میراثی زنده در دل کویر|علم‌بندان؛ آیینی که علم‌ها را به دوش تاریخ و دل‌های مردم می‌سپارد - تسنیم
آیین علم بندان، یکی از اصیل ترین و کهن ترین آیین های محرم در خراسان جنوبی است که در شب آغاز این ماه، با شکوهی خاص در کوچه پس کوچه های بیرجند و روستاهای اطراف برگزار شد.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از بیرجند، آیین علم‌بندان، یکی از اصیل‌ترین و کهن‌ترین آیین‌های محرم در خراسان جنوبی است که در شب آغاز این ماه، با شکوهی خاص در کوچه‌پس‌کوچه‌های بیرجند و روستاهای اطراف برگزار می‌شود؛ آیینی که نه‌فقط آغاز عزاداری، بلکه نمادی از همبستگی اجتماعی و ایمان عمیق مردمان کویرنشین است.
آغاز محرم با رایحه اسپند و صدای چاووش‌خوانی
در غروب آخرین روز ماه ذی‌الحجه، شهرهای خراسان جنوبی در سکوتی خاص فرو می‌روند، اما در حسینیه‌ها و تکایا، زندگی دوباره‌ای آغاز می‌شود.
مردم گرد علم‌های چوبی بلندی که تا چند متر ارتفاع دارند جمع می‌شوند؛ علم‌هایی که به نام امام حسین(ع)، حضرت عباس(ع) و حضرت زهرا(س) مزین شده‌اند.
زنان پارچه‌های نذری را می‌آورند، مردان اسپند دود می‌کنند و کودکان با چشم‌های پر اشتیاق به بستن علم نگاه می‌کنند.
صدای چاووش‌خوانی و صلوات، فضای مجلس را پر می‌کند.
علم‌چی‌ها؛ نگهبانان سنت و ایمان در گذر نسل‌ها
در دل این مراسم، جایگاه «علم‌چی»ها ویژه است.
افرادی که نسل به نسل، مسئولیت نگهداری، بستن و گرداندن علم را برعهده دارند.
علم‌چی نه‌تنها نماد ارادت خانوادگی به اهل بیت است، بلکه نمادی از اعتماد اجتماعی نیز به‌شمار می‌آید.
در برخی روستاها، مردم برای شفای بیماران یا برآورده شدن حاجت، تکه‌ای از پارچه علم را نذر می‌کنند یا از آن تبرک می‌جویند.
حضور این افراد در مراسم علم‌گردانی، نشانه‌ای از پیوند تاریخی مردم با عزای حسینی است.
آیینی فراتر از عزاداری؛ علم‌بندان و هویت جمعی مردم خراسان جنوبی
علم‌بندان تنها یک آیین مذهبی نیست؛ این آیین اجتماعی، آیین عبور از نسل و صحنه‌ای از همبستگی خانوادگی و محلی است.
در روزگاری که بسیاری از آیین‌های بومی در خطر فراموشی‌اند، زنده‌ماندن علم‌بندان نشان از ظرفیت بالای این سنت برای پیوند نسل‌ها دارد.
از طرفی، به‌دلیل زمان‌بندی خاص آن در شب اول محرم، این مراسم مقدمه‌ای است بر عزاداری‌های دهه اول.
مشارکت همه‌جانبه مردم، از خرید پارچه تا نذری‌پزی و دعاخوانی، حکایت از درونی‌شدن فرهنگ عاشورایی در زندگی روزمره مردم دارد.
آیین علم‌بندان بستری برای پیوند نسل‌ها
سید احمد برآبادی، کارشناس میراث فرهنگی خراسان جنوبی در گفتگو با خبرنگار تسنیم گفت: علم‌بندان یکی از برجسته‌ترین نمودهای میراث معنوی مردم خراسان جنوبی است که علاوه بر وجه آیینی، کارکردهای اجتماعی، روانی و حتی درمانی دارد.
در بسیاری از روستاها، مردم با لمس علم برای شفای بیماران دعا می‌کنند.
این آیین، بستری است برای انتقال فرهنگ عاشورا، وحدت اجتماعی و حفظ هویت منطقه‌ای.
ثبت این مراسم در فهرست آثار ملی فرصتی برای مستندسازی و تداوم این آیین در نسل‌های آینده بود.
روایت یک علم‌چی؛ امانتی که نسل به نسل منتقل شده است
حاج علی‌اکبر رجبی، علم‌چی یکی از هیئت‌های بیرجند با بیش از پنج دهه سابقه نیز چنین روایت می‌کند: علم فقط یک پارچه و چوب نیست؛ ما امانت‌دار اهل بیت هستیم.
پدرم علم‌دار بود، قبل‌تر هم پدربزرگم.
هر سال شب آخر ذی‌الحجه، وقتی علم رو می‌بندیم، دلم می‌لرزد.
نذرها، اشک‌ها، حاجت‌ها...
همه گره خورده به این علم‌ها.
من بارها دیدم که کسی با نیت خالص، تکه‌ای از پارچه علم را گرفته و بعد از آن حاجتش برآورده شده.
این مراسم، برکت خانه‌ها ماست، نه فقط رسم و رسوم.
از کوچه‌های بیرجند تا قنات‌های قهستان؛ آیین‌هایی با رنگ‌وبوی بومی
آیین علم‌بندان به‌جز بیرجند، در بسیاری از نقاط دیگر خراسان جنوبی مانند بشرویه، خوسف، سرایان، قهستان، طبس مسینا و درخش نیز با جلوه‌هایی بومی و خاص برگزار می‌شود.
در خوسف مراسم «بیل‌زنی» و «صبح روسیاه» برگزار می‌شود، در بشرویه «نخل‌گردانی» و در قهستان «علم‌گردانی» ویژه.
این تنوع آیینی، نشان از غنای فرهنگی خراسان جنوبی در حفظ شعائر حسینی دارد.
نتیجه‌گیری؛ از دل خاک تا آسمان ایمان
علم‌بندان، پیش از آن‌که آیینی برای آغاز محرم باشد، یادآور یک فرهنگ است؛ فرهنگی که با اشک و نذر و پارچه گره خورده و نسل‌به‌نسل حفظ شده است.
اکنون که خراسان جنوبی در مسیر توسعه گردشگری فرهنگی و مذهبی قرار دارد، پاسداشت و معرفی این آیین می‌تواند دریچه‌ای برای شناساندن غنای فرهنگی این دیار به جهانیان باشد.
این گزارش، ادای دینی است به آن‌ها که با دست و دل و اشک، علم‌ها را بر دوش کشیده‌اند تا محرم زنده بماند.
انتهای پیام/ 257
