گیلان سرزمین هنر و اصالت؛ جلوه‌گری فرهنگ در تار و پود صنایع دستی
رشت- گیلان سرزمین طبیعت سرسبز و فرهنگ غنی یکی از مهم‌ترین مراکز تولید صنایع‌دستی در کشور به شمار می‌رود که با تنوع فراوان به‌عنوان نمادی از اصالت و هنر مردمانش شناخته می شود.
خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها - زهرا رگان: وقتی نام گیلان را می‌شنویم، ناخودآگاه ردی از جاذبه‌های گردشگری در ذهن شکل می‌گیرد.
همین جاذبه‌ها سبب شده تا مردمان این دیار سبز هنرمندانه ذوق ببافند و فرهنگی به بلندای تمدنشان را به منصه ظهور برسانند که امروز در قالب دست ساخته‌هایشان جلوه‌گری می‌کند.
صنایع دستی یکی از مهم‌ترین جلوه‌های فرهنگی و هنری این استان است که نه تنها هویت بومی و محلی منطقه را حفظ می‌کند بلکه نقش بسزایی در رونق گردشگری و ارتقای اقتصاد خانوارها، به ویژه در مناطق روستایی دارد.
گیلان با توجه به شرایط اقلیمی و فرهنگی خاص خود، دارای طیف وسیعی از صنایع دستی است که هرکدام بازتابی از فرهنگ و سنت‌های هر نقطه از این سرزمین سبز به شمار می‌روند.
رشته‌هایی همچون رشتی‌دوزی، سفالگری، چرم‌دوزی، حصیربافی، مروار بافی، عروسک‌سازی، بافتنی و قلاب‌بافی، دست‌بافته‌های پشمی، چاروق و چموش دوزی، چادر شب بافی، گلیم‌بافی، نمدمالی، سفالگری مینای خانه‌بندی و صنایع چوبی، از جمله هنرهای اصیل این استان هستند که برخی دارای سابقه تاریخی طولانی می‌باشند.
صنایع دستی و توسعه پایدار اقتصادی
«ولی جهانی» مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی گیلان در گفتگو با خبرنگار مهر، نقش مهم صنایع دستی در توسعه گردشگری و اقتصاد پایدار استان را برجسته دانست و اظهار کرد: صنایع دستی در کنار سایر جاذبه‌های طبیعی استان مکملی در جذب گردشگران داخلی و خارجی به شمار می‌رود.
وی افزود: رونق صنایع دستی زمینه اشتغال‌زایی، به ویژه برای بانوان و روستاییان را فراهم می‌کند و با جلوگیری از مهاجرت بی‌رویه روستاییان به حفظ و بقای رشته‌های صنایع دستی که میراثی از گذشته هستند، کمک می‌کند.
مدیرکل میراث فرهنگی گیلان معتقد است: صنایع دستی گیلان در قالب‌های کاربردی و تزئینی، میراث ارزشمندی از پیشینیان است که مواد اولیه آن عمدتاً در استان تأمین می‌شود.
این هنر تلفیقی از خلاقیت و نوآوری است و محصولات متنوعی با کیفیت و اصالت بالا را ارائه می‌دهد که می‌تواند طیف گسترده‌ای از سلیقه‌ها را جذب کند.
وی ادامه داد: اقدامات انجام شده برای رونق صنایع دستی استان را شامل ایجاد بازارچه‌های دائمی، برپایی نمایشگاه‌های موقت و فصلی، شرکت دادن هنرمندان در نمایشگاه‌های ملی و بین‌المللی، ایجاد خانه‌های صنایع دستی برای تولید و عرضه محصولات، تأسیس موزه‌های تخصصی صنایع دستی، ثبت شهرها و روستاهای ملی و جهانی، اخذ گواهینامه‌های اصالت محصولات، استانداردسازی تولیدات، ارائه تسهیلات ارزان‌قیمت، بیمه هنرمندان، برگزاری دوره‌های آموزشی و صدور مجوز کارگاه‌ها و فروشگاه‌های تخصصی است.
به گفته مدیرکل میراث فرهنگی گیلان، نزدیک به ۳۰ هزار هنرمند صنایع دستی در ۴۲ رشته مختلف به تولید محصولات هنرهای سنتی گیلان مشغولند و هفت شهر و روستای استان نیز با برندهای ملی و جهانی به عنوان شهر و روستاهای صنایع دستی معرفی شده‌اند.
تأثیر به‌روزرسانی طرح‌های صنایع دستی بر بازار فروش
«محمدرضا امیری‌نژاد» معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی گیلان، در این زمینه گفت: هنر صنایع دستی در تار و پود صنعت گردشگری تنیده شده و نقش آن در شکوفایی این صنعت بی‌بدیل و بسیار حائز اهمیت است.
وی با اشاره به اهمیت صنعت گردشگری به عنوان حوزه‌ای حیاتی در ایران افزود: با نگاه ویژه، برنامه‌ریزی درست و تصویب قوانین مرتبط می‌توان اقتصاد کشور را ارتقا داد و به رشد و بالندگی رساند.
امیری‌نژاد معتقد است: تولیدات منحصر به فرد صنایع دستی در کنار سایر جاذبه‌های طبیعی و تاریخی استان گیلان در سال‌های اخیر بر جذب گردشگران داخلی و به‌ویژه خارجی افزوده است و به تبع آن، با فروش بیشتر محصولات علاوه بر افزایش درآمدهای فعالان حوزه صنایع دستی، اشتغال جوانان نیز تأثیر مستقیم می‌پذیرد.
وی تاکید کرد: اکنون باید علاوه بر ارتقای کیفی و کمی محصولات، طرح‌ها مطابق با ذائقه و سلایق بازارهای داخلی و خارجی به‌روزرسانی شوند که تأثیر آن بر فروش محصولات بسیار شگرف خواهد بود.
معاون صنایع دستی گیلان ثبت جهانی روستاها و شهرها را موجبات آشنایی بیشتر مردم جهان با صنایع دستی اختصاصی همان مناطق دانست که سبب فروش محصولات بیشتر و رونق صنعت گردشگری خارجی شده است.
وی همچنین سرمایه‌گذاری در انواع تولیدات صنایع دستی، برپایی بازارچه‌های موقت و بخصوص دائمی، ایجاد خانه‌های خلاق صنایع دستی، فروشگاه‌های اختصاصی و کارگاه‌های تولیدی را از اقدامات مهمی عنوان کرد که در سال سرمایه‌گذاری برای تولید باید مورد توجه دست‌اندرکاران قرار گیرد.
امیری‌نژاد افزود: شرکت مؤثر و پرقدرت در نمایشگاه‌های مختلف ملی و بین‌المللی نیز از دیگر اقدامات مکمل برای شکوفایی و ارتقای این صنعت است که بدون اتکا به سایر حوزه‌ها می‌تواند به تنهایی نه فقط کشور ۸۰ میلیون نفری بلکه کشوری با ۸۰۰ میلیون نفر جمعیت را نیز بخوبی اداره کند.
نقش هنر صنایع دستی در این میان بر هیچکس پوشیده نیست؛ مشروط بر اینکه سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی‌های هدفمند در دستور کار مسئولان از صدر تا ذیل قرار گیرد.
نظرات هنرمندان گیلانی؛ سرمایه‌های فرهنگی و اقتصادی
«افسانه ریسمانچی» بانوی هنرمند و موفق صنایع دستی استان گیلان که اردیبهشت امسال به عنوان بانوی کارآفرین در مشاغل خانگی در سطح کشور معرفی شده است، صنایع دستی را محصولاتی تعریف می‌کند که با ویژگی‌های منحصر به فرد خود، بدون نیاز به سرمایه‌گذاری زیاد و با استفاده از مواد اولیه منابع بومی، قابلیت تولید در هر مکان و زمان را دارند و وابستگی به دیگر کشورها برای تأمین مواد اولیه ندارند.
وی معتقد است: این محصولات نه تنها نیازهای روزمره مردم را برطرف می‌کنند، بلکه با توجه به نشأت گرفتن از فکر خلاق هنرمندان و دستان توانمند صنعتگران، آداب و رسوم، عقاید و باورها را به وضوح نشان می‌دهند.
ریسمانچی ادامه داد: «صنایع بومی و دستی هر سرزمینی بدون شک یکی از افتخارات ملت آن است و ریشه‌های عمیق و استواری در اعتقادات، آداب، عادات، رسوم، سنن و فرهنگ معنوی جامعه دارد و نمایشگر فرهنگ و تمدن اقوام بوده است.
اما این بافته‌های هویتی بیش از هر چیز رابطه عمیقی با اقتصاد و معیشت این جوامع دارند که همین موضوع در سایه صنعت نمود پیدا کرده است.
«مینا تقی‌نژاد» بانوی حصیرباف و نایب رئیس تعاونی حصیربافان خمام حصیربافی را از قدیمی‌ترین صنایع دستی گیلان می‌داند و نقش آن را نه تنها بخشی از هویت فرهنگی استان بلکه در اقتصاد خانوارها و رونق و افزایش تولید اجتناب‌ناپذیر می‌بیند.
وی معتقد است گیلان در حوزه صنایع دستی قابلیت‌های ارزشمندی دارد که برخی از این توانمندی‌ها احصا و احیا شده و برخی در مسیر احیا قرار دارند که باید با حمایت دست اندرکاران و هنرمندان دغدغه‌مند در میان نسل امروز رواج یابند.
تقی‌نژاد حصیربافی را فرصتی اقتصادی پایدار برای استان گیلان می‌داند که می‌تواند در ارتقا سرانه درآمدی خانوارها مؤثر باشد.
«نازنین فرشاد» سفالگر رشتی با نزدیک به یک دهه فعالیت در حوزه سفالگری و سرامیک، معتقد است هر اثر هنری بذر یک سرمایه‌گذاری بزرگ برای آینده این سرزمین است.
وی ضمن اشاره به مشکلاتی مانند بازار فروش پایدار، کمبود مواد اولیه با کیفیت، نبود سرمایه‌گذاری برای نوسازی کارگاه‌ها، فقدان آموزش تخصصی به‌روز، بی‌توجهی به طراحی نوین و عدم حمایت کافی دولتی، ایجاد نمایشگاه‌های دائمی و بازارچه‌های صنایع دستی در مناطق گردشگر پذیر و برگزاری تورهای کارگاهی برای آموزش گردشگران و فروش در محل را از راهکارهای رونق بیشتر این رشته می‌داند.
گیلان؛ هنر و مسئولیت اجتماعی هنرمندان در حفظ صنایع دستی
این هنرمند سفالگر رشتی، بر این باور است که هر هنرمند علاوه بر خلق اثر، مسئولیت اجتماعی و فرهنگی در قبال حفظ، توسعه و انتقال هنر خود به نسل‌های آینده دارد.
وی آموزش نسل جوان و انتقال دانش را مهم‌ترین اولویت کاری خود می‌داند و با برگزاری کارگاه‌های رایگان و نیمه رایگان برای کودکان، نوجوانان و بانوان علاقه‌مند این هدف را دنبال می‌کند.
فرشاد با اشاره به شعار سال «سرمایه‌گذاری برای تولید» می‌گوید: سهم من تنها خلق یک ظرف یا تندیس سفالی نیست، بلکه ساختن آینده‌ای روشن با دستانی هنرمند، ذهنی خلاق و دلی متعهد به ایران است.
«شراره کیابی» هنرمند رشتی‌دوزی و فارغ‌التحصیل رشته کارشناسی مامایی از دانشگاه شهید بهشتی، از سال ۱۳۸۵ مجذوب هنر رشتی‌دوزی شده است.
او این هنر فاخر و اصیل شهر رشت را که یکی از شاخص‌ترین رودوزی‌های سنتی ایران محسوب می‌شود و در سال ۱۳۹۹ ثبت ملی شده، معرفی کرد.
کیابی اصالت این هنر را در استفاده از نخ ابریشم طبیعی می‌داند و طرح‌های آن را برگرفته از تذهیب و نقوش اسلیمی عنوان می‌کند.
این بانوی هنرمند با بیان اینکه در گذشته گیلان یکی از مراکز عمده تولید بهترین نوع ابریشم بوده است، گرانی مواد اولیه و نبود بازار مناسب برای فروش محصولات و کاهش قدرت خرید مردم را از مهم‌ترین مشکلات این هنر برشمرد.
وی خواستار شناسایی و حمایت از هنرمندان فعال، اعطای تسهیلات مالی، بیمه هنرمندان، کاهش هزینه‌های شرکت در نمایشگاه‌ها و حمایت‌های دولتی برای تولید اصیل این هنر شد و رعایت اصول سنتی در طراحی و تکنیک‌های دوخت را ضروری دانست.
در پایان باید گفت: صنایع دستی گیلان با وجود فراز و نشیب‌ها همچنان درخشان و زنده است و به عنوان میراثی ارزشمند، ریشه در فرهنگ و هویت این دیار دارد.
هنر دست مردمان گیلان، ریشه در فرهنگ و هویت این دیار دارد و با رنگ، نقش و اصالت خاص خود، جایگاهی ارزشمند در میان هنرهای کاربردی کشور یافته است.
با وجود تمامی چالش‌ها، این هنر نه تنها زندگی روزمره مردم را رنگین کرده، بلکه نقشی کلیدی در تحرک اقتصادی و فرهنگی جامعه ایفا می‌کند.
امروز، با ثبت جهانی برخی از صنایع دستی گیلان و حضور پررنگ این آثار در بازارهای صادراتی و جهانی، این هنر فراتر از مرزها رفته و جلوه‌ای بی‌نظیر از ذوق و هویت ایرانی را به جهان عرضه می‌کند؛ دستاوردی بزرگ و ارزشمند برای این صنعت که نوید آینده‌ای روشن را می‌دهد.