیم عاشورا باید به زبان ساده و قابل فهم برای نسل جوان بیان شوند.
اگر پیچیده‌گویی کنیم، فقط بر احساسات بدون معنا تکیه کنیم، مخاطب نوجوان یا جوان را از دست می‌دهیم.
باید با زبان امروزی، اما با حفظ محتوا و عمق پیام، این مفاهیم را منتقل کنیم.
بارها دیده‌ام در جلسات، چند نوجوان گوشی به دست مشغول خودشان هستند.
این یعنی ما هنوز نتوانستیم ارتباط مؤثر برقرار کنیم.
من همیشه به جوان‌ها می‌گویم: شما ادامه‌دهنده این مسیر هستید؛ ما چراغ را روشن کردیم، اما نگه داشتنش به‌دست شماست.
تسنیم:تأثیر فضای مجازی بر مداحی‌ها و هیأت‌ها را چطور ارزیابی می‌کنید؟
آیا موافق استفاده از آن هستید؟
والامقام: فضای مجازی مثل یک شمشیر دو لبه است.
از یک سو می‌تواند وسیله‌ای برای نشر معارف اهل بیت(ع) باشد، اما از سوی دیگر ممکن است بستری برای تخریب و تحریف هم بشود.
من به شخصه با استفاده بی‌حساب و کتاب از فضای مجازی مخالفم، چون گاهی مطالبی منتشر می‌شود که نه تنها کمکی به مداحی نمی‌کند، بلکه شخصیت مداحان یا اصلاً اصل ماجرا را زیر سؤال می‌برد.
باید مراقب بود.
مثل زمان‌هایی که در گذشته، دشمنان دین با ترفندهایی مثل پخش کتاب‌های انحرافی در بین مردم، قصد تحریف داشتند؛ الان هم همان روش‌ها با رنگ و بوی جدیدتر دنبال می‌شود.
تسنیم: برخی مداحان امروزی متهم به تحریف مفاهیم عاشورا و سوق دادن مجالس به سمت مظلوم‌نمایی بیش‌ازحد عاشورا هستند.
نظر شما در این‌باره چیست؟
والامقام:درست است که عاشورا روز غم و مصیبت است، اما نباید آن را صرفاً به اشک و مظلومیت تقلیل داد.
عاشورا درس است، پیام است، قیام است.
اگر همه چیز را فقط به یک بعد حسی محدود کنیم، آن عمق فکری و معرفتی عاشورا گم می‌شود.
برخی مداحان، شاید از روی نیت خیر، اما با اجرای اشعار یا سبک‌هایی که ریشه تاریخی ندارند، یا دچار افراط در احساسات می‌شوند، به اصل واقعه کربلا ضربه می‌زنند.
مداحی فقط بیان احساس نیست، بلکه رسالت است، انتقال پیام کربلاست.
تسنیم: دوست داشتید در واقع کربلا کجا باشید؟
والامقام:من دوست داشتم اگر آن زمان بودم یکی از یاران بی‌لیاقت آقا سید شهدا بودم و در رکاب سرور و سالار شهیدان شمشیر می‌زدم.
بفرمایید کدام واقعه کربلا برای شما سخت‌تر و جانسوزتر است یکی در واقعه عاشورا اتفاق افتاد که خیلی از همه مصیبت‌ها جانسوزتر و سخت‌تر بود شهادت حضرت علی اصغر سرباز شش ماهه کربلا بود بود و دیگری شهادت حضرت رقیه دردانه سیدالشهدا که در خرابه شام شهید شد برای همه مداحان این دو واقعه خیلی سخت و جان سوز است.
تسنیم: آیا برای خودتان هم مداحی می‌کنید؟
والامقام:بله بارها شده است که شب‌های جمعه از هیئت برمی‌گردیم برای خانواده و خودم ذکر مصیبت داریم این را از استادم حاج غلامعلی سماواتی یادگاری دارم و به دوستان مداحم توصیه می‌کنم این گونه برنامه‌ها را در خانواده ترویج دهند
تسنیم: سخن پایانی دارید بفرمایید؟
والامقام:کسانی که می‌خواهند مداح شوند در ابتدا باید مطالعه کنند، تاریخ بخوانند، روایت‌ها را بشناسند، استاد داشته باشند به زبان مخاطب مسلط باشند.
مداحی صرفاً صدای خوب نیست، بلکه آمیخته‌ای از معرفت، مطالعه، هنر و تعهد است.
هر شعری را نخوانند، هر پیامی را منتشر نکنند.
اگر یک مداح جوان با تقوا، آگاهی و عشق وارد این مسیر شود، حتماً تأثیرگذار خواهد بود.
مصاحبه از حاجی قربان قنبری خرم
انتهای پیام/
