تعزیه در سیستان؛ میراثی گرانبها از دل تاریخ تا امروز

به گزارش خبرگزاری تسنیم از زابل، تعزیه‌خوانی در دارالولایه سیستان فراتر از یک آیین، نمادی است از پویایی فرهنگ عاشورا و چراغ راه هدایت برای نسل‌های امروز و فردا؛ میراثی که با عشق و ارادت به اهل بیت(هم) سینه به سینه میان مردم حفظ شده است.
تعزیه‌خوانی در سیستان، نه تنها آیینی نمایشی، بلکه سنتی مذهبی–فرهنگی است که قرن‌ها در این منطقه رواج داشته و به‌نوعی تجسم زنده عاشورا در دل جامعه سیستانی محسوب می‌شود.
با استناد به منابع تاریخی از جمله سفرنامه‌های دوره قاجار، و همچنین مطالعات میدانی پژوهشگران مردم‌شناسی، تعزیه در سیستان دست‌کم به دوره صفویه بازمی‌گردد و در دوره قاجار و پهلوی اول به اوج شکوفایی خود رسیده است.
سیستان یکی از کانون‌های تعزیه جنوب شرق ایران
بر خلاف تصور رایج که تعزیه را صرفاً متعلق به مناطق مرکزی ایران می‌داند، اسناد موجود نشان می‌دهد که سیستان به‌واسطه پیوند عمیق مردم با شعائر حسینی، یکی از فعال‌ترین مناطق اجرای تعزیه در جنوب شرق کشور بوده است.
در کتاب "تعزیه در ایران" اثر حسین بقال‌اصفهانی، به برخی مناطق سیستان از جمله شهر زابل، روستای قلعه‌نو و دوست‌محمد به‌عنوان مراکز اجرای سنتی تعزیه در دهه‌های گذشته اشاره شده است.
حسینیه‌ها میدان‌های تعزیه سنتی در سیستان
تا پیش از گسترش رسانه‌های مدرن، بسیاری از حسینیه‌های تاریخی منطقه سیستان، مانند حسینیه آل‌عباس در زابل و حسینیه‌های روستاهای اطراف، نه‌تنها محل عزاداری، بلکه به‌عنوان مکان‌های اصلی اجرای مجالس تعزیه شناخته می‌شدند.
روایت‌های شفاهی اهالی مسن این مناطق، از اجرای تعزیه‌هایی یاد می‌کند که با حضور سوارکاران محلی، شمشیرهای واقعی و نقالی‌های دقیق همراه بوده و در میدان‌های خاکی یا جلوی در خانه‌ها برگزار می‌شد.
نقش خانواده‌ها و انتقال نسل‌ به‌ نسل
در سیستان، برخلاف برخی دیگر از مناطق ایران، اجرای تعزیه جنبه‌ای خانوادگی و بین‌نسلی داشته است.
بسیاری از خاندان‌های مذهبی و سنت‌گرا در شهرهای زابل، زهک و هامون، نقش‌خوانی‌ها را نسل‌به‌نسل به فرزندان خود آموزش داده‌اند.
به‌ویژه شخصیت‌هایی مانند حضرت عباس(ع) و حر، با ابهت و شکوه خاصی توسط مردان محلی ایفا می‌شدند.
جوان سیستانی که در حال تماشای تعزیه بود به خبرنگار تسنیم گفت: اینجا در تعزیه، نه تنها وقایع کربلا را بازسازی می‌شود، بلکه مکتب اسلام و عشق به امام حسین (ع) را نیز می‌آموزیم.
این نمایش‌ها باعث می‌شود ما با ظلم و ستم آشنا شویم و بدانیم که چگونه باید در مقابل دشمن ایستاد.
خانم سالمند سیستانی با نگاهی اشکبار به صحنه نمایش تعزیه به خبرنگار تسنیم گفت: هر بار که مصائب اباعبدالله(ع) را می‌بینم، قلبم می‌سوزد.
وظیفه ماست که در کنار امام حسین(ع) باشیم و راه ایشان را ادامه دهیم.
این تعزیه‌ها یادآور ظلم و ستمی است که بر اهل بیت(ع) روا شد و ما باید این درس‌ها را نسل به نسل منتقل کنیم.
نقش تعزیه در پرورش روحیه سلحشوری
مرد سالمند سیستانی با تاکید بر اهمیت پیام تعزیه به خبرنگار تسنیم گفت: هر جا که تعزیه امام حسین(ع) در سیستان برگزار می‌شود، شاهد پرورش روحیه سلحشوری و دفاع هستیم.
این روحیه حماسی، مردم را با مفهوم ایستادگی در برابر ظلم آشنا می‌کند.
بازیگر تعزیه که سال‌هاست در این عرصه فعالیت دارد، با بیان اینکه 28 سال است که نقش "مخالف" را ایفا می‌کند به خبرنگار تسنیم گفت: واقعاً خون دل می‌خوریم.
اشعار تعزیه پر از غم است و اگر به معنای آن‌ها خوب توجه کنیم، متوجه عمق فاجعه می‌شویم.
عشق به حسین(ع) ما را پای این کار نگه داشته است.
وی با اشاره به تاثیر تعزیه بر نسل جوان اظهار داشت: وقتی صحنه‌های بازسازی کربلا، شهادت امام حسین(ع) و یارانش به نمایش درمی‌آید، بچه‌ها علاقه‌مند می‌شوند و توجه می‌کنند.
حتی دختر خودم سوال می‌پرسد و با این وقایع آشنا می‌شود.
تعزیه اثرگذارتر از روضه
محمد محبی، پیشکسوت و سکاندار تعزیه‌خوانی در شهر بنجار با اشاره به اهمیت والای محتوای اشعار تعزیه، تاکید کرد: در تعزیه، همه‌چیز با حزن و اندوه عجین شده.
اگر کسی با دقت در معانی اشعار تعزیه غوطه بخورد، خواهد دید که تمام کلمات، تمام جملات، بوی مصیبت و اشک و آه می‌دهند.
وی با مقایسه تعزیه و روضه‌خوانی، این‌گونه استدلال کرد: به نظر من، تعزیه، به‌مراتب اثرگذارتر از روضه‌هایی است که پای منبرها می‌شنویم؛ چون در تعزیه ما فقط شنونده نیستیم، بلکه بیننده هم هستیم.
ما صحنه‌ها را با چشم خودمان می‌بینیم، لمس می‌کنیم، حس می‌کنیم.
اشعار، فقط چاشنی این صحنه‌ها نیستند، بلکه قلب تپنده آن‌ها هستند.
اشعار، به صحنه‌ها روح می‌بخشند، آن‌ها را زنده‌تر و واقعی‌تر می‌کنند.
وی با آوردن مثالی ملموس، منظورش را روشن‌تر ساخت و گفت: تصور کنید صحنه‌ای را که طفلی تشنه، لب‌هایش خشکیده، صدایش گرفته، با التماس از عمویش آب می‌خواهد.
این صحنه، دل هر بیننده‌ای را به درد می‌آورد.
حالا اگر همین صحنه را در قالب شعر بشنویم، تاثیرش چند برابر می‌شود.
چون شعر، قدرت انتقال احساسات را دارد، قدرت برانگیختن عواطف را دارد.
تعزیه‌خوان راوی صادق و پیام‌آور امین
محبی در بخش دیگری به نقش بی‌بدیل هنرمندان تعزیه‌خوان در جان بخشیدن به این آیین کهن اشاره کرد و گفت: یک تعزیه‌خوان ماهر، فقط یک بازیگر نیست، او یک راوی صادق و پیام‌آور امین است.
او باید بتواند با صدا، با لحن، با حرکات بدنش، با تمام وجودش صحنه‌ها را طوری بازآفرینی کند که تماشاگر، خودش را در آن صحنه حس کند، خودش را جای شخصیت‌های داستان بگذارد.
وی ابراز امیدواری کرد که با تلاش و همت همگانی، تعزیه بتواند همچنان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین و موثرترین ابزارهای انتقال فرهنگ عاشورایی به نسل‌های آینده، به ایفای نقش بپردازد.
این هنرمند تاکید کرد: تعزیه، فقط یک نمایش نیست، تعزیه، یک دانشگاه است، یک مکتب است، یک کلاس درس است.
در تعزیه، ما درس ایثار می‌گیریم، درس شجاعت می‌گیریم، درس صبر می‌گیریم، درس عشق می‌گیریم.
گرچه در دهه‌های اخیر به‌دلیل شرایط اقلیمی، مهاجرت، کمبود حمایت فرهنگی و گسترش شکل‌های جدید سوگواری، تعزیه در برخی مناطق سیستان کم‌رنگ‌تر شده، اما در قلب مردم سیستان، تعزیه همچنان نماد حماسه، وفاداری و روایت زنده عاشورا باقی مانده است.
پاسداشت این آیین، یعنی احیای بخشی از تاریخ فرهنگی–مذهبی جنوب شرق ایران.
انتهای پیام/