آیت‌الله رشاد: تحولات علمی حوزه‌های علمیه یک رخداد تاریخی بی‌نظیر است
رئیس شورای حوزه علمیه تهران و عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به تحولات بنیادین در حوزه‌های علمیه پس از انقلاب اسلامی، این تحولات را یک رخداد تاریخی ارزشمند توصیف کرد.
به گزارش خبرگزاری مهر، آیت‌الله علی‌اکبر رشاد بر اهمیت تحولات معرفتی و علمی حوزه‌های علمیه پس از انقلاب اسلامی تأکید کرد و گفت: این تحولات یک رخداد تاریخی ارزشمند است که می‌توان تاریخ تطور علم و حوزه را بر اساس آن به دو بخش «پیش از انقلاب» و «پس از انقلاب» تقسیم کرد.
وی تصریح کرد: همایش یکصدمین سال بازتأسیس حوزه علمیه قم رویدادی پرارزش بود و دوستان عزیزی که سال‌ها برای برگزاری آن تلاش کردند، کار بسیار مهم و درخوری انجام دادند.
این همایش از جهات فرهنگی، علمی و آموزشی، دستاوردهای بسیاری داشت و حاصل رنج و پیگیری چندساله مجموعه‌ای از اندیشوران و متولیان فکری کشور بود.
رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی افزود: تحولات حوزه را نیز باید در قالب یک تقسیم‌بندی تاریخی دید؛ ما پیش از انقلاب اسلامی هم تحولاتی داشتیم، اما آنچه بعد از انقلاب رخ داد از جهت عمق، گستره و تأثیرگذاری، بسیار برجسته‌تر است.
آنچه قبل از انقلاب شکل گرفت، بیشتر در حد پی و زمینه بود، اما بعد از انقلاب، تحولات علمی و معرفتی به مرحله بروز و فعلیت رسید و نمودهای خارجی و کاربردی پیدا کرد.
وی تصریح کرد: آنچه پس از انقلاب اسلامی در حوزه رخ داده صرفاً به درون حوزه محدود نمی‌شود، بلکه در سطح کشور، منطقه و حتی جهان نیز اثرگذار بوده است.
ما با پدیده‌ای مواجهیم که در آن، حوزه‌های علمیه وارد تعاملات علمی، معرفتی و حتی ساختاری شده‌اند و این تحولات در مناسبات علمی و تصمیم‌سازی‌ها نیز تأثیر گذاشته است.
استاد رشاد ادامه داد: اگر کسی با دقت به تحولات نیم‌قرن اخیر بنگرد، درخواهد یافت که انقلاب اسلامی در حداقل ده حوزه اصلی تحولات بنیادین پدید آورده است؛ یکی از مهم‌ترین این عرصه‌ها، تحولات علمی، پیدایش دانش‌های جدید و ارتقای علوم موجود در کشور و جهان اسلام است.
غفلتی که نیازمند بازنگری و توجه جدی است
وی عنوان کرد: با وجود این اهمیت بی‌نظیر و مهم، متأسفانه کمترین توجه به این بُعد از انقلاب اسلامی شده است.
حتی گاه اندیشه‌ای درباره این تحولات شکل نگرفته و به‌درستی دیده و تحلیل نشده که انقلاب اسلامی چه نقش عظیمی در دگرگونی ساختار معرفتی و علمی حوزه‌ها ایفا کرده است.
این غفلت نیازمند بازنگری و توجه جدی است.
رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با اشاره به تأثیرات گسترده انقلاب اسلامی در حوزه دانش و معرفت اظهار کرد: یکی از مهم‌ترین برکات انقلاب اسلامی که در روزگار ما رخ داده و کمتر توجه را به خود جلب کرده است.
تحول بنیادین در عرصه معرفت و علم است.
بنده از بدو پیروزی انقلاب در حد یک طلبه کوچک درگیر مباحث فکری و معرفتی و موضوع تحول علوم بوده‌ام.
معتقدم باید حداقل پنجاه سال بلکه تا یک قرن بگذرد تا بتوان با نگاه به گذشته، درک دقیقی از آنچه در این دوران رخ داده داشته باشیم.
استاد رشاد با تأکید بر اینکه آیندگان بهتر از ما خواهند توانست عمق این تحولات را دریابند، تصریح کرد: در این دوره ده‌ها دانش جدید به وجود آمده‌اند.
برخی از این دانش‌ها پیشینه تاریخی نداشته‌اند و برخی دیگر از نظر موضوع، ساختار، روش و مبانی، دگرگون شده‌اند.
برای مثال، علم کلام متحول شده، فلسفه دین شکل گرفته، فلسفه اسلامی دگرگون شده، معرفت‌شناسی دینی پدید آمده و ده‌ها فلسفه مضاف نیز تولید شده‌اند.
دگرگونی بزرگی در علوم دینی و انسانی رخ داده است
وی ادامه داد: فقه نیز به‌گونه‌ای در حال تحول است و به سمت رشته‌رشته شدن حرکت می‌کند.
این تحولات در فقه از نظر کمی و کیفی بسیار شگرف‌اند، اما چون ما خود درگیر این تحولات هستیم، گاه عمق آن را درک نمی‌کنیم.
آیندگان با فاصله تاریخی خواهند دید که چه دگرگونی بزرگی در علوم دینی و انسانی رخ داده است.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به اینکه پیش از انقلاب اسلامی چیزی به نام «علوم انسانی اسلامی» به صورت منظومه‌وار وجود نداشت، گفت: البته دانشمندانی بودند که در حوزه‌های مختلف علوم انسانی آثاری ارزشمند داشتند، اما آنچه امروز با عنوان علوم انسانی اسلامی شناخته می‌شود، یک دغدغه عمومی و جریان نهادینه‌شده است.
در برخی حوزه‌ها، می‌توان از پیدایش علوم انسانی جدید مبتنی بر مبانی، منطق و اعتبارسنجی اسلامی سخن گفت.
وی ضمن تقدیر از تلاش کسانی که این مسیر را گشودند، اظهار کرد: باید هم قدردان همت کسانی بود که این اتفاق بزرگ را رقم زدند و هم مراقبت کرد که این مسیر مانند برخی وقایع تاریخی تنها به یادآوری و حسرت محدود نشود.
نباید اجازه داد که همچون واقعه عاشورا تنها در روز واقعه یاد شود و پس از آن به فراموشی سپرده شود؛ بلکه باید به‌صورت مستمر اندیشه و اقدام در این مسیر ادامه یابد.
رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی درباره اهمیت بیانیه گام دوم انقلاب و ضرورت اهتمام ویژه به اجرای مفاد آن هم گفت: باید قدر تلاش‌های عظیم کسانی را که این بیانیه مهم را تدوین و منتشر کردند، بدانیم و در عین حال هشدار داد که نباید این اقدام بزرگ به یک همایش صرف و نمادین تبدیل شود.
وی افزود: نباید مانند واقعه عاشورا عمل کنیم که تنها تا روز عاشورا گریه کنیم و پس از آن کار را تمام شده بدانیم، بلکه جریان معرفتی و عملی بیانیه گام دوم انقلاب باید آغازگر یک حرکت مستمر و پایدار باشد.
این مسئله باید توسط دوستان و فعالان فرهنگی و علمی فهمیده و به آن توجه ویژه شود.
استاد رشاد با تأکید بر اهمیت بیانیه گام دوم انقلاب بیان کرد: این بیانیه، بیانیه‌ای عظیم، حکیمانه، خردمندانه، جامع و تحول‌آفرین است که نسبت به سایر همایش‌ها و اقدامات مشابه در طول ۴۵ سال گذشته انقلاب، برتری و امتیاز ویژه دارد.
می‌توان گفت این بیانیه به عنوان سندی مهم در تاریخ انقلاب اسلامی، دارای وزن و جایگاه منحصر به فردی است.
وی ادامه داد: بیانیه گام دوم انقلاب، اگرچه اسناد پیشین را نفی نمی‌کند، اما در حوزه تحول علوم، فرهنگ و رسالت‌های روحانیت گامی اساسی و جدید است.
باید تلاش کنیم که این بیانیه به فراموشی سپرده نشود و در عمل نیز مورد توجه قرار گیرد، نه اینکه تنها به صورت شعار باقی بماند.
رئیس شورای حوزه علمیه تهران اظهار کرد: نگرانی من این است که بسیاری از آرمان‌های بلند راهبردی که توسط رهبر معظم انقلاب و امامین انقلاب مطرح شده‌اند به محاق فراموشی رفته و به‌صورت صرف لفظی باقی مانده‌اند.
بیانیه گام دوم نیز نباید دچار چنین سرنوشتی شود.
استاد رشاد با تأکید بر ضرورت تشکیل ستاد یا کمیته‌ای نیرومند، دقیق، فنی و کاربردی، گفت: باید گروهی متشکل از افراد صاحب فکر، دارای بینش و بصیرت و آینده‌نگری تشکیل شود که تمام ظرفیت و توان خود را برای پیگیری و تحقق مفاد این بیانیه به کار گیرند.
این گروه باید به‌طور مستمر و پیگیر بر اجرای این سند مهم نظارت و اقدام کند.
وی افزود: اگر این بیانیه به‌درستی اجرا شود، جهشی که طی چهل و چند سال گذشته در حوزه‌های علمی، فرهنگی و اجتماعی انقلاب رخ داده، می‌تواند چندین برابر شود و به شتابی ده‌ها یا حتی صدها برابری برسد.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: با عنایت به رهبری خردمند و فرزانه رهبر معظم انقلاب که نایب بر حق امام عصر (عج) هستند، امیدواریم این بیانیه به‌صورت کامل و دقیق در سراسر ایران و حتی فراتر از آن اجرا شود و منشأ تحول و تعالی در تمامی حوزه‌ها شود.
استاد رشاد تصریح کرد: آنچه امروز در حوزه علوم انسانی و علوم اسلامی به‌عنوان تحولات بنیادین رخ داده، نتیجه تلاش‌های مداوم و پیگیر در طول سال‌های پس از انقلاب است.
این تحولات نه تنها در محتوا، بلکه در ساختار و روش‌شناسی علوم اسلامی نیز تغییرات اساسی ایجاد کرده است.
وی افزود: رشته‌هایی چون کلام، فلسفه دین، فقه و حقوق اسلامی به‌شدت دچار دگرگونی شده‌اند و فلسفه‌های جدید و فلسفه‌های مضاف پدید آمده‌اند که نشان از تحولات ژرف در این حوزه‌ها دارد.
همچنین علم انسانی اسلامی از حد یک مفهوم کلی فراتر رفته و امروز به مرحله‌ای رسیده است که با منطق، روش تحقیق و اعتبارسنجی مبتنی بر آموزه‌های اسلامی، دانش نوینی شکل گرفته است.
رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ادامه داد: این تحولات با همه مشکلات و چالش‌هایی که داشته، نشان‌دهنده ظرفیت‌های عظیم حوزه و جامعه علمی کشور است.
اما نکته مهم آن است که این روند باید ادامه یابد و به‌گونه‌ای مدیریت شود که موجب جهش‌های بزرگ‌تر و گسترده‌تر در عرصه‌های علمی و فرهنگی شود.
سند عظیم تاریخی
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه پیام رهبری به همایش یکصدمین سال‌گشت بازتأسیس حوزه علمیه قم، یک بیانیه، منشور و سند عظیم تاریخی و فرهنگی و فکری و علمی و تربیتی و سیاسیِ جامع است عنوان کرد: این بیانیه و منشور می‌تواند، اگر آن چنان که شاید و باید به آن توجه و در تحقق مفاد آن اهتمام شود، تبدیل به یک مفصل تاریخی برای حوزه شود؛ مفصلی که قبل و بعد از خودش را از هم جدا می‌کند و فصلی مهم را رقم خواهد زد.
استاد رشاد اهتمام حوزه به این بیانیه را مورد تاکید قرار داد و اظهار کرد: با عنایت و اهتمام و قیام به اجرای این سند عظیم و جامع، حوزه، حوزه‌ی دیگر خواهد شد و به تعبیری آن چه که از تحولات در عرصه‌های مختلف حوزوی و امور و شئون مرتبط با حوزه طی این قریب نیم قرن پس از آن رخ داده، با اجرای این سند و مفاد این منشور، ضریب صد چندان خواهد گرفت.
وی در پایان بر لزوم اهتمام نخبگان و مسئولان تاکید کرد و گفت: باید از فرصت‌های پیش رو بهره برد و با تشکیل ستادهای تخصصی، برنامه‌ریزی دقیق و اجرای مستمر مفاد بیانیه، زمینه‌های تحقق اهداف بلند انقلاب اسلامی را فراهم کنیم.
این مسیر تنها با همت، هوشمندی و تعهد عمیق عملی می‌شود و بی‌تردید آینده‌ای روشن را برای کشور رقم خواهد زد.