شرایط سخت آب شرب و کشاورزی در بوشهر؛ منابع و ذخایر مدیریت شود

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- حامد عرب‌زاده: استان بوشهر در سال‌های اخیر با بحرانی عمیق و ساختاری در حوزه منابع آب مواجه شده؛ بحرانی که از شکل یک چالش اقلیمی فراتر رفته و اکنون به یکی از اصلی‌ترین موانع توسعه پایدار استان و حتی تهدیدی برای امنیت اجتماعی و اقتصادی جنوب کشور تبدیل شده است.
با وجود بهره‌مندی استان بوشهر از موقعیت ویژه ساحلی، ظرفیت‌های گسترده در حوزه انرژی، بنادر صادراتی و اراضی مستعد کشاورزی، استمرار کمبود آب، آینده این استان را با ابهام مواجه کرده و زنگ خطر جدی برای حوزه‌های زیستی، معیشتی و زیرساختی به صدا درآمده است.
وضعیت نگران‌کننده سدهای اصلی
کاهش چشمگیر بارش‌ها در سال آبی جاری، ادامه روند خشکسالی، و افزایش میانگین دمای منطقه، فشار مضاعفی را بر ۲ سد اصلی تأمین آب استان وارد کرده است.
سدهای «رئیس‌علی دلواری» و «کوثر» در حال حاضر با افت محسوس حجم مخازن مواجه هستند و کارشناسان نسبت به تبعات این کاهش ذخایر هشدار داده‌اند.
سد رئیس‌علی دلواری به‌عنوان مهم‌ترین سد استان در حوزه کشاورزی، نقشی حیاتی در تأمین آب دشت‌های دشتستان، دشتی، تنگستان و جنوب استان ایفا می‌کند.
اما گزارش‌های اخیر از سازمان آب منطقه‌ای بوشهر نشان می‌دهد که این سد تنها حدود ۳۶ درصد از ظرفیت اسمی خود را داراست.
خشکی پی‌درپی رودخانه‌های فصلی، کاهش روان‌آب‌های ورودی و تداوم تبخیر بالا باعث شده حجم مفید این سد به‌طور بی‌سابقه‌ای کاهش یابد.
پیامد آن، خروج بخشی از اراضی زراعی از مدار تولید، افزایش فشار بر سفره‌های زیرزمینی و به‌تبع آن، شور شدن خاک و آب در بسیاری از دشت‌های کشاورزی است.
سد رئیس‌علی دلواری نقشی کلیدی در تأمین آب شرب و کشاورزی دارد و هم‌اکنون حجم ذخیره آن نسبت به سال گذشته کاهش چشمگیری یافته است مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای بوشهر در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: کاهش بارش باران باعث شده تا میزان ورودی آب در سد رئیسعلی دلواری کاهش یابد و همین موضوع سبب کاهش میزان ذخیره آب سد شده است.
علی محمدی از تشدید بحران کم‌آبی در استان خبر داد و اضافه کرد: دشت‌های استان بوشهر به علت کاهش بارندگی و افت سطح آب‌های زیرزمینی در وضعیت «ممنوعه» و «ممنوعه بحرانی» قرار گرفته‌اند.
وی با بیان اینکه مدیریت منابع و ذخایر آبی استان در این شرایط از هر زمان دیگری مهم‌تر است افزود: سد رئیس‌علی دلواری نقشی کلیدی در تأمین آب شرب و کشاورزی دارد و هم‌اکنون حجم ذخیره آن نسبت به سال گذشته کاهش چشمگیری یافته است.
وی از پایش مستمر منابع آبی، بررسی دقیق وضعیت سدها و پیشگیری از بحران در فصل گرما خبر داد و تأکید کرد: مهمترین راهکار مقابله با خشکسالی صیانت از منابع آب زیرزمینی است.
مدیرعامل آب منطقه‌ای بوشهر ادامه داد: بی‌توجهی به برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، می‌تواند پیامدهای جبران‌ناپذیری برای توسعه استان به‌دنبال داشته باشد.
مصارف مدیریت شود
کارشناس مدیریت منابع آب، در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: در شرایطی که استان بوشهر با کاهش شدید بارندگی، افت سطح آب‌های زیرزمینی و فرسودگی زیرساخت‌های آبرسانی مواجه است، هماهنگی میان دستگاه‌هایی نظیر آب منطقه‌ای، جهاد کشاورزی، صنعت، شرکت‌های آب و فاضلاب، شهرداری‌ها و حتی صداوسیما برای مدیریت مصرف، یک ضرورت است نه انتخاب.
مهدی حاتمی افزود: در حال حاضر طرح‌های بزرگی در حوزه شیرین‌سازی، انتقال آب، کنترل مصارف کشاورزی و اصلاح شبکه در حال اجراست اما تا زمانی که همه این اقدامات تحت یک نقشه‌راه مشترک و با هماهنگی کامل دنبال نشود، اثربخشی لازم را نخواهد داشت.
حاتمی با اشاره به تجربه سایر استان‌های خشک و نیمه‌خشک کشور، گفت: مدیریت یکپارچه حوضه‌های آبریز، اولویت‌بخشی به مصارف ضروری و تعریف سازوکارهای پایش و ارزیابی بین‌بخشی از جمله اقداماتی است که می‌تواند کارایی مدیریت منابع آب را بهبود ببخشد.
خط ناپایدار برای تأمین آب شرب
معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار بوشهر با هشدار نسبت به وضعیت بحرانی خط آبرسانی کوثر، از وقوع سه شکستگی متوالی در ایام عید قربان خبر داد و گفت: خط کوثر با بیش از ۲۰ سال قدمت، دچار پیری زودرس شده و نیازمند نوسازی فوری است.
شاپور رجایی افزود: با وجود بهره‌برداری از چند سایت آب‌شیرین‌کن، این خط همچنان ۴۵ درصد آب شرب استان را تأمین می‌کند و ارزش سالانه آن بیش از ۴ هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود.
رجایی با اشاره به تکرار شکستگی‌ها در نقاطی از کاکی، اهرم و آبطویل، تأکید کرد: این وضعیت نیازمند تأمین فوری اعتبار برای بازسازی زیرساخت‌های فرسوده است.
ظرفیت‌های ساحلی بوشهر و راه‌حل‌های پایدار
یکی از مهم‌ترین ظرفیت‌های مغفول‌مانده در مدیریت بحران آب در بوشهر، بهره‌برداری هدفمند از آب دریا از طریق سامانه‌های آب‌شیرین‌کن است.
استان بوشهر با بیش از ۹۳۰ کیلومتر نوار ساحلی در امتداد خلیج فارس، یکی از معدود استان‌هایی است که به‌صورت بالقوه امکان تأمین پایدار آب از منابع دریایی را داراست.
با این وجود، تاکنون سهم آب‌شیرین‌کن‌ها در تأمین آب شرب استان بسیار محدود بوده و بیشتر پروژه‌های اجراشده مقیاس کوچک و پراکنده داشته‌اند.
این در حالی‌ست که کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس نظیر امارات، عمان و عربستان، بخش عمده نیاز شرب و صنعتی خود را از طریق همین روش تأمین می‌کنند.
اقلیم بوشهر با میانگین بارندگی کمتر از ۲۵۰ میلی‌متر و نرخ تبخیر بالا، امکان اتکای پایدار به منابع آبی سنتی را از بین برده و در چنین شرایطی، آب‌شیرین‌کن‌ها تنها گزینه فنی و راهبردی است به باور متخصصان، استفاده گسترده از فناوری‌های نوین شیرین‌سازی آب، به‌ویژه فناوری‌های اسمز معکوس (RO) و تولید همزمان برق و آب در نوار ساحلی، می‌تواند ضمن کاهش فشار بر منابع سطحی و زیرزمینی، تاب‌آوری استان در برابر تغییرات اقلیمی را افزایش دهد.
اما تحقق این راهبرد نیازمند سرمایه‌گذاری دولت، تسهیل مشارکت بخش خصوصی و تدوین سیاست‌های تشویقی و حمایتی مشخص است.
کارشناس منابع آب و استاد دانشگاه، در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: اقلیم بوشهر با میانگین بارندگی کمتر از ۲۵۰ میلی‌متر و نرخ تبخیر بالا، عملاً امکان اتکای پایدار به منابع آبی سنتی را از بین برده است.
در چنین شرایطی، آب‌شیرین‌کن‌ها تنها گزینه فنی و راهبردی برای پاسخ‌گویی به نیازهای شرب و حتی بخشی از صنعت محسوب می‌شوند.
ناصر احمدی با بیان اینکه در حال حاضر بیش از ۱۶ سایت آب‌شیرین‌کن در سطح استان فعال است، افزود: مجموع ظرفیت این تأسیسات به بیش از ۴۵ هزار مترمکعب در شبانه‌روز رسیده، اما با توجه به جمعیت در حال رشد و مصرف بالا، این عدد کافی نیست و باید به بالای ۱۰۰ هزار مترمکعب در روز برسد.
احمدی همچنین به چالش‌های موجود اشاره کرد و گفت: یکی از مسائل مهم در بهره‌برداری از آب‌شیرین‌کن‌ها، تأمین انرژی پایدار و ارزان برای فرآیند اسمز معکوس است.
استفاده از انرژی خورشیدی در کنار فناوری‌های جدید کم‌مصرف می‌تواند راه‌حل مناسبی برای کاهش هزینه‌ها باشد.
این کارشناس حوزه آب در ادامه به بحث مدیریت پساب شور خروجی از آب‌شیرین‌کن‌ها اشاره کرد و هشدار داد: تخلیه غیراصولی این پساب در دریا می‌تواند به شدت به اکوسیستم ساحلی و صید ماهی در مناطق مجاور آسیب بزند.
ضروری است مطالعات زیست‌محیطی دقیق برای هر پروژه انجام شود.
وی همچنین بر لزوم مشارکت بخش خصوصی در توسعه آب‌شیرین‌کن‌ها تأکید کرد و گفت: در شرایطی که بودجه‌های دولتی محدود است، مدل‌های BOT و مشارکت عمومی-خصوصی (PPP) می‌تواند توسعه این صنعت را سرعت بخشد.
به گفته احمدی، بوشهر نه‌تنها باید به تأمین آب از دریا بیندیشد، بلکه باید در طراحی شبکه توزیع و ذخیره‌سازی آب شیرین نیز بازنگری کند تا بتواند پایداری این سامانه را تضمین کند.
بحران آب در استان بوشهر، تنها مسئله‌ای زیرساختی نیست، بلکه موضوعی راهبردی است که به امنیت ملی، سلامت اجتماعی، و ثبات اقتصادی جنوب کشور گره خورده است.
اگر امروز برای مهار آن تصمیمات سخت، شجاعانه و کارشناسی اتخاذ نشود، فردا دیگر فرصتی برای بازگشت نخواهد بود.
در روزگاری که فناوری‌های نوین می‌توانند جایگزین روش‌های سنتی تأمین آب شوند، بی‌توجهی به ظرفیت‌های دریایی بوشهر، نه یک غفلت، بلکه یک تهدید تمدنی خواهد بود.