چرا آمار شهدا و قربانیان سردشت اعلام نمی‌شود؟
شهر سردشت واقع در شمال‌غرب ایران و نزدیک مرز با عراق در تاریخ ۷ تیر ۱۳۶۶، هدف حمله هوایی شیمیایی ارتش عراق قرار گرفت. این حمله، باعث کشته شدن تعداد زیادی از غیرنظامیان و مجروح شدن بسیاری از مردم شد.
به گزارش مشرق، این رویداد در تاریخ ۷ تیر ۱۳۶۶ و در جریان جنگ ایران و عراق رخ داد.
شهر سردشت، واقع در شمال غرب ایران و در نزدیکی مرز عراق، هدف حمله هوایی ارتش عراق قرار گرفت.
در این حمله، چهار بمب حاوی گاز خردل در مناطق مسکونی شهر فرود آمد.
گاز خردل از جمله عوامل شیمیایی تأثیرگذار بر پوست، چشم‌ها و دستگاه تنفسی است و می‌تواند موجب آسیب‌های فوری و پیامدهای بلندمدت شود.
در پی این حمله، شماری از ساکنان جان خود را از دست دادند و تعداد زیادی نیز دچار آسیب‌های جسمی و تنفسی شدند.
پیامدهای پزشکی و اجتماعی این واقعه، سال‌ها پس از آن نیز ادامه یافت.
سردشت یکی از نخستین شهرهای جهان پس از جنگ جهانی اول است که در آن سلاح شیمیایی به‌طور مستقیم علیه غیرنظامیان استفاده شد.
شهر سردشت در طول جنگ ایران و عراق بیش از ۶۰ بار مورد حمله هوایی قرار گرفته است، اما حمله شیمیایی ۷ تیر از نظر نوع سلاح و تأثیر آن بر جمعیت غیرنظامی، برجسته‌ترین مورد به شمار می‌آید.
به مناسبت نام‌گذاری این رویداد با عنوان «مبارزه با سلاح‌های شیمیایی و میکروبی» در تقویم رسمی کشورمان، نگاهی داشتیم به کتاب «تاریخ شفاهی بمباران سردشت» که توسط علیرضا ملایی‌توانی و ریزان حکمت گردآوری و تدوین شده است.
این اثر به موضوعاتی همچون موقعیت جغرافیایی سردشت، معرفی عوامل شیمیایی، انواع سلاح‌های کشتار جمعی، تاریخچه استفاده از آن‌ها و همچنین روایت‌های شفاهی برخی از بازماندگان حادثه بمباران شمیایی سردشت می‌پردازد.
نگاهی به نخستین استفاده از سلاح‌های شیمیایی در تاریخ
تاریخچه استفاده از سلاح‌های شیمیایی به دوران باستان بازمی‌گردد و نمونه‌هایی از کاربرد مواد سمی، دود و آتش در جنگ‌ها وجود دارد.
در حدود ۲۰۰۰ سال پیش، هندیان باستان از پرده‌های دود و گازهای سمی برای ایجاد اختلال در صفوف دشمنان خود استفاده می‌کردند.
با این حال، استفاده گسترده و سازمان‌یافته از سلاح‌های شیمیایی به شکل مدرن در جنگ.
در جنگ جهانی اول، برای اولین بار توسط ارتش آلمان به صورت وسیع به کار گرفته شد.
در مجموع، در طول جنگ جهانی اول بیش از ۱۲۴ هزار تن گاز شیمیایی مورد استفاده قرار گرفت و همچنین در سال ۱۹۲۵، قرارداد ژنو منع استفاده از سلاح‌های شیمیایی را تصویب کرد، اما این ممنوعیت مانع استفاده کامل از این نوع سلاح‌ها نشد..
بمباران سردشت؛ نخستین استفاده عراق از سلاح شمیایی
در جریان جنگ ایران و عراق، رژیم عراق بارها از سلاح‌های شیمیایی علیه مناطق مسکونی و غیرنظامی در شهرها و روستاهای مرزی ایران استفاده کرد.
این حملات شامل بمباران‌های متعدد شهرها و روستاهایی مانند سردشت، مریوان، بانه، حلبچه، نودشه، سرپل ذهاب و اشنویه بود.
یکی از تکان‌دهنده‌ترین حملات، بمباران شیمیایی شهر سردشت در تاریخ ۷ تیر ۱۳۶۶ بود که چندین نقطه پرجمعیت این شهر با بمب‌های حاوی عوامل شیمیایی هدف قرار گرفت.
شهر سردشت با وجود قرار گرفتن در تیررس حملات متعدد هوایی و شیمیایی، مردمش در شرایط سخت جنگی خانه‌های خود را ترک نکردند و با حضور مستمر خود نقش مهمی در دلگرمی رزمندگان ایفا کردند.
سردشت در طول جنگ بیش از ۶۰ بار هدف بمباران هوایی قرار گرفت و در اوایل جنگ نیز با دادن ۹ شهید، بیشترین آمار شهدا را در استان آذربایجان غربی داشت.
بمباران شیمیایی ۷ تیر ۱۳۶۶ تفاوتی با حملات پیشین داشت؛ آسمان ناگهان تیره شد و بوی تندی شبیه سیر یا مواد فاسد در فضا پخش شد که نشان‌دهنده استفاده از گازهای شیمیایی بود.
این حمله به عنوان یکی از موارد برجسته استفاده از سلاح‌های شیمیایی علیه غیرنظامیان در طول جنگ ثبت شده است.
عامل شیمیایی استفاده شده در بمباران سردشت، عمدتاً گاز خردل یا سولفور موستارد بوده است.
گاز خردل به دلیل خاصیت نفوذپذیری بالا و قابلیت عبور از ماسک‌های معمولی و مواد پلاستیکی، به «سلطان گازها» معروف است..
خردل نخستین بار در سال ۱۹۱۷ توسط ارتش آلمان در جنگ جهانی اول استفاده شد.
اگرچه تصور اولیه این بود که گاز خردل بیشتر موجب ناتوانی موقت می‌شود و کشنده نیست، اما تجربه جنگ ایران و عراق نشان داد که اثرات آن می‌تواند بسیار جدی و در بلندمدت مرگبار باشد.
آمار شهدا و قربانیان این حادثه مغفول مانده
آمار دقیق شهدا و مجروحان بمباران شیمیایی سردشت به دلیل شرایط خاص حادثه و شدت جراحات، کاملاً مشخص نیست و ارقام مختلفی در منابع مختلف ارائه شده است.
برخی منابع تعداد شهدا را حدود هزار نفر و مجروحان را بیش از هشت هزار نفر تخمین زده‌اند.
در برخی کتاب‌ها تعداد شهدا ۱۵۰ نفر و مصدومان هزاران نفر اعلام شده که برخی اظهارات، این تعداد را تا ده هزار مجروح هم برآورد کرده‌اند.
با این حال، برخی منابع تنها اسامی ۱۰۹ نفر شناسایی شده‌اند که نشان‌دهنده مشکلات شناسایی به دلیل سوختگی و جراحات شدید است.
معاون پژوهش و ارتباطات فرهنگی استان آذربایجان غربی نیز اعلام کرده که در همان روز نخست بمباران، آمار شهدا ۱۱۷ نفر بوده و به مرور زمان بر اثر عفونت‌های ناشی از آسیب‌های شیمیایی، تعداد شهدا به حدود ۳۳۳ نفر رسیده است.
عدم شناخت و آگاهی مردم از خطرات بمب‌های شیمیایی
واکنش مردم نسبت به بمباران شیمیایی سردشت به دلیل عدم آگاهی کافی از ماهیت و اثرات این نوع حمله، مشابه واکنش به بمباران‌های عادی بود.
مردم در مواجهه با بمباران، همانند دفعات گذشته به پناهگاه‌ها و مکان‌های امن پناه می‌بردند، اما گازهای شیمیایی که اغلب سنگین‌تر از هوا هستند، به راحتی به داخل پناهگاه‌ها، زیرزمین‌ها، گودال‌ها و طبقات پایین ساختمان‌ها نفوذ کردند و باعث قربانی شدن تعداد زیادی از ساکنان شدند.
علاوه بر کسانی که در سطح شهر در معرض تماس مستقیم با گاز قرار داشتند، عده‌ای نیز در پناهگاه‌ها، جوی‌های خیابان و گودال‌ها به دلیل نفوذ گازهای سمی جان خود را از دست دادند.
پس از پایان بمباران، به دلیل ناآگاهی مردم از آثار گازهای شیمیایی، بسیاری برای کمک‌رسانی به مصدومان به محل‌های اصابت بمب‌ها می‌رفتند، امری که به افزایش تعداد تلفات منجر شد.
به گفته حسین محمدیان، کارشناس کشاورزی و سموم نباتی، این گازها پس از چند ساعت اثرات خود را به طور کامل نشان می‌دهند و در دقایق اولیه بمباران، علائم واضحی دیده نمی‌شود که این مسأله باعث سردرگمی و ترس بیشتر در میان مردم شد.
او خود به همراه خانواده‌اش که در نزدیکی محل اصابت بمب‌ها بودند، مصدوم شد.
لطیف ظاهری، یکی از شاهدان، بیان می‌کند که بیشتر مردم در آن زمان با ماهیت گاز شیمیایی آشنا نبودند و پس از بمباران اطلاع‌رسانی توسط نیروهای دولتی از جمله سپاه پاسداران، صورت گرفت.
او نیز به دلیل بی‌اطلاعی، پس از بمباران به خانه بازگشت و دچار عوارض شیمیایی شد که نهایتاً به بیمارستان امام خمینی و سپس به تهران منتقل گردید.
مجید رسولی نیز از روستایی نزدیک سردشت یاد می‌کند که پس از حمله شیمیایی، به مراکز درمانی انتقال یافت و تحت مداوا قرار گرفت.
قادر مولان‌پور، نماد ایثار و مقاومت حادثه بمباران سردشت
قادر مولان‌پور، از مجروحان بمباران شیمیایی سردشت، در این حادثه تلخ پنج عضو از خانواده‌اش را از دست داد که شامل دو دختر، دو پسر و همسرش بود.
فرزند تازه‌متولد شده‌اش نیز به دلیل زودرس بودن در بیمارستانی در تبریز بستری شد و قادر نتوانست او را ببیند.
به پاس ایثار و مقاومت او، تندیسی با عنوان «نماد ایثار و مقاومت سردشت» در یکی از میادین این شهر نصب شده است.
قادر مولان‌پور پس از سال‌ها تحمل درد و رنج ناشی از مجروحیت‌ها، در دی‌ماه سال ۱۳۹۵ درگذشت.
در سال ۱۳۹۸، فیلم «درخت گردو» که برگرفته از زندگی اوست، به کارگردانی محمدحسین مهدویان ساخته شد و پیمان معادی نقش قادر مولان‌پور را ایفا کرد.
این اثر هنری تلاش می‌کند روایتگر زندگی پرحادثه و مقاومت مردی باشد که نماد صبر و استقامت مردم سردشت در برابر بمباران شیمیایی است.
بخشی از خاطرات قادرمولان‌پور:
«مردم روستا پس از بمباران، روستا را ترک نکردند چون جایی برای رفتن نداشتند و منطقه کاملاً آلوده به گازهای شیمیایی شده بود.
با وجود وضعیت وخیم، هیچ کمکی به مردم نمی‌شد.
مردم برای رسیدن به بیمارستان مجبور بودند با الاغ به روستای نزدیک بروند و سپس توسط افراد محلی به سردشت منتقل شوند.
او هنوز پس از سال‌ها آثار این مواد شیمیایی را روی دست‌هایش دارد.
از نظر روحی نیز فقدان پنج نفر از عزیزانش، بخصوص دفن چهار نفر از آنان، رنجی عمیق و دردناک برای او به همراه داشته است.
همچنین جنازه دختر پنجم او هنوز مفقود است و پیگیری‌هایش نتیجه‌ای نداشته است.
عوارض جسمی بمباران از زبان قادر مولان‌پور «بسیاری از مردم دچار کوری چشم شدند و پوست‌شان مانند سوختگی شدید، پر از تاول بود.
حتی درختان گردو نیز پس از اصابت بمب، سال‌ها خشک و پوسته پوسته شده‌اند.
حیوانات و پرندگان نیز قربانی این فاجعه شدند.»
بمباران شیمیایی سردشت، نه فقط یک حمله نظامی بلکه نمادی از رنج و مقاومت مردمی است که در برابر جنایت‌های جنگی ایستادند.
تأثیرات این حمله به‌گونه‌ای بود که تا سال‌ها بعد، درد و عوارض ناشی از آن در بدن و جان بازماندگان باقی ماند و حتی نسل‌های بعد را نیز درگیر کرد.
با وجود گذشت سال‌ها از آن حادثه، بسیاری از مناطق آلوده هنوز پاک‌سازی نشده و مردم آن مناطق همچنان با مشکلات جسمی، روانی و اقتصادی دست و پنجه نرم می‌کنند.
نبود آگاهی اولیه و امکانات کافی، تلفات را افزایش داد و غم از دست دادن عزیزان را دوچندان کرد.
این تاریخ تلخ، یادآور ضرورت حفظ حقوق بشر، مقابله با استفاده از سلاح‌های غیرانسانی و حمایت کامل از بازماندگان جنگ است.در نهایت، سردشت بیش از هر چیز، نماد مقاومت و ایستادگی است؛ مردمانی که با وجود همه سختی‌ها، خانه‌های خود را ترک نکردند و با صبر و استقامت، پیام‌آور امید و زندگی شدند.