تغییر پول ملی به سبک یوگسلاوی: حذف 27 صفر در 5 سال!

گروه اقتصادی خبرگزاری تسنیم؛ پرونده "باجِ باجه"؛ بخش 231ــ در دهه‌های میانی قرن بیستم، این کشور چندقومیتی در قلب بالکان، مدلی متفاوت از دیگر کشورهای سوسیالیستی ارائه می‌داد؛ اقتصادی تعاونی، دولتی اما غیردستوری، و سیاست خارجی مستقل از دو بلوک شرق و غرب از شاخصه‌های این کشور بود.
این کشور، به رهبری تیتو، موفق شده بود نوعی تعادل شکننده میان برنامه‌ریزی دولتی و آزادی نسبی بازار، و میان وفاق اجباری قومی و نظم فدرالی برقرار کند.
بیشتر بخوانید ونزوئلا و حذف بی‌ثمر 8 صفر از پول ملی
اما هر تعادلی، اگر بر پایه نهادهای پایدار و سازوکارهای اصلاح‌پذیر استوار نباشد، دیر یا زود فرومی‌پاشد.
همان‌گونه که نظام سیاسی فدراتیو یوگسلاوی، با مرگ تیتو در دهه 1980 و رشد تنش‌های ملی‌گرایانه، دچار شکاف‌های گریزناپذیر شد، اقتصاد این کشور نیز نتوانست خود را از پیامدهای سیاست‌های ناکارآمد، فساد ساختاری، و وابستگی به چاپ پول در امان نگه دارد.
معرفی اجمالی کشور یوگسلاوی
یوگسلاوی ــ که امروزه دیگر وجود ندارد و به چند کشور مستقل تجزیه شده ــ در قرن بیستم، یکی از مهم‌ترین کشورهای بالکان و اروپای جنوب‌شرقی بود.
این کشور با مساحتی حدود 255 هزار کیلومتر مربع و جمعیتی نزدیک به 23 میلیون نفر (پیش از آغاز جنگ‌های داخلی در دهه 1990)، از اقوام گوناگون چون صرب‌ها، کروات‌ها، بوسنیایی‌ها، اسلوونیایی‌ها، مقدونی‌ها، کوزوویی‌ها و دیگر گروه‌ها تشکیل می‌شد.
یوگسلاوی پس از جنگ جهانی دوم، تحت رهبری ژنرال تیتو، به کشوری سوسیالیستی با مدل خاصی از اقتصاد غیرمتمرکز اما بازارمحور بدل شد.
برخلاف کشورهای شرق بلوک شوروی، یوگسلاوی در سیاست خارجی مستقل‌تر بود و در داخل نیز نوعی نظام تعاونی-خودگردان را پیاده کرده بود که به‌ویژه در دهه‌های 60 و 70 میلادی به رشد صنعتی، توسعه گردشگری در سواحل آدریاتیک و تقویت زیرساخت‌های خدماتی انجامید.
اقتصاد این کشور عمدتاً بر پایه صنایع سنگین، ماشین‌سازی، پتروشیمی، نساجی، گردشگری، و تا حدی کشاورزی استوار بود.
یوگسلاوی با توجه به موقعیت جغرافیایی‌اش بین شرق و غرب، از مزایای ترانزیتی و تعامل تجاری با هر دو بلوک بهره‌مند بود.
اما در دهه 1980، کشور با بحران بدهی خارجی، رشد فزاینده تورم، کاهش بهره‌وری، و ناترازی‌های ساختاری مواجه شد.
سیاست‌گذاری‌های ناکارآمد و تداوم کسری بودجه باعث شد بانک مرکزی به چاپ پول برای تأمین هزینه‌ها روی آورد، که به ابرتورم انجامید.
در چنین شرایطی، شش اصلاح پولی بزرگ بین سال‌های 1944 تا 1994 اتفاق افتاد.
مهم‌ترین آن‌ها مربوط به سال‌های 1990 تا 1994 بود، زمانی که کشور دچار تورم سه‌رقمی روزانه شده بود و مردم برای خرید نان، باید کیسه‌ای اسکناس حمل می‌کردند.
حذف صفرها در چند مرحله ــ یک، چهار، شش، هشت و حتی نه صفر ــ اعتماد عمومی را بازنگرداند.
در سال 1993، ابرتورم سالانه این کشور موجب شد یوگسلاوی در کنار زیمبابوه و مجارستان در صدر فهرست ابرتورم‌های قرن قرار گیرد.
این تغییرات دقیقاً چه بود؟
در مطالعه تاریخ اصلاحات پولی در قرن بیستم، کمتر کشوری را می‌توان یافت که به اندازه یوگسلاوی دست به تکرار و تعدد تغییر واحد پولی زده باشد.
از سال 1944 تا 1994، یوگسلاوی شش بار ساختار پول ملی خود را تغییر داد؛ گاه برای بازسازی بعد از جنگ، گاه برای مدیریت تورم، و در نهایت، برای پنهان‌سازی زوال ساختار اقتصادی در دل ابرتورم این تغییرات را تجربه کرد.
فهرست این تغییرات به شرح زیر است:
سال 1944
پس از جنگ جهانی دوم و تشکیل حکومت کمونیستی تیتو، لزوم قطع پیوند با ساختار سیاسی سابق، تثبیت اقتصادی و تأسیس پول جدید ملی در چارچوب سوسیالیستی، این تغییر را ضروری کرد.
در این سال دینار سلطنتی که در دوران پادشاهی و سپس اشغال آلمان نازی رایج بود، کنار گذاشته شد و "دینار فدرال خلق یوگسلاوی" جایگزین آن شد.
سال 1966
دهه 60 میلادی، یوگسلاوی با تورمی متوسط روبه‌رو بود.
هدف اصلی از تغییر پول ملی، ساده‌سازی محاسبات مالی و تقویت ظاهری پول بود.
در این سال حذف یک صفر از دینار در دستور کار قرار گرفت و هر دینار جدید برابر با 10 دینار قبلی شد.
مهمترین دلیل تغییرات در دهه 1990: تجزیه و جنگ داخلی
در سال 1991 اسلوونی و کرواسی اعلام استقلال کردند، و جنگ در کرواسی آغاز شد.
کمی بعد در سال 1992، بوسنی و هرزگوین و مقدونیه نیز اعلام استقلال کردند، که جنگ داخلی بوسنی در پی آن آغاز شد.
در این مرحله، با خروج جمهوری‌ها، تنها صربستان و مونته‌نگرو باقی ماندند و کشوری به نام جمهوری فدرال یوگسلاوی (FRY) تشکیل دادند.
جمهوری فدرال یوگسلاوی در سال 2003 رسماً منحل شد و جای خود را به اتحادیه‌ای به نام صربستان و مونته‌نگرو داد.
در سال 2006 مونته‌نگرو در یک همه‌پرسی مستقل شد و اتحادیه صربستان و مونته‌نگرو نیز منحل گردید.
از آن پس، صربستان و مونته‌نگرو به‌صورت دو کشور مستقل شناخته شدند.
به این ترتیب، تحولات عمیق سیاسی و امنیتی، موجب شد، یوگسلاوی در دهه 1990، چندین بار دست به اصلاح پول ملی بزند.
سال 1990
در آستانه فروپاشی سیاسی فدراسیون، اختلالات مهمی مانند افزایش تورم، رکود ساختاری، و بروز بحران اعتماد عمومی به دیناروجود داشت.
حذف چهار صفر از دینار در این سال در دستور کار قرار گرفت.
اما این تغییر شکلی و کم‌فایده دیری نپایید، و دو سال بعد و چهار سال بعد، اصلاحات دیگری در پی داشت.
سال 1992
در پی ابرتورم گسترده ناشی از جنگ داخلی و انزوای بین‌المللی، حذف شش صفر از دینار و معرفی مجدد دینار جدیدناگزیر شد.
سال 1993
در این سال، تورم روزانه گاه تا 50درصد می‌رسید؛ اقتصاد کاملاً از هم پاشیده بود، و دولت، ناچار شد هشت صفر از پول ملی را اجرا کند.
هر دینار جدید معادل 100 میلیون دینار قبلی شد!
سال 1994
اعتماد به پول ملی از دست رفته بود و مردم با مارک آلمان خرید می‌کردند.
آخرین تلاش برای جلوگیری از فروپاشی کامل پولی، حذف 9 صفر از پول ملی بود؛ در این سال دینار "فوق‌العاده جدید" معرفی شد.
جمع‌بندی
از سال 1944 تا 1994، یوگسلاوی شش‌بار پول ملی خود را عوض کرد و هر بار، این تغییر با وعده‌هایی چون «ساده‌سازی»، «اعاده ارزش»، «ثبات قیمت» همراه بود.
اما هیچ‌یک از این وعده‌ها محقق نشد، چرا که پایه‌های اقتصادی آن‌ها سست بود.
بانک مرکزی استقلال نداشت، بودجه ساختاری دچار ناترازی بود، و سیاست مالی بیش از آن‌که در خدمت ثبات باشد، در خدمت بقای حکومت‌ها بود.
کشورهایی همچون ایران نیز در آستانه تصمیم‌گیری‌های مشابه قرار گرفته‌اند، بی‌آنکه همه مؤلفه‌های درونی و پیامدهای چنین تصمیماتی را به‌درستی بررسی کرده باشند.
انتهای پیام/