حمله آمریکا به تأسیسات هسته‌ای ایران در تحلیل حقوقی، فنی و بین‌المللی
اقدام ایالات متحده آمریکا با اجرای حملات هوایی گسترده به تأسیسات هسته‌ای ایران در فردو، نطنز موجی از واکنش‌های بین‌المللی را به‌دنبال داشت.
باشگاه خبرنگاران جوان؛ حامد شهبازی* - در بامداد یکشنبه اول تیر، ایالات متحده آمریکا با اجرای حملات هوایی گسترده، تأسیسات هسته‌ای ایران در فردو، نطنز و اصفهان را هدف قرار داد.
این اقدام که به‌گفته مقامات آمریکایی با هدف «نابودی ظرفیت‌های هسته‌ای ایران» انجام شد، موجی از واکنش‌های بین‌المللی را به‌دنبال داشت.
در این مقاله، این حمله را از منظر منشور سازمان ملل، حقوق بین‌الملل بشردوستانه، و مقررات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بررسی می‌کنیم.
۱.
نقض منشور سازمان ملل متحد
ماده ۲ بند ۴ منشور ملل متحد، استفاده از زور در روابط بین‌الملل را ممنوع می‌داند، مگر در دو حالت: دفاع مشروع (ماده ۵۱) یا مجوز شورای امنیت.
در این مورد:
- ایران حمله‌ای به آمریکا انجام نداده بود؛ شورای امنیت مجوزی برای این عملیات صادر نکرده است.
بنابراین، حمله آمریکا فاقد مشروعیت حقوقی بوده و می‌تواند به‌عنوان *اقدام تجاوزکارانه* تلقی شود.
۲.
نقض تعهدات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و معاهده NPT
ایران عضو معاهده عدم اشاعه سلاح‌های هسته‌ای (NPT) است و تأسیسات فردو، نطنز و اصفهان تحت پادمان‌های آژانس قرار دارند.
طبق بیانیه رسمی سازمان انرژی اتمی ایران، این تأسیسات در زمان حمله فعال نبوده و تحت نظارت کامل آژانس بوده‌اند.
حمله به این مراکز:
- ناقض ماده ۴ معاهده NPT است که حق استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای را تضمین می‌کند؛ اعتبار آژانس را زیر سؤال می‌برد و می‌تواند به تضعیف رژیم عدم اشاعه منجر شود.
۳.
ابعاد فنی و پیامد‌های انسانی:
۳.۱.
نوع حمله و تسلیحات به‌کاررفته:
بر اساس گزارش‌ها، حملات آمریکا با استفاده از بمب‌افکن‌های رادارگریز B-۲، موشک‌های کروز Tomahawk و پهپاد‌های تهاجمی MQ-۹ Reaper انجام شده است.
این حملات به‌صورت هم‌زمان، تأسیسات فردو، نطنز و اصفهان را هدف قرار دادند.
به‌گفته منابع نظامی، برخی از این حملات از پایگاه‌های آمریکا در منطقه خلیج فارس و دریای مدیترانه صورت گرفته‌اند.
۳.۲.
خطر نشت مواد رادیواکتیو و آلودگی زیست‌محیطی
طبق هشدار کارشناسان، حمله به تأسیسات هسته‌ای می‌تواند منجر به نشت مواد رادیواکتیو شود که پیامد‌هایی بلندمدت برای سلامت انسان و محیط‌زیست دارد.
- احتمال ورود ذرات رادیواکتیو به جو و بارش آلوده در مناطق اطراف وجود دارد؛ خطر ابتلا به بیماری‌های مزمن مانند سرطان، اختلالات ژنتیکی و مشکلات تنفسی در میان ساکنان مناطق مجاور افزایش یافته است.
۴.
مسؤولیت بین‌المللی آمریکا و امکان پیگرد حقوقی
ایران می‌تواند با استناد به اصول حقوق بین‌الملل، از آمریکا در دیوان بین‌المللی دادگستری (ICJ) شکایت کند.
همچنین، این حمله می‌تواند در چارچوب ماده ۸ اساسنامه دیوان کیفری بین‌المللی (ICC) به‌عنوان جنایت جنگی مطرح شود، به‌ویژه اگر اثبات شود که تأسیسات مورد حمله، فاقد تهدید فوری بوده‌اند.
۵.
واکنش جامعه جهانی و نهاد‌های بین‌المللی
وزارت امور خارجه ایران در بیانیه‌ای رسمی، این حمله را «نقض فاحش منشور ملل متحد و قواعد بنیادین حقوق بین‌الملل» خواند و خواستار تشکیل جلسه اضطراری شورای امنیت شد.
همچنین، از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خواسته شده تا با تشکیل جلسه فوری شورای حکام، به مسؤولیت قانونی خود در قبال این حمله پاسخ دهد.
*دانش آموخته دکترای روابط بین الملل