تأملی در گسترش نفوذ چین در قفقاز جنوبی

به گزارش مشرق، کانال تلگرامی اندیشکده زاویه در مطلبی با عنوان تأملی در گسترش نفوذ چین در قفقاز جنوبی نوشت:
قفقاز جنوبی، منطقه‌ای با اهمیت ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی بالا، در سال‌های اخیر شاهد افزایش حضور و نفوذ قدرت‌های جهانی بوده است.
در این میان، چین به عنوان یک قدرت اقتصادی نوظهور، تلاش‌های خود را برای گسترش دامنه همکاری‌ها و نفوذ در این منطقه افزایش داده است.
این یادداشت به بررسی ابعاد مختلف گسترش نفوذ چین در قفقاز جنوبی، انگیزه‌ها، فرصت‌ها و چالش‌های پیش روی این کشور در منطقه می‌پردازد.
کشورهای قفقاز جنوبی نگاه مثبتی به چین دارند و آن را به عنوان یک شریک عمده و منبعی برای سرمایه‌گذاری‌های مورد نیاز می‌بینند.
به علاوه چین بر خلاف کشورهای غربی و روسیه دارای این ویژگی خاص است که این کشورها را همان‌گونه که هستند می‌پذیرد و این بدان معنی است که هیچ دستور کار خصمانه‌ای در زمینه‌هایی همچون حقوق بشر، مسائل اقلیم آذربایجانی و … را پیش شرطی برای کار با این کشورها نمی‌داند.
انگیزه‌های چین برای گسترش نفوذ در قفقاز جنوبی
ابتکار کمربند و جاده (BRI): قفقاز جنوبی به دلیل موقعیت جغرافیایی خود، نقش مهمی در کریدورهای حمل‌ونقل و انرژی طرح کمربند و جاده ایفا می‌کند.
چین از این طریق به دنبال تسهیل تجارت، کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل و دسترسی به بازارهای اروپا و خاورمیانه است.
تنوع‌بخشی به سرمایه‌گذاری‌ها: با توجه به اشباع بازارهای سنتی، چین به دنبال بازارهای جدید برای سرمایه‌گذاری و صادرات است.
قفقاز جنوبی با پتانسیل‌های اقتصادی و منابع طبیعی خود، گزینه جذابی برای سرمایه‌گذاری‌های چینی محسوب می‌شود.
پیوندهای تجاری و سرمایه‌گذاری بین چین و قفقاز جنوبی رو به گسترش است.
با توجه به اندازه نسبی منافع اقتصادی غرب، روسیه، و ترکیه در آذربایجان، سهم چین نسبتاً کوچک باقی می‌ماند و چین در واقع دهمین شریک تجاری خارجی باکو به شمار می‌رود.
شرکت‌های چینی آشکارا بر نواحی‌ای تمرکز کرده‌اند که رقابت در آن‌ها کمتر فشرده است.
حجم معاملات تجاری بین چین و آذربایجان ظرف حدود 30 سال روابط دیپلماتیک بیش از هزار برابر شده است.
در سال ۲۰۰۶ مقدار مبادلات این دو کشور به ۳۶۸ میلیون دلار رسید.
در حال حاضر (2025) این مقدار حدود 5 میلیارد دلار است.
چین با سهم ۷٫۹ درصدی از تجارت خارجی آذربایجان، به چهارمین شریک تجاری بزرگ این کشور تبدیل شده است.
همچنین، چین با ۱۷٫۶۹ درصد از واردات آذربایجان، بزرگ‌ترین منبع واردات کشور باقی مانده است.
بیش از 100 شرکت چینی اکنون در آذربایجان مشغول به کار در حوزه‌های تجاری، ساخت‌وساز، کشاورزی و ارتباطات هستند.
در مقایسه با حضور چین در آسیای مرکزی در حوزه‌های انرژی، امنیت و حمل‌ونقل نیز حضور چین در قفقاز جنوبی نسبتاً کم است.
ژئواستراتژیک: جایگاه قفقاز در محاسبات چین را نباید بدون درنظرگرفتن درگیری / رابطه پکن با غرب، روسیه، ایران و ترکیه در منطقه بررسی کرد.
حضور رو به رشد پکن در منطقه باعث شده است تا دولت‌های قفقاز جنوبی به دنبال جهت‌گیری اقتصادی و سیاسی بیشتر / نزدیک‌تر (و در صورت امکان استراتژیک) با چین باشند و این باعث شده است تا موقعیت نسبی برخی دیگر از بازیگران منطقه‌ای در قفقاز تغییر کند.
این فرایند تا حدی شبیه به توسعه روابط چین در آسیای مرکزی است که فعالیت‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری‌های چین در آن باعث شده است تا چین از آن به عنوان اهرمی برای بیرون‌راندن دیگر بازیگران منطقه‌ای سنتی از جمله روسیه استفاده کند.
البته چون چین مرز مستقیمی با قفقاز ندارد طبیعی است که همکاری سیاسی‌اش با قفقاز جنوبی نیز بسیار کمتر از نمونه آسیای مرکزی باشد ــ به ویژه این که هیچ بدیلی برای سازمان همکاری‌های شانگهای در قفقاز جنوبی وجود ندارد که همچون مکانیسمی برای درگیری بیشتر چین در منطقه عمل کند.
در هر حال گسترش نفوذ در قفقاز جنوبی به چین امکان می‌دهد تا حضور خود را در مناطق پیرامونی روسیه و ایران تقویت کرده و از این طریق، توازن قدرت منطقه‌ای را به نفع خود تغییر دهد.
همچنین، دستیابی به دسترسی‌های دریایی از طریق بنادر منطقه (مانند بندر باکو در آذربایجان) برای چین حائز اهمیت است.
دسترسی به منابع انرژی: کشورهای قفقاز جنوبی، به ویژه آذربایجان، دارای ذخایر قابل توجه نفت و گاز هستند.
چین با سرمایه‌گذاری در پروژه‌های انرژی و زیرساخت‌های مرتبط، به دنبال تأمین امنیت انرژی خود است.
ابعاد گسترش نفوذ چین
همکاری‌های اقتصادی و تجاری: افزایش حجم مبادلات تجاری، سرمایه‌گذاری در پروژه‌های زیربنایی (مانند جاده‌ها، خطوط راه‌آهن و بنادر)، توسعه همکاری‌های صنعتی و فنّاوری از جمله ابعاد مهم حضور چین در منطقه است.
همکاری‌های امنیتی و نظامی: هرچند این حوزه کمتر مورد توجه قرار گرفته است، اما همکاری‌های محدود در زمینه مبارزه با تروریسم و تبادل اطلاعات امنیتی نیز میان چین و برخی کشورهای قفقاز جنوبی در حال شکل‌گیری است.
همکاری‌های فرهنگی و آموزشی: گسترش روابط فرهنگی، برگزاری رویدادهای مشترک، اعطای بورسیه تحصیلی به دانشجویان منطقه و تأسیس مراکز فرهنگی چینی، بخشی از تلاش‌های چین برای افزایش جذابیت خود در منطقه است.
چین در قفقاز جنوبی مانند دیگر مناطق رویکرد بلندمدتی را در خصوص همه‌ی مسائل در پیش می‌گیرد که به درگیری/تعهد استراتژیک پکن با غرب، روسیه، ترکیه و ایران مرتبط است که در این منطقه فعال هستند.
در انتها باید یادآور شد که رهبران چین بسیار بلندمدت می‌اندیشند و ضرورتی به نشان‌دادن پیشرفت‌های سالانه‌ی خود نمی‌بینند بلکه در عوض به دنبال ارتقای منافع پکن در طول دهه‌ها و حتا طولانی‌تر هستند.
این نوع نگاه مزایایی به دنبال دارد از جمله اینکه به مسئولان چینی امکان می‌دهد تا بر منافع پراگماتیک خود تمرکز کنند نه اینکه درگیر خودنمایی و مناقشات بشوند.
پکن یک بازیگر جدید مشخصن بی‌میل در بازی ژئوپلیتیکی پیچیده در قفقاز جنوبی به شمار می‌رود و بالقوه می‌تواند به شریکی برگزیده در این منطقه تبدیل شود و در نتیجه کنترل سنتی روسیه را بر این محدوده‌ی پساشوروی کاهش می‌دهد.
آینده نفوذ چین در قفقاز جنوبی به عوامل مختلفی از جمله تحولات ژئوپلیتیکی جهانی، روابط این کشور با روسیه و ایران، و توانایی کشورهای منطقه در مدیریت روابط خود با قدرت‌های بزرگ بستگی دارد.
با این حال، با توجه به پتانسیل‌های اقتصادی و ژئواستراتژیک منطقه، می‌توان انتظار داشت که حضور چین در قفقاز جنوبی در سال‌های آینده نیز ادامه یابد و ابعاد تازه‌ای به خود بگیرد.
گسترش نفوذ چین در قفقاز جنوبی، پدیده‌ای چندوجهی است که هم فرصت‌هایی را برای توسعه منطقه فراهم می‌آورد و هم چالش‌هایی را به همراه دارد.
درک انگیزه‌ها و ابعاد این حضور، و همچنین مدیریت هوشمندانه روابط با قدرت‌های بزرگ، برای کشورهای قفقاز جنوبی از اهمیت بالایی برخوردار است تا بتوانند از منافع ملی خود در این چارچوب دفاع کنند.
*بازنشر مطالب شبکه‌های اجتماعی به منزله تأیید محتوای آن نیست و صرفا جهت آگاهی مخاطبان از فضای این شبکه‌ها منتشر می‌شود.