خودکفایی در تولید رادیودارو؛ آرمانی که شهید فقهی به آن باور داشت
استفاده از رادیوداروها در تشخیص و درمان بیماری سرطان، رفع وابستگی به خارج از کشور و صادرات رادیوداروها به ۵ قاره از جمله نکاتی بود که شهید فقهی در دوران مسئولیت خود بر آن تاکید داشته است.
به گزارش خبرنگار مهر، شهید دکتر سید امیرحسین فقهی، دانشمند برجسته هسته‌ای کشورمان و رئیس پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای، در حمله رژیم غاصب صهیونیستی در بامداد جمعه ۲۳ خردادماه به شهادت رسید.
شهید فقهی عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی بود و در حوزه تخصصی فیزیک هسته‌ای و توسعه رادیوداروها فعالیت داشت که این داروها عمدتاً برای درمان بیماری سرطان به کار می‌روند.
شهید فقهی دارای دکتری مهندسی هسته‌ای با گرایش انرژی از دانشگاه صنعتی امیرکبیر بود و از جمله پژوهشگران برجسته کشور به شمار می‌رفت.
دکتر فقهی در سال ۱۳۹۴ به عنوان پژوهشگر برگزیده دانشگاه شهید بهشتی معرفی شد و همچنین در سال ۱۳۹۰ به عنوان مدرس نمونه و در سال ۱۳۸۹ به عنوان پژوهشگر برتر این دانشگاه انتخاب شد.
در سال ۱۴۰۱، شهید فقهی در برنامه ایران امروز شبکه یک حضور یافت؛ او در این برنامه به تشریح فعالیت‌ها و دستاوردهای حوزه انرژی هسته‌ای صلح‌آمیز پرداخت و به ویژه بر نقش حیاتی رادیوداروها در درمان بیماران مبتلا به سرطان تاکید کرد.
رادیوداروها ترکیبات شیمیایی حاوی رادیوایزوتوپ‌ها هستند که در پزشکی هسته‌ای برای تشخیص و درمان بیماری‌ها استفاده می‌شوند.
این داروها با استفاده از پرتوهای رادیواکتیو (آلفا، بتا، گاما) که از هسته‌های اتمی آنها ساطع می‌شود، عمل می‌کنند.
رادیوداروها در تشخیص بیماری‌هایی مانند سرطان و بیماری‌های قلبی و عروقی و همچنین در درمان برخی از انواع سرطان کاربرد دارند.
شهید فقهی با بیان اهمیت توسعه فناوری‌های هسته‌ای برای رفع نیازهای پزشکی کشور، تاکید کرد که رادیوداروها به عنوان ابزارهای تشخیصی و درمانی، سهم بزرگی در تسکین آلام بیماران دارند و تولید داخلی این داروها می‌تواند علاوه بر خودکفایی ایران، به کشورهای همسایه نیز کمک کند.
اکنون در نظر داریم بخش‌هایی از این مصاحبه را بازنشر دهیم تا عموم مخاطبان با دستاوردها و تلاش‌های علمی شهید دکتر فقهی بیشتر آشنا شوند.
*مجری: آقای دکتر، در زمینه انرژی هسته‌ای صلح‌آمیز، فعالیت‌های بسیار گسترده‌ای انجام شده است اما ممکن است برخی افراد بدبین فکر کنند که داریم موضوعی را پنهان می‌کنیم یا مسئله‌ای را به رخ می‌کشیم.
با این حال، فارغ از این مسائل، خواهش می‌کنم در زمینه استفاده از فناوری هسته‌ای برای التیام درد بیماران مبتلا به سرطان و استفاده از رادیوداروها توضیح دهید که تاکنون چه موفقیت‌هایی حاصل شده و نتایج چه بوده است؟
دکتر فقهی: به نکته بسیار مهمی اشاره کردید.
بعضی دوستان معتقدند ما باید بیشتر روی فعالیت‌های صلح‌آمیز تاکید کنیم تا نشان دهیم فعالیت‌های ما کاملاً شفاف است، واقعیت این است که هدف ما از فعالیت در حوزه رادیوداروها، رفع نیاز واقعی مردم است.
بسیاری از مردم با سلول‌های سرطانی در بدنشان درگیر هستند، سیستم ایمنی بدن وظیفه مقابله با این سلول‌ها را دارد، اما وقتی این سیستم تضعیف شود یا سلول‌های سرطانی رشد کنند، فرد به سرطان مبتلا می‌شود.
بنابرین بحث ما درباره موضوعی است که ممکن است هر کدام از ما یا عزیزانمان در آینده با آن مواجه شویم و بسیار ناراحت‌کننده است که در این حوزه وابسته به خارج از کشور باشیم.
جوانان این مرز و بوم با تمام توان و غیرت خود در تلاش‌اند تا مشکلات بیماران سرطانی را کاهش دهند و روند درمان آنها را تسهیل کنند.
رادیوداروها بخش مهمی از این کمک‌ها هستند که به پزشکان یاری می‌رسانند تا وظیفه خود را بهتر انجام دهند.
ما هم در این زمینه فعالیت‌های جدی داریم و امیدواریم بتوانیم علاوه بر رفع نیازهای داخلی، به کشورهای همسایه و حتی فراتر از آن کمک کنیم.
*رسیدن به چنین شرایطی آیا خیلی دوردست است؟
با توجه به استعداد و سرمایه انسانی بسیار جوان و فعال، سرعت پیشرفت علمی و حمایت‌های دولتی از پیشفرت علمی، نمی گویم این چشم‌انداز نزدیک است اما خیلی هم دور نمیبینم و من و شما به نحوی روزی شاهد آن باشیم.
امروز نیز کشورهای همسایه درخواست دریافت و توزیع برخی از رادیوداروهای تولیدی ما را در کشورشان دارند، و این خیلی موضوع جذابی است؛ رادیو داروها باید نیمه عمرش کوتاه باشد و در مدت زمانی کوتاهی در بدن کار خودش را انجام دهد و بعد از آن آثارش از بین برود.
به همین دلیل شما نمی توانید از نقاط دوردست رادیوداروها را وارد کنید و به همین خاطر اولین مشتری ما کشورهای همسایه هستند.
البته در گذشته هم ما برخی از این رادیوداروها را هرچند محدود اما به ۵ قاره صادر کرده‌ایم و محدودیت های صادراتی به دلیل تحریم ها اتفاق افتاده و کشورها از دریافت آن محروم شدند.
*دقیقاً همین‌جاست که بی‌عدالتی تحریم‌ها خودش رو نشون می‌ده.
حالا بفرمایید، ما تولید رادیودارو را از چه زمانی در کشور آغاز کردیم؟
الان در چه وضعیتی هستیم و جایگاه‌مان نسبت به کشورهای پیشرفته چطور است؟
تولید رادیودارو در جهان از دهه ۱۹۵۰ میلادی آغاز شد؛ نخستین بار با یُد-۱۳۱ برای درمان بیماری‌های تیروئید.
اما در کشور ما، این مسیر حاصل تلاش چند دهه است.
واقعیت این است که دستاوردهای امروز حاصل یک سال یا دو سال و کار یک دولت نیست.
متخصصین زیادی از سال‌ها قبل، حتی پیش از انقلاب، در این حوزه فعال بودند.
بعضی از این عزیزان دیگر در میان ما نیستند، مثل دکتر اولیایی، که خودشون هم مبتلا به بیماری سرطان بودند ولی تا آخرین روز با تمام توان کار کردند.
*پس می‌شه گفت ما روی دوش یک جریان علمی مداوم ایستاده‌ایم ...
دقیقاً همین‌طوره.
یک جریان علمی پیوسته که در سال‌های اخیر شتاب بیشتری گرفته.
البته در مقاطع مختلف دولت‌ها حمایت‌هایی کردند و گاهی هم کندی‌هایی پیش اومده، ولی به‌لطف خدا امروز در نقطه قابل‌قبولی قرار داریم.
در حال حاضر، از مرحله رادیوداروهای تشخیصی عبور کردیم و داریم وارد مرحله درمانی می‌شویم.
رادیوداروهای تشخیصی به تشخیص سرطان کمک می کنند.
یعنی الان در حال تولید رادیوداروهای درمانی هستیم؟
بله، برخی از رادیوداروهای درمانی ما وارد مرحله مطالعات بالینی شدند.
با همکاری دانشگاه‌های علوم پزشکی، از جمله تهران و همچنین بیمارستان‌های علوم پزشکی شریعتی و رضوی مشهد این تست‌های بالینی انجام شده است.
بعضی از این داروها تأثیر مثبت داشتند و حالا برای تولید انبوه، یک شرکت که زیرمجموعه سازمان انرژی اتمی است، وارد عمل شده است.
ما انواع مختلفی از رادیوداروها رو تولید کردیم؛ برخی مختص نوع خاصی از سرطان هستند.
در بعضی از آنها موفق شدیم نیاز کل کشور را تأمین کنیم و حتی صادرات هم داشته‌ایم.
در برخی دیگر، هنوز در مرحله آزمایش‌های بالینی هستیم و تولید انبوه در دستور کار قرار دارد.
ولی چشم‌انداز بسیار روشنی داریم، به‌ویژه با نسل جدید داروهایی که وارد حوزه درمان شده‌اند.
* مدرن‌ترین دارویی که به آن دست یافته‌اید، چیست؟
یکی از جدیدترین دستاوردهای ما، دارویی با پایه گالیوم-۶۸ آرام‌توئه است.
این‌ها نسل جدیدی از رادیوداروها هستند که به آنها «رادیوداروهای هوشمند» می‌گویند.
این دسته از داروها متناظر با رویکرد جدیدی در درمان به نام Personalized medicine یا درمان شخصی‌سازی‌شده هستند.
یعنی دارو دقیقاً متناسب با ویژگی‌های ژنتیکی و بالینی فرد طراحی و تجویز می‌شود.