قم در آستانه خفگی اکولوژیکی/ محاصره مردم در 100 هزار هکتار خاک معلق!

به گزارش خبرنگار خبرگزاری تسنیم از قم، استان قم با وسعتی حدود یک میلیون و 200 هزار هکتار، دارای منابع طبیعی گسترده‌ای است؛ به‌گونه‌ای که بیش از 85 درصد از اراضی این استان را مراتع، بیابان‌ها، جنگل‌ها و اراضی مستعد گردوغبار تشکیل می‌دهد.
در مجموع، مساحت منابع طبیعی استان حدود یک میلیون هکتار برآورد می‌شود.
از این میزان، بیش از 200 هزار هکتار در وضعیت بحرانی قرار دارد و حدود 40 هزار هکتار آن به‌طور مستقیم منشأ تولید گردوغبار است.
مطالعات انجام‌شده نیز نشان می‌دهد که حدود 400 هزار هکتار از وسعت استان قابلیت تولید گردوغبار دارد.
در حوزه منابع طبیعی و آبخیزداری، اقدامات متعددی در سال‌های اخیر انجام شده است؛ از جمله اجرای مطالعات برای مقابله با بیابان‌زایی در 52 هزار هکتار از اراضی استان.
همچنین در سال جاری، حدود یک میلیون و 200 هزار اصله نهال تولید و تأمین شده و در هفته منابع طبیعی، 100 هزار اصله نهال میان مردم توزیع شده است.
احداث 2500 سازه آبخیزداری در نقاط مختلف استان، نقش مهمی در کنترل سیلاب‌ها، کاهش فرسایش و حفظ منابع آب ایفا کرده است.
از سوی دیگر، در سال جاری حدود 750 هکتار از اراضی منابع طبیعی که در تصرف غیرقانونی قرار داشتند، آزادسازی شده‌اند.
همچنین 435 پرونده قضایی مربوط به تصرف اراضی ملی در حال رسیدگی است.
بخش وسیعی از اراضی استان قم با پدیده فرسایش بادی و گسترش بیابان‌ها مواجه‌اند؛ مسأله‌ای که منجر به کاهش حاصلخیزی خاک و افزایش ریزگردها شده است.
میانگین بارش سالانه کمتر از 150 میلی‌متر و افت شدید سطح آب‌های زیرزمینی نیز بحران آب را به یکی از چالش‌های اصلی استان تبدیل کرده است.
در کنار این عوامل، ساخت‌وسازهای غیرمجاز، تغییر کاربری اراضی مرتعی و بیابانی، نبود پوشش گیاهی کافی و توسعه غیراصولی سکونتگاه‌ها، تهدیدی جدی برای منابع طبیعی استان به شمار می‌روند.
این عوامل در مواقع بارندگی موجب جاری شدن سیلاب و تخریب خاک می‌شوند.
در همین راستا، خبرگزاری تسنیم در قالب پرونده‌ای ویژه، ابعاد گوناگون بحران‌های زیست‌محیطی و منابع آبی استان قم را بررسی کرده است.
آنچه در ادامه می‌خوانید، گفت‌وگوی تفصیلی خبرنگار ما با محمد شعاعی، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان قم است.
تسنیم: مهم‌ترین نقش منابع طبیعی چیست؟
شعاعی: اداره منابع طبیعی وظایف متنوع و متعددی را بر عهده دارد.
اگر بخواهیم از منظر کمّی به این موضوع نگاه کنیم، می‌توان گفت بیش از 85 درصد از عرصه‌های استان، معادل حدود یک میلیون هکتار، تحت مدیریت منابع طبیعی قرار دارد.
نخستین و مهم‌ترین وظیفه این اداره، حفاظت و صیانت از منابع طبیعی است.
دومین وظیفه، تثبیت مالکیت دولت بر اراضی ملی است؛ بدین معنا که اداره منابع طبیعی، مطابق قانون ملی شدن جنگل‌ها و مراتع، اقدام به اخذ سند رسمی به نام دولت می‌نماید و مسئولیت حراست و نگهداری از این اراضی نیز بر عهده همین اداره است.
تسنیم: در اجرای پروژه‌های عمرانی‌ و اقتصادی منابع طبیعی نقشی دارد؟
شعاعی: در مواردی که قرار است طرح‌های عمرانی، اقتصادی، احداث شهرک‌های صنعتی یا واحدهای تولیدی اجرا شود، این اداره به عنوان تأمین‌کننده زمین برای واگذاری به متقاضیان عمل می‌کند.
به عنوان نمونه، در ماه‌های گذشته، موضوع کمبود برق که به یکی از معضلات جدی کشور تبدیل شده، موجب شد تا اداره منابع طبیعی اقداماتی در راستای حمایت از توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر انجام دهد؛ از جمله اختصاص زمین برای احداث پنل‌های خورشیدی با هدف تأمین برق استان.
در این حوزه، وظایف محوله از سوی منابع طبیعی به‌موقع و کامل انجام شده و امیدواریم سایر بخش‌ها نیز اقدامات خود را سریع‌تر به انجام برسانند تا در سال آینده مشکل برق استان برطرف شود.
در حوزه مراتع نیز استان دارای حدود 700 هزار هکتار مرتع قابل بهره‌برداری است که دامداران از آنها برای چرای دام استفاده می‌کنند و بدین ترتیب بخشی از نیاز کشور به گوشت، شیر و سایر محصولات دامی تأمین می‌شود.
اداره منابع طبیعی با مدیریت و کنترل بهره‌برداری از مراتع، مجوزهای لازم را به بهره‌برداران قانونی اعطا می‌کند.
از دیگر وظایف مهم این اداره، اجرای طرح‌های آبخیزداری است.
آبخیزداری با انجام اقدامات بیومکانیکی و بیولوژیک در مناطق بالادست، موجب کاهش سرعت روان‌آب، افزایش نفوذ آب به سفره‌های زیرزمینی و کاهش احتمال وقوع سیلاب در مناطق پایین‌دست می‌شود.
اگرچه کنترل سیلاب از وظایف وزارت نیرو است، اما منابع طبیعی با اجرای پروژه‌های آبخیزداری نقش مکملی ایفا می‌کند.
تسنیم: در مورد بیابان‌زایی چه اقداماتی شده است؟
شعاعی: در زمینه مقابله با بیابان‌زایی نیز اقدامات گسترده‌ای در حال انجام است.
به‌ویژه در استان‌هایی مانند قم که در سال‌های اخیر با پدیده گرد و غبار مواجه بوده‌اند، عملیات بیابان‌زدایی اهمیت ویژه‌ای یافته است.
یکی از اهداف این اقدامات، کاهش آثار منفی گرد و غبار بر سلامت شهروندان است.
از دیگر بخش‌های مهم در ساختار منابع طبیعی، یگان حفاظت است.
این یگان مسئولیت مستقیم حفاظت از اراضی ملی و مقابله با تجاوز، تصرف و تخریب منابع طبیعی را دارد.
نیروهای این یگان، که برخی از آنها دارای ساختاری نیمه‌نظامی هستند، تحت فرماندهی مأموری از نیروی انتظامی فعالیت می‌کنند.
در صورت مشاهده هرگونه تعرض به منابع طبیعی، این یگان به‌سرعت وارد عمل شده و از ادامه آن جلوگیری می‌کند تا مانع از خروج عرصه‌های ملی از مالکیت دولت و تبدیل آن به املاک شخصی شود.
در مجموع، وظایف اداره منابع طبیعی گسترده و حیاتی بوده و نقش مهمی در حفظ منابع پایه و تأمین زیرساخت‌های توسعه پایدار ایفا می‌کند.
تسنیم: چه اقداماتی برای حفظ و احیای جنگلها و مراتع استان انجام شد؟
اقدامات اداره منابع طبیعی در سه حوزه‌ی اصلی جنگل، مرتع و بیابان قابل دسته‌بندی است:
1.
حوزه جنگل:
اداره منابع طبیعی از سال‌های گذشته تاکنون اقدامات مؤثری در زمینه توسعه فضای سبز انجام داده است.
بسیاری از پارک‌های جنگلی و بوستان‌هایی که امروز در سطح شهر قم و یا در حاشیه آن مشاهده می‌شود، نتیجه فعالیت‌های گذشته این اداره است؛ از جمله بوستان علوی، بوستان غدیر و پارک‌های جنگلی در محور قم - اراک.
این مناطق ابتدا توسط منابع طبیعی جنگل‌کاری و آماده‌سازی شدند و سپس برای بهره‌برداری بهتر به شهرداری واگذار گردیدند تا امکانات رفاهی مورد نیاز برای استفاده شهروندان فراهم شود.
باتوجه به محدودیت فضای سبز در قم، این فضاها نقش مهمی در تأمین نیازهای تفریحی مردم دارند.
همچنین در مناطق مختلف استان، نمونه‌هایی از جنگل‌کاری‌هایی وجود دارد که شاید از نظر عموم مردم مصداق جنگل‌های انبوه نباشد، اما از نظر علمی و پوشش گیاهی، به‌عنوان اراضی جنگلی شناخته می‌شوند.
به‌عنوان نمونه می‌توان به بیشه‌زارهای جاده مسیله (درختان گز و لاگ) و نیز مناطق دارای پوشش بادامچه در اطراف خلجستان اشاره کرد.
2.
حوزه مرتع:
در حوزه مراتع، با هدف احیا و غنی‌سازی پوشش گیاهی، طرح‌های مرتعداری با مشارکت دامداران تهیه و اجرا می‌شود.
در این طرح‌ها، اقدامات مختلفی مانند نهال‌کاری و بوته‌کاری صورت می‌گیرد تا بهره‌برداری اصولی از مراتع توسط دامداران انجام شود و هم‌زمان پوشش گیاهی تقویت شده و فرسایش خاک کاهش یابد.
این اقدامات ضمن پشتیبانی از معیشت جوامع محلی، در کاهش پدیده‌هایی مانند گرد و غبار نیز مؤثر است.
3.
حوزه بیابان و مقابله با گرد و غبار:
مقابله با بیابان‌زایی یکی از مهم‌ترین وظایف اداره منابع طبیعی در سال‌های اخیر بوده است.
اقدامات اجرایی در این زمینه از سال 1347 آغاز شده و همچنان ادامه دارد.
برای نمونه در منطقه حسین‌آباد میش‌مست، که در گذشته در معرض حرکت ماسه‌های روان بود، عملیات نهال‌کاری با گونه‌های مقاوم مانند تاغ انجام شد و تا امروز نیز ادامه یافته است.
در مجموع می‌توان گفت طی 50 تا 60 سال گذشته حدود 15 هزار هکتار عملیات بیابان‌زدایی در استان قم انجام شده است.
آیا این عدد جوابگوی وسعت بزرگ بیابان‌های استان است؟
شعاعی: خیر این عدد نسبت به وسعت بیابان‌های استان بزرگ نیست، اما باتوجه به محدودیت اعتبارات و دشواری‌های فنی کار در مناطق بیابانی، تلاش‌های صورت‌گرفته حائز اهمیت است.
نمونه بارز این تلاش‌ها در محور قم-جعفریه و حاشیه غربی شهر قم قابل مشاهده است؛ جایی که با اجرای عملیات بیولوژیکی و نهال‌کاری، از گسترش گرد و غبار و حرکت شن‌های روان به سمت شهر جلوگیری شده است.
تسنیم: بیشترین گردوغبار قم از کدام منطقه وارد می‌شود؟
شعاعی: در حال حاضر، تهدید اصلی گرد و غبار برای شهر قم بیشتر از سمت شرق (مناطق سراجه و نواران) است که برای آن نیز طرح‌هایی در دست بررسی قرار دارد.
در عین حال بخشی از گرد و غبار موجود منشأ خارجی دارد و از کشورهای همسایه وارد می‌شود که مقابله با آن از حیطه وظایف استانی خارج است.
تسنیم: چالش‌های اصلی در مدیریت منابع طبیعی در قم چیست و چگونه با آنها مقابله می‌کنید؟
شعافی: اداره منابع طبیعی با چالش‌های متعددی مواجه است.
یکی از مهم‌ترین چالش‌ها، تعارض منافع بین برخی از مردم و قوانین ملی است.
برخی از افراد مناطقی را که طبق قانون ملی اعلام شده‌اند، متعلق به خود می‌دانند و نسبت به تصمیمات قانونی نارضایتی‌هایی دارند.
این در حالی است که اداره منابع طبیعی موظف است بر اساس قانون از اراضی ملی صیانت کرده و از هرگونه تجاوز و تصرف غیرقانونی جلوگیری کند.
در حوزه حفاظت، برخی افراد آگاهانه یا ناآگاهانه اقدام به تخریب یا تصرف اراضی می‌کنند که این موضوع گاه منجر به درگیری‌های حقوقی یا حتی فیزیکی می‌شود.
با این حال، این اداره براساس قانون مکلف به مقابله با چنین مواردی است و تلاش می‌کند با افزایش سطح آگاهی عمومی، مردم را نسبت به منافع بلندمدت این اقدامات آگاه سازد.
وظایف منابع طبیعی، در راستای منافع عموم جامعه است و تداوم حمایت و مشارکت مردم در تحقق اهداف این نهاد بسیار حیاتی است.
این‌گونه نیست که به هر فردی اجازه داده شود بدون ضابطه و نظارت، به منابع طبیعی تعرض کند، در حالی که آسیب آن در نهایت متوجه عموم مردم خواهد شد.
منابع طبیعی، در واقع نوعی ثروت عمومی محسوب می‌شوند.
ما با چالش‌هایی در حوزه منابع طبیعی مواجه هستیم که بخشی از آن‌ها به شرایط جغرافیایی ما بازمی‌گردد؛ به‌عنوان‌مثال، استان قم در حاشیه کویر مرکزی قرار دارد و پدیده پیشروی بیابان به‌طور جدی در حال تهدید کانون‌های جمعیتی است.
مقابله با این مسئله، مستلزم برنامه‌ریزی دقیق و اقدامات کارشناسی‌شده است.
تسنیم: آیا منابع مالی لازم برای مقابله با چالش‌های منابع طبیعی استان در اختیار دارید؟
شعاعی: یکی از مشکلات اصلی ما کمبود اعتبارات است.
انجام هر گونه اقدام مؤثر در حوزه منابع طبیعی نیازمند تأمین منابع مالی است.
علاوه بر آن، تغییر اقلیم نیز یکی از مهم‌ترین تهدیدهایی است که آثار آن به‌طور مستقیم بر منابع طبیعی نمایان شده است.
این موضوع محدود به کشور ما نیست و در سطح جهانی مطرح است، اما تبعات آن به‌ویژه در مناطق خشک و نیمه‌خشک مانند قم، عمیق‌تر و ملموس‌تر است.
تسنیم: کارشناسان نگرانی هایی در مورد برداشت بی رویه از معادن و آسیب به طبیعت دارند، چه اقداماتی در این زمینه انجام شده است؟
شعاعی: از دیگر چالش‌ها، بهره‌برداری‌های نامناسب در سالیان گذشته از مراتع و به‌ویژه برداشت‌های مخرب معادن است که آثار آن امروز آشکار شده است.
البته بهره‌برداری از معادن ضروری است، اما باید تحت مدیریت دقیق و با کم‌ترین تخریب انجام شود، چراکه خسارات ناشی از آن، در بلندمدت به جامعه بازمی‌گردد.
آسیب‌های وارده به منابع آبی زیرزمینی به حد بحرانی رسیده است.
در این زمینه چه راهکارهایی دارید؟
شعاعی: یکی از مسائل مهم دیگر، بحران منابع آب زیرزمینی در استان قم است.
قم در انتهای حوزه آبریز قرار دارد؛ به این معنا که آب‌هایی که از استان‌های بالادست جریان می‌یابند، نهایتاً به این منطقه می‌رسند.
در سال‌های گذشته، با احداث سدهایی بر روی دو رودخانه اصلی استان (رودخانه قم‌رود و رودخانه قره‌چای)، متأسفانه حق‌آبه زیست‌محیطی این منطقه رعایت نشد.
همین موضوع باعث شد که آثار آن، از جمله بروز پدیده گرد و غبار با کوچک‌ترین نسیمی از سمت شرق، نمود یابد.
برداشت‌های بی‌رویه و گاه غیرقانونی از آب‌های زیرزمینی نیز یکی از دلایل تشدید بحران منابع طبیعی است.
این برداشت‌ها به حدی بوده که اکنون سفره‌های زیرزمینی یا تخلیه شده‌اند یا در آستانه تخلیه کامل قرار دارند.
پیامدهای آن شامل فرونشست زمین و از بین رفتن پوشش گیاهی است.
همواره تأکید کرده‌ام که طبیعت با انسان مهربان است و به‌صورت مستمر خود را ترمیم می‌کند، اما چنانچه این آسیب‌ها از حد بگذرد و شرایط از کنترل خارج شود، دیگر بازگشت به حالت اولیه به‌سادگی امکان‌پذیر نیست.
معضلات طبیعی‌ای که امروز با آن مواجه هستیم، حاصل بی‌توجهی‌های گذشته است و رفع آن‌ها نیازمند صرف زمان و هزینه‌های بسیار سنگین خواهد بود.
بنابراین، در تمامی طرح‌ها و اقدامات مرتبط با منابع طبیعی از جمله آب و خاک، لازم است مطالعات دقیق صورت گیرد و حتماً نظرات تخصصی سازمان منابع طبیعی اخذ شود تا از بروز بحران‌های بلندمدت جلوگیری شود و خسارات زیست‌محیطی به حداقل برسد.
تسنیم: آیا برنامه خاصی برای ترویج آگاهی زیست‌محیطی در میان جوامع محلی وجود دارد؟
شعاعی: ما در سازمان منابع طبیعی، پس از سال‌ها تجربه و بررسی، به این نتیجه رسیدیم که هیچ اقدامی در حوزه منابع طبیعی بدون مشارکت مردم موفق نخواهد بود.
به همین دلیل، چند سالی است که موضوع مشارکت مردمی را در صدر اولویت‌های کاری خود قرار داده‌ایم.
در حال حاضر، هر پروژه‌ای که قصد اجرای آن را داریم، حتماً باید دارای پیوست فرهنگی و اجتماعی باشد.
بدین معنا که پیش از اجرای طرح، با مردم منطقه وارد گفت‌وگو و مذاکره می‌شویم و نظرات آن‌ها را که به عنوان "دانش بومی" ارزشمند تلقی می‌شود، دریافت می‌کنیم.
باور داریم که این دانش بومی، که حاصل سال‌ها زندگی مردم در آن مناطق است، نقش بسیار مهمی در موفقیت طرح‌ها دارد.
در همین راستا، اداره‌ای تحت عنوان "اداره ترویج و مشارکت‌های مردمی" در ساختار ما فعال است که وظیفه ایجاد ارتباط مؤثر میان مردم و سازمان منابع طبیعی را بر عهده دارد.
افزون بر این، از حدود دو سال پیش، طرحی تحت عنوان "طرح مردمی کاشت یک میلیارد درخت" از سوی دولت ابلاغ شده که به طور کامل بر مبنای مشارکت مردمی است و دولت در آن هزینه‌ای صرف نمی‌کند.
تسنیم: مردم در این طرح‌ها چگونه مشارکت دارند؟
شعاعی: در این طرح، ما با مردم، واحدهای اقتصادی و نهادهایی که مسئولیت اجتماعی دارند وارد مذاکره می‌شویم و از ظرفیت‌های مادی و معنوی آن‌ها استفاده می‌کنیم.
هدف این است که بتوانیم از طریق این مشارکت‌ها، عملیات اجرایی طرح را پیش ببریم.
به عنوان نمونه، ما فعالیت‌هایی تحت عنوان "پویش‌های مردمی" با همکاری اقشار مختلف از جمله جمعیت هلال احمر، بسیج، دانش‌آموزان و سایر گروه‌های اجتماعی برگزار می‌کنیم.
البته هدف اصلی این پویش‌ها بیش از آن‌که مادی باشد، فرهنگی است؛ ما می‌خواهیم مردم با منابع طبیعی آشنا شوند، اهمیت حفظ و احیای آن را درک کنند، و بدانند تخریب منابع طبیعی چه آثار زیانباری دارد و در مقابل، احیای آن چه منافع مستقیمی برای خودشان خواهد داشت.
کمک به منابع طبیعی، صرفاً کمک به یک اداره دولتی نیست، بلکه سرمایه‌گذاری برای جامعه‌ای است که همه ما در آن زندگی می‌کنیم.
تسنیم: درخصوص گونه‌های گیاهی چه اقدامات احیایی انجام گرفته است؟
شعاعی: ما در منابع طبیعی اقداماتی در رابطه با گونه‌های پوشش گیاهی را در جهت احیای مناطقی که به دلایل مختلف، اعم از عوامل انسانی یا طبیعی، دچار تخریب شده‌اند، انجام داده‌ایم.
به‌عنوان مثال، مناطقی وجود داشته که در گذشته دارای گونه‌های گیاهی مشخصی بوده‌اند اما به‌واسطه تغییرات اقلیمی یا فعالیت‌های انسانی، این گونه‌ها از بین رفته‌اند.
ما در این موارد تلاش کرده‌ایم تا با کمک بهره‌برداران محلی، در مراتع، و یا با استفاده از اعتبارات دولتی در مناطق فاقد بهره‌بردار، نسبت به احیای پوشش گیاهی اقدام کنیم.
البته رویکرد ما همواره پیشگیری بوده است؛ یعنی حفاظت بهتر از منابع طبیعی به‌منظور جلوگیری از نیاز به احیا در آینده است.
در همین راستا، امیدواریم با مشارکت همگان بتوانیم این روند را ادامه دهیم.
تسنیم: آیا پروژه‌های بازسازی و احیای رودخانه‌ها و منابع آب در استان در دست اجرا است؟
شعاعی: در بخش آبخیزداری، ما اقداماتی را در بالادست حوزه‌های آبخیز انجام می‌دهیم.
این اقدامات شامل اجرای طرح‌های مکانیکی نظیر احداث بندهای سنگی ملاتی و خاکی به‌منظور کاهش سرعت جریان آب و پیشگیری از بروز خسارات در پایین‌دست است.
لازم به ذکر است که وظیفه ما در آبخیزداری "حبس آب" نیست، بلکه مدیریت جریان و کنترل سیلاب‌هاست.
البته اجرای این طرح‌ها بسته به میزان اعتبارات تخصیص‌یافته از سوی دولت انجام می‌شود که بعضاً محدود است، اما در حد توان، این فعالیت‌ها ادامه دارد.
تسنیم: چگونه با فعالیت‌های غیرقانونی مانند تخریب محیط زیست و قاچاق چوب برخورد می‌کنید؟
یکی از وظایف اصلی یگان حفاظت منابع طبیعی، مقابله با تخریب، تصرف و قاچاق منابع طبیعی است.
این وظیفه از طریق گشت‌های مستمر انجام می‌شود و در صورت مشاهده هرگونه تخلف، مأموران یگان بلافاصله وارد عمل می‌شوند.
ما در این زمینه دو مسیر قانونی برای برخورد داریم: یا تشکیل پرونده و ارجاع به مراجع قضایی، یا استفاده از ظرفیت قانونی تبصره ذیل ماده 55 قانون حفاظت از جنگل‌ها و مراتع که اجازه می‌دهد مأموران بدون ارجاع قضایی، از ادامه تخلف جلوگیری کنند.
سیاست فعلی ما، تمرکز بر استفاده از این ظرفیت دوم است تا از شکل‌گیری پرونده‌های قضایی غیرضروری پیشگیری شود.
علاوه بر این، در حوزه حفاظت زیستی، ما مسئول کنترل آفات، بیماری‌ها و امراض پوشش گیاهی نیز هستیم.
مأموران ما در گشت‌های خود در صورت مشاهده شیوع آفت، با هماهنگی مرکز، اقدامات لازم را برای کنترل آن انجام می‌دهند.
آفات عمده در منطقه ما شامل ملخ مراکشی در تاغ‌زارها و همچنین موش‌های صحرایی هستند که با توجه به شرایط اقلیمی به‌خصوص در بهار، ممکن است طغیان کنند.
تسنیم: قاچاق چوب مسئله ای شایع در برخی نقاط استان است.
برای مقابله با این معضل چه تدبیری در دست اجرا دارید؟
شعاعی: در زمینه قاچاق چوب نیز، با توجه به اینکه استان قم علی‌رغم نداشتن جنگل‌های گسترده، یکی از استان‌های بزرگ مصرف‌کننده چوب به‌دلیل صنایع چوبی فعال خود است، ما با موارد متعددی از قاچاق چوب مواجه هستیم.
این موارد با همکاری نیروی انتظامی در ایستگاه‌های بازرسی شناسایی شده و در صورت نداشتن مجوز، با هماهنگی یگان حفاظت، محموله‌ها توقیف و به مراجع قضایی ارجاع داده می‌شوند.
همچنین در گذشته مواردی از قطع غیرقانونی درختان تاغ در مناطق بیابانی برای تهیه زغال گزارش شده بود که با تلاش یگان، گشت‌های شبانه راه‌اندازی شده و خوشبختانه با دستگیری متخلفان و ارجاع آن‌ها به مراجع قضایی، آمار این تخلفات به‌شدت کاهش یافته است و امیدواریم به‌زودی به‌طور کامل کنترل شود.
تسنیم: آیا تعامل بین‌دستگاهی و جوامع محلی در زمینه بهره‌برداری عمومی و حفاظت از منابع طبیعی وجود دارد؟
شعاعی: ما به عنوان یک دستگاه اجرایی صرفاً مسئول انجام مجموعه‌ای محدود از وظایف خاص نیستیم.
به دلیل وسعت عرصه‌ها و پیچیدگی مأموریت‌ها، فعالیت‌های منابع طبیعی معمولاً مستلزم تعامل و همکاری با سایر دستگاه‌هاست.
سعی کرده‌ایم در حوزه‌هایی که بهره‌برداری از منابع به نفع عموم مردم صورت می‌گیرد، همکاری لازم را با نهادهای مرتبط داشته باشیم.
برای نمونه، در حوزه تأمین زمین جهت رفع مشکلات زیرساختی نظیر تأمین برق که اکنون به مسئله‌ای سراسری تبدیل شده، همکاری مؤثری داشته‌ایم.
همچنین در زمینه تأمین زمین برای اجرای سیاست‌های دولت در بخش مسکن نیز، اقدامات لازم را انجام داده‌ایم و اراضی مورد نیاز را در اختیار اداره کل راه و شهرسازی قرار داده‌ایم.
با این وجود، انتظار داریم این تعاملات افزایش یابد.
انتظار ما این است که دولت خود به منابع طبیعی تعرض نکند و سایر دستگاه‌ها نیز در بهره‌برداری از اراضی ملی، ضوابط و مقررات قانونی را رعایت کنند.
خوشبختانه در استان قم این تعاملات در بسیاری از موارد وجود دارد، اما جای بهبود بیشتر نیز هست.
در برخی موارد، اختلافات میان دستگاه‌های دولتی باعث بروز چالش می‌شود که امیدواریم چنین مواردی به حداقل برسد.
به عنوان مثال، در جلساتی که برگزار شد، بنده پیشنهاد دادم که دستگاه‌های دارای امکانات و ماشین‌آلات، ما را در زمینه حفاظت بهتر از منابع طبیعی یاری دهند.
چون ما به لحاظ تجهیزاتی در مضیقه هستیم و برای مقابله مؤثر با متجاوزین به اراضی ملی، نیازمند کمک سایر نهادها هستیم.
خوشبختانه در این خصوص مذاکراتی در استانداری صورت گرفته که امیدواریم به همکاری‌های بهتر منتهی شود.
تسنیم: برای مقابله با پدیده گردوغبار چه اقدامات و برنامه‌های عملیاتی دارید؟
شعاعی: مهم‌ترین اولویت فعلی ما در منابع طبیعی، مسئله گرد و غبار و مقابله با آن است.
این پدیده اکنون به‌طور مستقیم سلامت مردم و محیط زیست شهری را تهدید می‌کند.
در مناطق بحرانی استان که کوچک‌ترین نسیم موجب تبدیل آن‌ها به کانون‌های گرد و غبار می‌شود، با چالش‌های جدی روبه‌رو هستیم.
مشکلی که تا پیش از این وجود داشت، نبود مطالعات کارشناسی برای اجرای عملیات مقابله با گرد و غبار در این مناطق بود.
خوشبختانه در سال گذشته موفق شدیم برای 52 هزار هکتار از این کانون‌ها، قرارداد مطالعاتی با مشاور منعقد کنیم.
این مطالعات دقیقاً مشخص کرده‌اند که در هر بخش از این عرصه‌ها چه اقداماتی باید صورت گیرد و چه دستگاه‌هایی مسئول اجرای آن هستند.
همان‌طور که اشاره کردم، مقابله با بیابان‌زایی و گرد و غبار وظیفه‌ای نیست که صرفاً بر دوش منابع طبیعی باشد؛ بلکه نیازمند مشارکت همه دستگاه‌ها از جمله شرکت آب منطقه‌ای، صدا و سیما، آموزش‌وپرورش و سایر نهادهای مرتبط است.
این مشارکت باید هم در حوزه اجرا و هم در حوزه فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی محقق شود.
آیا اعتبارات تخصیص یافته برای مقابله با ریزگردها جوابگو هست؟
شعاعی: اکنون مهم‌ترین هدف ما پیگیری این موضوع در سطح ملی است، چراکه امکانات و اعتبارات استانی پاسخگوی نیازهای گسترده این پروژه نیست.
در این زمینه تلاش‌هایی در جریان است که بتوانیم این موضوع را در قالب یک پروژه ملی وارد بودجه سالانه کشور کنیم.
بارها اعلام کرده‌ایم که اگر امروز جلوی گرد و غبار قم گرفته نشود، در آینده‌ای نزدیک پایتخت نیز درگیر خواهد شد.
در این راستا، از حمایت‌های نمایندگان محترم مجلس تقدیر می‌کنیم که پیگیر موضوع در سطح ملی بوده‌اند.
تاکنون چندین بازدید میدانی از سوی مقامات ملی انجام شده و وعده‌هایی نیز داده شده است.
همچنین در هفته آینده نیز بازدید دیگری توسط تعدادی از نمایندگان مجلس برنامه‌ریزی شده تا این موضوع به صورت جدی در بودجه کشور لحاظ شود.
امیدواریم با تحقق این امر، بتوانیم پدیده بیابان‌زایی در استان قم را کنترل کنیم و از مشکلات زیست‌محیطی پیش‌رو جلوگیری کنیم.
اولویت نخست ما در منابع طبیعی استان قم مقابله با بیابان‌زایی و گرد و غبار است؛ تهدیدی که اگر امروز به آن نپردازیم، فردا هزینه‌های جبران‌ناپذیری خواهد داشت.
تسنیم: باتوجه به چالش‌های موجود، آینده منابع طبیعی استان قم را چگونه می‌بینید؟
شعاعی: با توجه به شرایط کنونی، باید گفت که برخی مسائل جنبه طبیعی دارند.
به عنوان مثال، تغییر رژیم بارندگی از جمله این پدیده‌هاست.
بارندگی‌ها دیگر مانند گذشته نظم مشخصی ندارند؛ به طوری که ممکن است چندین ماه خشکسالی وجود داشته باشد و ناگهان در عرض دو ساعت، حجم زیادی از بارندگی – مثلاً 40 یا 50 میلیون مترمکعب – رخ دهد.
در چنین شرایطی طبیعت دیگر قادر به کنترل این حجم از آب نیست و در نتیجه، پدیده‌هایی نظیر سیلاب و تخریب به وقوع می‌پیوندد.
همچنین، تغییر اقلیم پدیده‌ای جهانی است که کل دنیا را درگیر کرده و تأثیرات مستقیم آن بر منابع طبیعی قابل انکار نیست.
با این حال، می‌توان با مدیریت صحیح، هدفمند و برنامه‌ریزی‌شده از منابع بهره‌برداری کرد تا میزان آسیب‌ها به حداقل برسد.
تسنیم: برخی مسئله ها و موارد طبیعی به مدیریت انسانی مجموعه ها بر می گردد.
برای این موارد چه راهکار‌هایی دارید؟
شعاعی: بله برخی مسائل نیز به وظایف دستگاه‌های اجرایی به‌ویژه اداره منابع طبیعی مربوط می‌شود.
همان‌طور که اشاره شد، مسئله «حقابه‌های زیست‌محیطی» از جمله مواردی است که باید با جدیت توسط نهادهای مسئول پیگیری شود.
متأسفانه در استان قم، این حقابه‌ها عملاً بسته شده‌اند، در حالی که تأمین سهم محیط زیست از آب می‌تواند نقش مهمی در جلوگیری از روند شتابناک تخریب منابع طبیعی ایفا کند.
اگرچه کاهش بارندگی‌ها را به‌عنوان یک واقعیت می‌پذیریم، اما نباید فراموش کرد که طبیعت همچنان به سهم خود از آب نیاز دارد تا بتوان از بروز بحران‌های زیست‌محیطی جلوگیری کرد.
در کنار این موارد، مسائلی نیز وجود دارند که به مدیریت ما بازمی‌گردند؛ مانند کنترل تعداد دام در مقاطع خاص یا جلوگیری از چرای بی‌رویه، که می‌تواند منجر به تخریب منابع طبیعی شود.
بهره‌برداری از معادن نیز در همین چارچوب قرار می‌گیرد.
اگر این فعالیت‌ها به‌درستی مدیریت و با برنامه‌ریزی انجام شود، می‌توان ضمن بهره‌برداری منطقی، به حفظ منابع نیز کمک کرد.
ما معتقدیم انسان نمی‌تواند در یک اکوسیستم زندگی کند و هیچ‌گونه بهره‌برداری نداشته باشد؛ این موضوع بخشی از زندگی است.
اما اگر این بهره‌برداری به صورت هدفمند و مدیریت‌شده انجام شود، می‌توان امیدوار بود که روند تخریب فعلی کاهش یافته و شرایط در آینده بهبود یابد.
گفتگو از اسما صادقی
انتهای پیام/.