دشمن شناسی در قرآن - تسنیم

به گزارش خبرگزاری تسنیم از قم، حجت الاسلام والمسلمین محسن مهاجرنیا، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در سلسله یادداشتهایی به بررسی دشمن شناسی در قرآن پرداخته است که در ادامه قسمت نخست آن از نظر شما می گذرد:
تاریخ شکل گیری یهود در فلسطین و تأسیس دولت صهیونی هم‌زاد با جرم و جنایت است و در سال‌های اخیر به اوج خود رسیده و سبب نفرت جهانی گردیده است.
مواجهه مستقیم جمهوری اسلامی ایران با این رژیم جعلی، اقتضای آن دارد تا مجدداً به بازشناسی و بازخوانی این قوم تاریخی و دشمن انسانیت مبادرت شود.
تأمل در آیات قرآن بیانگر آن است که چهار رویکرد در آیات نسبت به قوم بنی اسرائیل وجود دارد که عبارتند از: نگاه مثبت آیات مکی به یهود به خاطر همراهی اولیه آنها با حضرت موسی (ع)، رویکرد مربوط به هم پیمانی مسلمانان با دوازده قوم یهود در سال اول مدینه، ترسیم چهره اپوزیسیونی یهود علیه حکومت نوپای مدینه، رونمایی از هویت تاریخی و چهره واقعی یهود به عنوان محارب حکومت اسلامی مدینه
الف) یهودیان مؤمن به حضرت موسی(ع)
غرض از نقل داستان مفصل بنی‌اسرائیل و انبیای این قوم و داستان سرتاسر سیاسی حضرت موسی(ع) درآیات مکی،ارائه تجربه سیاسی ارزشمند انبیای گذشته برای پیامبر(ص) و تازه مسلمانان است.
قرآن درصدد آن است تا به آنها نشان دهد چگونه حضرت موسی(ع) و پیروانش مقاومت کردند.بنی‌اسرائیل چه مسیر تاریخی‌ای را طی کرد،چگونه از مانع فرعون، بزرگ‌ترین طاغوت تاریخ عبور نمودند.قرآن در دوره مکه درصدد نقد مستقیم رفتار بنی‌اسرائیل نیست اگرچه به کسانی که به انبیای بنی‌اسرائیل کافر می‌شدند اشاراتی هم دارد.
اما حق آن است که جریان شناسی و بازسازی قصص انبیا و اقوام گذشته ، پشتوانه نظری و تجربی برای نهضت انقلابی دوره مکه است.
در موارد زیادی از آیات مکی با کلمات دستوری به پیامبر(ص) دستور می‌دهد تا از سرنوشت و تجربه انبیای گذشته الگو بگیرد:« وَاذْکُرْ عَبْدَنَا دَاوُودَ ذَا الْأَیْدِ إِنَّهُ أَوَّابٌ» (ص:17)، «وَاذْکُرْ عَبْدَنَا أَیُّوبَ» (ص:41) ،«وَاذْکُرْ عِبَادَنَا إبْرَاهِیمَ وَإِسْحَاقَ وَیَعْقُوبَ» (ص:45) ،«وَاذْکُرْ إِسْمَاعِیلَ وَالْیَسَعَ وَذَا الْکِفْلِ)(ص:48) و در آخر هم می‌فرماید:«هَذَا ذِکْرٌ وَإِنَّ لِلْمُتَّقِینَ لَحُسْنَ مَآبٍ»(ص49)این یادکردى است، و قطعاً براى پرهیزگاران فرجامى نیک است.یادآوری سرگذشت این پیامبران برای حضرت عبرت است.«لَقَدْ کَانَ فِی قَصَصِهِمْ عِبْرَةٌ لِأُوْلِی الْأَلْبَابِ»(یوسف:111) در سوره نازعات با اشاره به ماجرای تاریخی موسی(ع) در مقابل فرعون می‌فرماید:«هَلْ أتَاکَ حَدِیثُ مُوسَى...إِنَّ فِی ذَلِکَ لَعِبْرَةً لِمَنْ یَخْشَى(نازعات:26) آیا سرگذشت موسى بر تو(حضرت محمد(ص)) آمد؟
در آن ماجرا برای خداترسان عبرت وجود دارد.
ادبیات عبرت آموزی در دو سوره اعراف و هود که حاصل وحی در سال‌های آخر مکه هستند،‌نشان می‌دهد که خداوند ابتدا بنیادهای نظری و اعتقادی را مطرح می‌کند، بعد تجربه مفصل انبیاء گذشته را برمدار آن بنیادها استوار می‌کند تا در مرحله سوم با نگاه دستوری وظایف پیامبر(ص) و مسلمانان را انشاء کند.
مثبت نگری تا آنجاست که بشارت آمدن خاتم انبیاء هم به نحوی در مکه با این قوم مرتبط گردیده است.«الذین یتبعون الرسول النبی الامی الذی یجدونه مکتوبا عندهم فی التوراة» (اعراف:157)همان‌ها که از فرستاده خدا، پیامبر امّی، پیروی می‌کنند، همو که(صفات او را در توراتی که نزد یهودیان است،می‌یابند.در آیه 6 سوره صف از زبان حضرت عیسی(ع)این بشارت با ذکر نام آمده است: «اى بنی‌اسرائیل، من فرستاده خدا به‌سوی شما هستم.
تورات را که پیش از من بوده تصدیق می‌کنم و به فرستاده‌ای که پس از من می‌آید و نام او«احمد» است بشارت می‌دهم.»
اما تاریخ این قوم بر همین منطق ثابت نمی ماند رفتار آنها به گونه ای تغییر می کند که در گزارش قرآن از آنها نشان می دهد که داغ‏ خوارى و نادارى بر پیشانى آنان زده شد و به خشم خدا گرفتار آمده اند: « وَضُرِبَتْ عَلَیهِمْ الذِّلَّةُ وَالْمَسْکنَةُ وَبَاءُوا بِغَضَبٍ مِنْ اللَّهِ» (بقره :62) و در نهایت با تغییر نگاه مثبت به بنی اسرائیل آنها را دشمن ترین دشمنان ایمان به خداوند معرفی می کند: «لَتَجِدَنَّ أَشَدَّ النَّاسِ عَدَاوَةً لِلَّذِینَ آمَنُوا الْیهُودَ».(مائده :62)
در سوره اعراف تا آیه 58 مبانی اعتقادی است و از آیه 59 -64 داستان حضرت نوح(ع)، ازآیه 65-72 داستان حضرت هود(ع)، از آیه 73-79 داستان صالح ،از آیه 80-84 داستان حضرت لوط(ع)،از آیه 85 -102 داستان حضرت شعیب(ع)و ازآیه 103- 156 داستان سیاسی حضرت موسی(ع) و بنی‌اسرائیل بیان‌شده است تا درنهایت بر پایه مبانی و تجربه‌های سیاسی انبیای گذشته ، خطاب به مسلمانان بفرماید:«الَّذِینَ یَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِیَّ الْأُمِّیَّ الَّذِی یَجِدُونَهُ مَکْتُوبًا عِنْدَهُمْ فِی التَّوْرَاةِ وَالْإِنجِیلِ یَأْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَاهُمْ عَنْ الْمُنکَرِ وَیُحِلُّ لَهُمْ الطَّیِّبَاتِ وَیُحَرِّمُ عَلَیْهِمْ الْخَبَائِثَ وَیَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَالْأَغْلَالَ الَّتِی کَانَتْ عَلَیْهِمْ فَالَّذِینَ آمَنُوا بِهِ وَعَزَّرُوهُ وَنَصَرُوهُ وَاتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِی أُنزِلَ مَعَهُ أُوْلَئِکَ هُمْ الْمُفْلِحُونَ» (اعراف:157) آنان که از این فرستاده، پیامبر درس نخوانده -که ‏‏نام‏ او را نزد خود، در تورات و انجیل نوشته می‌یابند- پیروى می‌کنند؛‏(‏همان پیامبرى که‏‏ آنان را به کار پسندیده فرمان می‌دهد، و از کار ناپسند بازمی‌دارد، و براى آنان چیزهاى پاکیزه را حلال و چیزهاى ناپاک را بر ایشان حرام می‌گرداند، و از ‏(‏دوش‏‏ آنان قیدوبندهایی را که بر ایشان بوده است برمی‌دارد.
(‏و آنها را از جهل و خرافات و استبداد و خفقان آزاد می‌کند‏‏ پس کسانى که به او ایمان آوردند و بزرگش داشتند و یاریش کردند و نورى را که با او نازل‌شده است پیروى کردند، آنان همان رستگارانند.
در ادامه به پیامبر(ص) دستور می‌دهد که با اقتدارمأموریتت را اعلام کند: «قُلْ یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنِّی رَسُولُ اللَّهِ إِلَیْکُمْ جَمِیعًا»(اعراف:158)
در سوره هود هم در بیست‌وپنج آیه اول مبانی نظری بیان می‌شود بعد طی هشتادوهفت آیه تجربه انبیاء ازحضرت نوح(ع)،حضرت هود(ع)با قوم عاد ،حضرت صالح(ع) با قوم ثمود،حضرت ابراهیم(ع)،حضرت لوط(ع)، حضرت شعیب(ع) و حضرت موسی(ع) را تا آیه یکصد و یازده نقل می‌کند تا در بخش سوم سوره بر اساس آن مبانی و تجربه پیشینیان خطاب به پیامبر اسلام (ص) بفرماید: «فَاسْتَقِمْ کَمَا أُمِرْتَ وَمَنْ تَابَ مَعَکَ»(هود:112)پس ای رسول‌الله شما هم در مقابل قریش استقامت کنید و «وَلَا تَرْکَنُوا إِلَى الَّذِینَ ظَلَمُوا»(هود:113)و به ستمگران متمایل مشوید.«وَأَقِمْ الصَّلَاةَ» (هود:114)،«وَاصْبِرْ»(هود:115)در شرایط سخت مکه با عبودیت تحمل‌کنید.
در اواخر سوره هم با یادآوری تجربه‌آموزی می‌فرماید:«وَکُلًّا نَقُصُّ عَلَیْکَ مِنْ أَنْبَاءِ الرُّسُلِ مَا نُثَبِّتُ بِهِ فُؤَادَکَ وَجَاءَکَ فِی هَذِهِ الْحَقُّ وَمَوْعِظَةٌ وَذِکْرَى لِلْمُؤْمِنِینَ»(هود: 120) و هر یک از سرگذشتهاى پیامبران را که بر تو حکایت می‌کنیم، چیزى است که دلت را بدان استوار می‌گردانیم، و در اینها حقیقت براى تو آمده، و براى مؤمنان اندرز و تذکّرى است.
ادبیات قرآنی دوره مکه با به کاربردن تعبیرهای لطیف و از روی محبت،جایگاه ویژه‌ای برای بنی‌اسرائیل نسل اول قائل است.همانند؛ بندگانم « ِعِبَادِی»(شعراء:52)، صابران«وَتَمَّتْ کَلِمَةُ رَبِّکَ الْحُسْنَى عَلَى بَنِی إِسْرَائِیلَ بِمَا صَبَرُوا»(اعراف:137)وارثان وحی و تورات «أَوْرَثْنَا بَنِی إِسْرَائِیلَ الْکِتَابَ» (غافر:53)، قوم نجات یافته «َلَقَدْ نَجَّیْنَا بَنِی إِسْرَائِیلَ» (دخان: 30)،هدایت‌شده «جَعَلْنَاهُ هُدًى لِبَنِی إِسْرَائِیلَ» (سجده:23) پناه یافته «وَلَقَدْ بَوَّأْنَا بَنِی إِسْرَائِیلَ مُبَوَّأَ صِدْقٍ»(یونس:93)، امت هدایت یافته و عادل «وَمِنْ قَوْمِ مُوسَى أُمَّةٌ یَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَبِهِ یَعْدِلُونَ»(اعراف:159)، قوم برتر« وَأَنِّی فَضَّلْتُکمْ عَلَى الْعَالَمِینَ» (بقره:47)، قوم انتخاب‌شده «وَلَقَدْ اخْتَرْنَاهُمْ عَلَى عِلْمٍ عَلَى الْعَالَمِینَ»(دخان:32)، دریافت کنندگان آیات الهی «وَآتَیْنَاهُمْ مِنْ الْآیَاتِ» (دخان:33) و رزق خاص الهی «نَزَّلْنَا عَلَیْکُمْ الْمَنَّ وَالسَّلْوَى»(طه:80) و انتخاب بیشترین پیامبران از میان این قوم «وَلَقَدْ آتَیْنَا بَنِی إِسْرَائِیلَ الْکِتَابَ وَالْحُکْمَ وَالنُّبُوَّةَ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنْ الطَّیِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى الْعَالَمِینَ»(جاثیة:16)
در داستان بنی‌اسرائیل و انبیای آنها، گاهی با یادآوری خاطرات تلخ و شیرین این قوم و ایمان و مقاومت و مظلومیت و استضعاف آنها در حاکمیت فرعون همراه شده است و در سرگذشت حضرت موسی(ع) بازنمایی سیاسی برجسته‌ای یافته و تجربه موسوی(ع) به‌عنوان سیاسی‌ترین الگوی رفتاری برای خروج از حاکمیت ظالمانه قریش بازسازی شده است، تعبیر«لَعِبْرَةً» خطاب به پیامبر اسلام(ص) چنین بیان‌شده است:«هَلْ أتَاکَ حَدِیثُ مُوسَى...انَّ فِی ذَلِکَ لَعِبْرَةً» (نازعات:15-26)
انتهای پیام/