سفر آیت الله جوادی آملی به عراق و اهمیت فعالسازی دیپلماسی نخبگانی
سفر آیت‌الله جوادی آملی را به رغم وجود انگیزه‌های تماماً معنوی و روحانی، نباید به یک زیارت فردی صرف تقلیل داد بلکه می‌توان آثار و پیامدهای دیپلماتیک و نخبگانی برای آن متصور بود.
به گزارش خبرنگار مهر، محمدامین حضرتی پژوهشگر ارشد گروه بین الملل اندیشکده حکمرانی شریف در یادداشتی به دیپلماسی نخبگانی و حوزوی آیت‌الله جوادی آملی در سفر به عراق اشاره کرد و نوشت:
آیت‌الله جوادی آملی از مراجع تقلید شیعه روز ۲۱ اردیبهشت در سفری چند روزه وارد عراق شد که با توجه به اندک بودن سفرهای مشابه از سوی علمای بزرگ جهان تشیع، مورد توجه نخبگان حوزوی و غیر حوزوی در ایران و عراق قرار گرفت و با استقبال فراوانی مواجه شد.
این سفر که با هدف زیارت اعتاب مقدسه عراق صورت گرفت، دیدار با مراجع تقلید حوزه نجف به ویژه آیت‌الله سید علی سیستانی و سخنرانی برای هسته‌های مرکزی حوزه علمیه نجف را با خود به همراه داشت.
پیشینه آیت‌الله جوادی آملی در تحکیم مناسبات نخبگانی و نقش‌آفرینی در صحنه دیپلماسی عمومی و نخبگانی به ماه‌ها و سال‌های اخیر محدود نیست بلکه سفر به شوروی و انتقال پیام امام خمینی به گورباچوف آخرین رئیس‌جمهور شوروی در ماه‌های پایانی سال ۱۳۶۷ که مشتمل بر دعوت به دین اسلام و کنارگذاشتن دین‌زدایی بود، نقطه عطفی در این توان کنشگری آیت‌الله به حساب می‌آمد.
در جریان سفر اخیر، ایشان توانستند ضمن زیارت مضجع شریف ائمه اطهار، با مراجع تقلید و برخی رهبران جریانات سیاسی نظیر عمار الحکیم رئیس جریان حکمت وطنی و سید مقتدی صدر فرزند آیت‌الله سید محمد صدر و رهبر جریان صدر دیدار نمود و پس از چندین سال، حضور و نقش‌آفرینی بین‌المللی یکی از عالمان برجسته شیعه و برقراری ارتباط با مخاطب جهانی را برجسته ساخت.
سفر آیت‌الله جوادی آملی را به رغم وجود انگیزه‌های تماماً معنوی و روحانی، نباید به یک زیارت فردی صرف تقلیل داد بلکه می‌توان آثار و پیامدهای دیپلماتیک و نخبگانی برای آن متصور بود.
از جمله چالش‌های امر دیپلماسی در ایران، گرایش به انحصار آن در دستگاه‌های رسمی به ویژه وزارت امور خارجه و نگاه سنتی دولت – ملتی مبتنی بر به رسمیت شناختن دیپلماسی سیاسی است که مسیر را در برابر اشکال نوین دیپلماسی همچون دیپلماسی عمومی و دیپلماسی فرهنگی مسدود می‌کند.
ریشه این مهم را باید در عدم آگاهی از ظرفیت‌های شگرف اشکال نوین دیپلماسی و آموزش ندیدن مهارت‌های دیپلماسی عمومی به کادر دیپلماتیک کشور است.
این در حالی است که امروزه از هم‌افزایی و ارتباط دوسویه دیپلماسی سیاسی با سایر اشکال دیپلماسی سخن می‌آید و در بسیاری از احیان، «دیپلماسی سنتی، رسمی و سیاسی» بدون بذل توجه به دیگر انواع امر دیپلماتیک، قادر به تأمین منافع ملی کشورها نیست.
امروزه حضور مقامات مذهبی در سایر کشورها علاوه بر تحکیم مناسبات دو کشور و آشناسازی با اعتقادات آن مذهب یا اصول و مبانی حاکم بر آن گرایش فقهی یا فکری، می‌تواند به خلق تصویر مثبت از آن مذهب، جریان یا کشور نزد جامعه هدف کمک کند.
با عنایت به اهمیت سفر آیت‌الله جوادی آملی به عراق، این مهم از منظر دیپلماسی عمومی و نخبگانی در ابعاد زیر قابل تحلیل است:
۱- نخست آنکه پس از سالیان دراز، یکی از مراجع تقلید قم در سفر به نجف، با زعیم این حوزه دیدار و ضمن تقدیر از خدمات حوزه شریف نجف، بر لزوم تحکیم مناسبات قم و نجف به عنوان دو قطب اصلی استحکام فقه شیعه تأکید نمودند.
در این چارچوب بود که آیت‌الله سیستانی هم با اشاره به پیوند این دو حوزه بیان داشتند: «نگاه ما به حوزه علمیه قم، هیچ تفاوتی با نگاه ما به حوزه نجف ندارد و در حد توان، هر آنچه مقدور باشد، برای حوزه‌های علمیه انجام خواهیم داد».
دیدارهای این چنینی می‌تواند بر همگرایی بزرگان حوزه در پرداختن به مسائل اولویت‌دار حوزه‌های شیعه و جهان تشیع مؤثر باشد.
۲- تحکیم پیوند قم و نجف: به رغم وجود برخی تفاوت‌ها در رویکرد فقهی حاکم بر این دو حوزه در قبال مناسبات اجتماعی و سیاسی ولی هم افزایی آن‌ها و تکیه آن‌ها بر مزیت‌های نسبی سنتی خویش می‌تواند به پویایی و تکامل فزاینده حوزه‌های شیعه در ابعاد فقهی، کلامی، فلسفی و عرفانی کمک نماید.
سفرهای این چنینی می‌توانند به پل ارتباطی مؤثر در مناسبات حوزه‌های علمی شیعه بدل شوند.
۳- برقراری ارتباط با بدنه حوزه نجف: فعالیت‌های آیت‌الله جوادی در نجف به دیدار با اعاظم و فحول علمی این شهر محدود نبود بلکه سخنرانی در دارالعلم امام خوئی شهر نجف بستر تعامل مستقیم و بدون واسطه ایشان با طلاب حوزه نجف از ملیت‌ها و فرهنگ‌های متفاوت بود.
حضور در این مجمع، وجه برجسته‌ای از دیپلماسی عمومی را به نمایش گذاشت و ایشان را به حامل معارف اهل‌بیت برای طلاب شیعه سراسر جهان بدل کرد که از محبوبیت و فضیلت ویژه‌ای نزد آن‌ها برخوردار است.
در این شرایط و با توجه به تبلیغات منفی دشمنان وحدت جهان تشیع از یکسو و اهمیت فزاینده دیپلماسی نخبگانی از سوی دیگر، حوزه‌های علمیه باید ضمن بذل توجه به این مهم و با تکیه بر ظرفیت‌های عمیق و دیرینه مراکز علمی شیعه به ویژه دو حوزه علمیه قم و نجف، دست به اقدامات ملموس و عملی در این حوزه بزنند و با بسترسازی جهت حضور علما و فضلای برجسته این دو حوزه، به آشناسازی طلاب آن‌ها با سنت‌های حاکم بر دیگر حوزه‌های علمیه شیعه و بهره‌گیری از فضائل علمی علمای حاضر در دیگر مراکز علمی تشیع کمک نمایند.
علاوه بر آن، حضور فحول حوزه‌های قم و نجف در مراکز فکری یکدیگر می‌تواند بستر بحث، تعامل و تبادل نظر علمی-فقهی را میان علمای شیعه گسترش دهد، آن‌ها را با نظام اولویت‌ها و مسائل یکدیگر بیش از گذشته آشنا نماید و در نهایت به تقویت همدلی و احساس اخوت و همگرایی هویتی را میان دو ملت ایران و عراق مبتنی بر آموزه‌های شیعی تقویت کند.
از جمله الزامات دستیابی به این هدف، فعالسازی ظرفیت شگرف تعاملات بین‌المللی حوزه علمیه قم است که می‌تواند ضمن تقویت ارتباطات درون‌مذهبی با سایر مراکز علمی جهان تشیع نظیر حوزه نجف، با برقراری مناسبات با سلسله‌مراتب رهبری و زعامت ادیان آسمانی در سطح منطقه و فرامنطقه، به دیپلماسی عمومی جمهوری اسلامی ایران که توسط سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی راهبری می‌گردد، کمک شایانی نماید.
به عنوان یکی از پیشنهادات قابل طرح، معاونت بین‌الملل مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه قادر است با برقراری ارتباط منسجم و ساختارمند، ضمن تقویت وجوه کنشگری بین‌المللی خویش، امکان حضور بزرگان حوزه را در مجامع علمی و نخبگانی در سطح جهان فراهم آورد.