زیست‌محیط قم؛ گرفتار وعده‌های زیاد، اقدامات کم - تسنیم
قم این روزها با بحران های جدی زیست محیطی از جمله گردوغبار، فرونشست زمین، پسماندسوزی و کاهش منابع آب روبه روست؛ اما کندی اجرای طرح ها و وعده های بدون عمل، وضعیت را پیچیده تر کرده است.
به‌گزارش خبرنگار خبرگزاری تسنیم از قم، استان قم با مساحتی بیش از 1.12 میلیون هکتار، درگیر مجموعه‌ای پیچیده از بحران‌های زیست‌محیطی است؛ از گردوغبار و آلودگی هوا تا فرونشست زمین، بیابان‌زایی، خشک‌سالی، افت منابع آبی، تخریب تالاب‌ها، شبکه فاضلاب ناقص و معضل پسماندسوزی.
با وجود افزایش نشست‌ها و اعلام طرح‌ها، خروجی ملموس برای مدیریت مؤثر این بحران‌ها همچنان کُند و پراکنده است.
گردوغبار؛ 105 هزار هکتار فعال، 40 هزار هکتار بحرانی
قم بیش از 300 هزار هکتار کانون مستعد گردوغبار دارد که دست‌کم 105 هزار هکتار آن فعال و 40 هزار هکتار در شرایط بحرانی قرار دارد.
در منطقه سراجه به‌تنهایی بیش از 30 هزار هکتار اراضی گردوغبارخیز فعال گزارش شده است.
سال گذشته قم در میان کلان‌شهرهای کشور، با بیش از 70 روز هوای ناسالم، در ردیف مناطق بحرانی قرار گرفت.
اگرچه در سال گذشته حدود 3 هزار هکتار نهال‌کاری انجام شده، اما طبق برآوردهای کارشناسی، برای مهار مؤثر گردوغبار، به سالانه 30 هزار هکتار عملیات بیابان‌زدایی نیاز است.
فوت سالانه 500 تا 800 نفر در قم بر اثر آلودگی هوا
آلودگی هوا در قم دیگر یک تهدید بالقوه نیست، بلکه فاجعه‌ای خاموش است.
طبق گزارش‌های رسمی، سالانه بین 500 تا 800 نفر در قم به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم در اثر پیامدهای آلودگی محیط‌زیست جان خود را از دست می‌دهند.
این آمار همسو با داده‌های ملی است؛ به‌گفته وزیر بهداشت، در سال 1402 حدود 50 هزار مرگ در کشور به آلودگی هوا نسبت داده شده که 30 هزار مورد آن مربوط به ذرات معلق PM2.5 بوده است.
پژوهش‌ها نشان می‌دهند زندگی در شهرهای آلوده با افزایش 16٪ در مرگ‌ومیر کلی، 27٪ در مرگ‌ومیر قلبی‌عروقی و 28٪ در بروز سرطان ریه همراه است.
فرونشست زمین؛ 30 سانتی‌متر در سال، 4 دشت بحرانی
دشت‌های جنوبی و شرقی قم از جمله مناطقی هستند که بالاترین نرخ فرونشست زمین در کشور را دارند.
در برخی نقاط، نرخ فرونشست از 3 به 30 سانتی‌متر در سال رسیده که نسبت به یک دهه پیش، رشدی ده‌برابری دارد.
در حال حاضر، 4 دشت از 6 دشت استان در وضعیت "ممنوعه بحرانی" قرار دارند.
بیش از 2200 حلقه چاه غیرمجاز در استان شناسایی شده که با وجود انسداد شماری از آن‌ها، برداشت غیرمجاز از منابع زیرزمینی همچنان ادامه دارد.
افت منابع آب؛ کشاورزی بحران‌ساز با فناوری عقب‌مانده
استان قم با 70 درصد مصرف آب در بخش کشاورزی، سالانه با افت 1.2 متری سطح آب زیرزمینی روبه‌روست.
در حالی‌که کشاورزی قم با 104 هزار هکتار اراضی زراعی و 24 هزار هکتار باغ، حدود 450 میلیون مترمکعب در سال آب مصرف می‌کند، تنها 10 درصد مزارع استان به سامانه‌های نوین آبیاری مجهز هستند.
این در حالی است که بهره‌وری آب در کشاورزی سنتی استان بسیار پایین است.
فاضلاب و پسماند؛ زیرساخت ناقص، تهدید مضاعف
زیرساخت فاضلاب در استان قم، به‌ویژه در نواحی صنعتی مانند شهرک شکوهیه با بیش از 1200 واحد تولیدی، هنوز تکمیل نشده است.
شرکت آبفا اعلام کرده برای تکمیل این شبکه به اعتباری در حدود 800 میلیارد تومان نیاز دارد.
از سوی دیگر، پدیده پسماندسوزی در حاشیه شهر، بدون نظارت و مدیریت اصولی، تهدیدی جدی برای سلامت عمومی و افزایش آلودگی هوا به شمار می‌رود.
تالاب حوض‌سلطان؛ بیش از 60٪ تخریب، زنگ خطر برای تهران
تالاب حوض‌سلطان، که نقش مهمی در تعدیل گردوغبار و پناه‌دادن به پرندگان مهاجر دارد، بیش از 60 درصد وسعت خود را از دست داده است.
در صورت ادامه روند خشک‌سالی و عدم تأمین حق‌آبه، این تالاب می‌تواند به منبع جدید طوفان‌های نمکی تبدیل شود که سلامت بیش از 20 میلیون نفر را از قم تا تهران تهدید خواهد کرد.
وعده‌ها روی زمین؛ طرح‌ها روی کاغذ
با وجود برگزاری ده‌ها جلسه و تصویب چندین طرح مقابله با بیابان‌زایی، احیای تالاب‌ها و جلوگیری از فرونشست زمین، بخش بزرگی از این طرح‌ها در مرحله مطالعه یا انتظار بودجه متوقف شده‌اند.
غیبت برنامه‌ریزی عملیاتی و هماهنگی بین‌دستگاهی، موجب تشدید بی‌اعتمادی عمومی و احساس بی‌تفاوتی نسبت به آینده محیط‌زیست قم شده است.
چکار باید کرد؟
برای مقابله با بحران گردوغبار، اجرای جدی عملیات نهال‌کاری، مالچ‌پاشی و تثبیت خاک در دست‌کم 30 هزار هکتار از کانون‌های بحرانی ضروری است.
در زمینه آلودگی هوا، نیاز فوری به تقویت زیرساخت‌های سلامت، پایش و نظارت سخت‌گیرانه بر صنایع آلاینده، و توسعه ناوگان حمل‌ونقل پاک وجود دارد.
در مقابله با فرونشست، باید چاه‌های غیرمجاز به‌طور کامل مسدود شوند و برنامه‌های تثبیت دشت‌های بحرانی در اولویت قرار گیرد.
در بخش منابع آب، توسعه آبیاری نوین، کاهش مصرف در کشاورزی، فرهنگ‌سازی گسترده و حمایت از کشاورزی پایدار الزامی است.
برای حل بحران فاضلاب، تأمین سریع اعتبارات برای تکمیل شبکه و نظارت مؤثر بر اجرای پروژه‌ها ضروری است.
در خصوص تالاب حوض‌سلطان، حفاظت از حق‌آبه، جلوگیری از فعالیت‌های مخرب در حریم آن، و قرار گرفتن در اولویت برنامه‌های محیط‌زیستی استان امری حیاتی است.
همچنین، تشکیل کارگروه‌های اقدام‌محور با حضور دانشگاه‌ها، رسانه‌ها، سمن‌ها و نخبگان بومی، می‌تواند گره‌گشای تصمیم‌گیری‌های کارشناسی و تقویت مشارکت عمومی باشد.
نهایتاً جلب حمایت ملی و تخصیص بودجه‌های ویژه از سوی دولت مرکزی در قالب برنامه هفتم توسعه یا صندوق ملی محیط‌زیست، شرط لازم برای تحقق هر یک از این راهکارهاست.
قبل از دیر شدن باید اقدام فوری کرد
بحران‌های زیست‌محیطی قم در بسیاری از شاخص‌ها به مرحله هشدار رسیده‌اند، اما هنوز قابل مهار هستند.
از مرگ 800 شهروند قمی بر اثر آلودگی هوا تا فرونشست 30 سانتی‌متری زمین و نابودی 60 درصدی تالاب‌ها، همگی زنگ‌های خطر جدی‌اند.
اکنون پرسش اصلی این است که آیا مسئولان، رسانه‌ها و جامعه مدنی به‌اندازه کافی این بحران را جدی گرفته‌اند؟
اگر امروز اقدامی نکنیم، فردا هزینه‌های جبران‌ناپذیری خواهیم پرداخت.
یادداشت از محمدجواد حقیقی ، پژوهشگر زیست محیطی
انتهای پیام/
