یادداشت| محرم و عاشورا؛ ظرفیت‌های وحدت‌بخش در جامعه متکثر افغانستان - تسنیم
افغانستان با تنوع قومی و مذهبی گسترده، همواره در جست وجوی وحدت ملی بوده است. محرم و عاشورا، با پیام های انسانی و عدالت خواهانه، می توانند فرصتی مهم برای همبستگی و همدلی میان اقوام و مذاهب مختلف این کشور باشند.
به گزارش دفتر منطقه‌ای خبرگزاری تسنیم، «سید احمد سجادی» کارشناس مسائل افغانستان در یادداشتی نوشته است: افغانستان یکی از متنوع‌ترین کشورهای منطقه از نظر بافت قومی و مذهبی است.
اقوام مختلفی چون پشتون، تاجیک، هزاره، ازبک، سادات، ترکمن، بلوچ و نورستانی در این سرزمین زندگی می‌کنند.
این اقوام نه تنها دارای زبان و فرهنگ متفاوت، بلکه اغلب دارای تعلق مذهبی خاص خود هستند.
در کنار اکثریت اهل سنت، شیعیان نیز به ویژه در میان اقوام هزاره، سادات و بخشی از تاجیک‌ها و قزلباش‌ها حضور دارند.
این تنوع هم می‌تواند سرمایه اجتماعی و فرهنگی باشد و هم – در صورت نبود مدیریت صحیح فرهنگی و سیاسی – زمینه‌ای برای شکاف و واگرایی.
طی دهه‌های اخیر، این کشور به دلایل متعدد تاریخی، سیاسی و اجتماعی با چالش‌هایی در تحقق وحدت ملی مواجه بوده است.
تعارض‌های قومی، رقابت‌های منطقه‌ای و گاه سوءاستفاده‌های سیاسی از تفاوت‌های مذهبی، مانع شکل‌گیری یک هویت جمعی منسجم شده‌اند.
در چنین فضایی، پرسش از نقش مناسبت‌هایی مانند محرم و عاشورا در تقویت وحدت ملی، هم‌زمان هم حساس و هم مهم است.
عاشورا؛ نماد مقاومت اخلاقی و زبان مشترک انسانی
قیام عاشورا که در سال 61 هجری قمری شکل گرفت، نه تنها رویدادی دینی برای شیعیان، بلکه واقعه‌ای با پیام‌های جهانی عدالت‌خواهی، ایستادگی در برابر ظلم، دفاع از کرامت انسان، وفاداری به اصول اخلاقی و مسئولیت‌پذیری اجتماعی است.
این پیام‌ها متعلق به هیچ فرقه یا قوم خاصی نیست و در دل همه جوامع انسانی جای دارند.
در افغانستان، با وجود آنکه عاشورا بیشتر از سوی جامعه شیعی گرامی داشته می‌شود، اما این قیام در میان بسیاری از اهل سنت نیز با احترام و توجه همراه است.
شماری از اندیشمندان، شاعران و علمای اهل سنت در طول تاریخ به ستایش امام حسین(ع) و حرکت او پرداخته‌اند.
این اشتراک معنایی می‌تواند بستری مناسب برای گفت‌وگو، درک متقابل و ایجاد همبستگی باشد.
مراسم محرم و عاشورا در بسیاری از شهرهای افغانستان – به‌ویژه کابل، بامیان، هرات، بلخ و حتی برخی نقاط شرقی – به صورت گسترده برگزار می‌شود.
در این مراسم‌ها، گاه شاهد حضور افراد از مذاهب و اقوام مختلف هستیم؛ نه تنها به دلیل همدلی مذهبی، بلکه از منظر فرهنگی و انسانی.
حضور مشترک در چنین فضاهایی می‌تواند به تعامل بین‌فرهنگی کمک کرده و پیش‌داوری‌ها را کاهش دهد.
در همین حال، برخی اقدامات مثبت مانند همکاری امنیتی و خدمات شهری در ایام محرم، یا اعلام تعطیلی عمومی در روز عاشورا در برخی دوره‌ها، نشانه‌هایی از تلاش برای به رسمیت شناختن این مناسبت به عنوان بخشی از هویت ملی بوده‌اند.
با این حال، برای آنکه محرم بتواند به واقع نقش مهمی در وحدت ملی افغانستان ایفا کند، لازم است این مناسبت از قالب یک مراسم مربوط به شیعیان صرف خارج شده و پیام اخلاقی و انسانی آن برجسته‌تر گردد.
ظرفیت‌های وحدت‌ساز محرم و عاشورا
اگر محرم و عاشورا به درستی در فضای عمومی افغانستان تبیین شوند، می‌توانند در سه سطح اصلی نقش وحدت‌بخش داشته باشند:
نخست در سطح اخلاقی و ارزشی که پیام‌هایی چون عدالت، وفاداری، فداکاری و مقاومت در برابر ظلم را به عنوان ارزش‌های مشترک ملی معرفی کرده و پایه‌های اخلاق عمومی را تقویت می‌کنند.
دوم در سطح فرهنگی و اجتماعی که با برگزاری برنامه‌های هنری، فرهنگی و رسانه‌ای با مشارکت اقوام و گروه‌های مختلف، بستری برای گفت‌وگو و تبادل فرهنگی فراهم می‌آورد.
و سوم در سطح سیاسی و نمادین که با به رسمیت شناختن این مناسبت‌ها در تقویم ملی، مشارکت نهادهای رسمی در تأمین امنیت و تسهیل مراسم، و ایجاد فضا برای سخنرانی‌های وحدت‌محور، می‌توان آنها را به نمادی از همدلی ملی تبدیل کرد.
با توجه به شرایط فعلی افغانستان، بیشتر نقش رسانه‌های مستقل و شبکه های اجتماعی، نهادهای مدنی، قرآنی و فعالیت‌های فرهنگی مردمی بیش از پیش اهمیت می‌یابد.
این نهادها می‌توانند پیام‌های انسانی و عدالت‌خواهانه محرم و عاشورا را به زبانی ساده و فراگیر منتقل کنند و به ایجاد فضای گفت‌وگوی میان‌فرهنگی کمک کنند.
تولید و پخش برنامه‌های فرهنگی با زبان و فرم‌های مشترک میان اقوام، و ایجاد فرصت‌های تبادل نظر و هم‌اندیشی میان گروه‌های مختلف، از راه‌های مؤثر برای تقویت همبستگی اجتماعی است.
همچنین بسیار مهم است که محرم و عاشورا به عنوان مناسبت‌هایی انسانی و ملی، به دور از هرگونه تأکید فرقه‌ای یا قومی معرفی شوند تا همه گروه‌ها احساس تعلق داشته باشند و این مناسبت‌ها به نمادی برای همدلی و پیوند ملی تبدیل شود.
در چنین شرایطی، محرم و عاشورا می‌توانند نقش مهمی در ساختن وحدت و انسجام اجتماعی در افغانستان ایفا کنند و فرصت‌های جدیدی برای همگرایی فرهنگی و اجتماعی فراهم آورند.
محرم می‌تواند نماد وحدت باشد
محرم و عاشورا در بستر اجتماعی و فرهنگی افغانستان، بدون تردید از ظرفیت بالایی برای تقویت همبستگی و وحدت ملی برخوردارند.
این ظرفیت نه در مظاهر عزاداری، بلکه در پیام‌های بنیادین عاشورا نهفته است.
پیامی که از سده‌ها پیش تاکنون الهام‌بخش آزادی‌خواهان، عدالت‌طلبان و مصلحان بوده است.
می‌توان گفت که بله، محرم و عاشورا می‌توانند پایه‌ای برای وحدت ملی در افغانستان باشند؛ به شرط آنکه فراتر از مرزهای مذهبی و قومی دیده شوند و به عنوان یک سرمایه فرهنگی و اخلاقی مشترک برای همه مردم افغانستان بازخوانی شوند.
آینده وحدت ملی افغانستان، نه تنها در قراردادهای سیاسی و نظام‌های حکومتی، بلکه در همین پیوندهای فرهنگی و معنوی نهفته است.
انتهای پیام/.