معاهده رشتی‌ها در دوران نادرشاه برای علم‌کشی در ماه محرم - تسنیم
یکی از قدیمی ترین اسناد مرتبط با عزاداری محرم در گیلان، معاهده مصالحه نامه بین 2 محله رشت در دوران نادرشاه است که برای جلوگیری از درگیری در علم کشی در ماه محرم تنظیم شده بود.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از رشت، محرم، ماه حزن و اندوه و یادآور حماسه جاودانه کربلا، همواره جایگاه ویژه‌ای در فرهنگ و آیین مردم ایران داشته است، در این میان، استان گیلان با پیشینه‌ای غنی از فرهنگ و هنر، سنت‌های مذهبی خاص خود را در ماه محرم حفظ کرده و به نسل‌های بعدی انتقال داده است.
اسناد و نسخه‌های خطی کهن موجود در این منطقه، گواهی است بر اهمیت این ماه و چگونگی برگزاری مراسم عاشورا در طول قرون گذشته.
محرم در گیلان، جلوه تزلزل‌ناپذیر حافظه فرهنگی مردم این دیار است که از دوران صفوی تا امروز، دستخوش حفظ، تحول و مرمت شده است، بررسی اسناد، نسخه‌ها و پژوهش‌های میدانی نشان می‌دهد این مناسک نه تنها مذهبی، بلکه بخشی از هویت تاریخی و اجتماعی مردمان این استان محسوب می‌شود.
بررسی اسناد تاریخی و نسخه‌های خطی موجود در گیلان نشان می‌دهد که آیین‌های عزاداری ماه محرم در این خطه از ایران، ریشه‌ای عمیق در فرهنگ دینی و اجتماعی مردم داشته و دارد.
این آیین‌ها نه‌تنها بازتابی از ارادت مردم به ساحت مقدس امام حسین(ع) است، بلکه گواهی بر استمرار سنت‌های مذهبی در بستر تاریخ گیلان محسوب می‌شود.
یکی از قدیمی‌ترین اسناد مرتبط با عزاداری محرم در گیلان، معاهده مصالحه‌نامه بین 2 محله رشت است که در سال 1145 هجری قمری (دوران نادرشاه) تنظیم شده و این معنا را نشان می‌دهد که آیین «علم‌کشی» با ساختاری منظم و حتی رقابت بین محلات صورت گرفته و برای جلوگیری از درگیری بین آن‌ها، توافق رسمی صورت گرفته است.
همچنین، وقف‌نامه‌ای از دوره صفوی در سال 973 هجری قمری در فومن موجود است که برای «برپایی روضه‌خوانی عاشورای حسینی در دهه اول محرم» وقف شده است؛ نشان‌دهنده فرایند تعمیق رسمی این سالگرد مذهبی در منطقه است.
آیین‌های کهن عاشورایی گیلان
استان گیلان دارای حدود 115 اثر معنوی ثبت‌شده است که 18 آیین محرم از این میان در فهرست ملی قرار دارند که علم‌بندی ماسوله در غروب ششم محرم با قدمتی بیش از 800 سال، چهل منبر لاهیجان، شیوه‌ای محلی برای نذر شمع و خرما در چهل ایستگاه، تعزیه‌خوانی در ضیابر و آستانه اشرفیه با سابقه چندصدساله، آیین‌هایی مانند علم واچینی، تشت‌گذاری، کرنانوازی رودسر و مراسم «چهل‌علم» نیز در استان رایج و ثبت ملی شده‌اند.
آیین‌های عاشورایی گیلان نه تنها به عنوان مناسک مذهبی کهن شناخته می‌شوند، بلکه دارای ارزش میراث فرهنگی ملی، گردشگری و شناساندن هنر عامیانه بوده‌اند؛ به ویژه علم‌بندی ماسوله که مانند نمادی چندوجهی از فرهنگ حسینی، پذیرای گردشگران مذهبی از سراسر کشور است.
سال‌هاست که نهادهای فرهنگی مانند میراث‌فرهنگی گیلان و ارشاد اسلامی استان، بر مستندسازی، حفاظت و ثبت ملی این آیین‌ها تمرکز دارند.
وجه مردم‌شناختی و اجتماعی
پژوهش‌ها نشان می‌دهند که محرم در گیلان، صحنه‌ای از همبستگی اجتماعی، تعریف هویت محلی و پیوند نسلی تلقی می‌شود، همه گروه‌های سنی و طبقاتی در این مناسک حضور دارند؛ آیینی چون علم‌بندی، تعزیه و چهل‌منبر نه‌فقط سابقه مذهبی بلکه پیوندی با باورهای زبانی و نمادهای محلی دارد.
عبور از آسیب فرهنگی نیز در مستندسازی هنر اقلیمی و شفاهی ضامن حفظ این میراث است.
تحولات فرهنگی–معنوی محرم در گیلان، نشان‌دهنده تولد دوباره این مناسک در قالب میراث ناملموس، همپا با حفظ ریشه‌های سنتی است، تلاش برای ثبت، مرمت و پژوهش این یافته‌ها، نه فقط به پاس تاریخ کهن، بلکه در پاسداشت تشخص فرهنگی و اجتماعی جامعه گیلان اهمیت دارد.
انتهای پیام/
