وضعیت بحرانی آب و تلاش‌ها برای تاب‌آوری کشاورزی در شرق کشور - تسنیم
خشکسالی بی امان در خراسان رضوی، جهاد کشاورزی را به سمت راهکارهای نوین برای حفظ امنیت غذایی سوق داده است و با توجه به وضعیت بحرانی آب، تلاش ها برای تاب آوری کشاورزی در قلب شرق ایران ادامه دارد.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از مشهد، خراسان رضوی برای چهارمین سال پیاپی با چالش خشکسالی دست و پنجه نرم می‌کند؛ پدیده‌ای که سایه سنگین خود را بر منابع آب و به تبع آن، بر شریان حیاتی کشاورزی استان افکنده است.
خسارت 225 هزار میلیارد ریالی و کاهش تولیدات در پی خشکسالی
حمید جنتی، معاون توسعه بازرگانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی با اشاره به وسعت خسارات وارده، خاطرنشان کرد: استان خراسان رضوی در سال زراعی 1402-1401، بیشترین میزان کاهش بارندگی نسبت به دوره آماری را در میان 31 استان کشور تجربه کرد.
میزان بارندگی در این استان بیش از 95 میلی‌متر بوده که نسبت به دوره بلندمدت آماری 52 درصد کاهش نشان می‌دهد.
وی تصریح کرد: این کاهش چشمگیر بارندگی، تأثیرات منفی گسترده‌ای بر تولیدات کشاورزی استان داشته است.
مجموع خسارات وارده به بخش‌های کشاورزی، منابع طبیعی و عشایری در سال زراعی مذکور، حدود 225 هزار میلیارد ریال برآورد شده است.
جنتی آمارهای نگران‌کننده‌ای از کاهش عملکرد محصولات ارائه کرد و گفت: در محصولات زراعی آبی، شاهد کاهش 30 درصدی عملکرد بودیم و در محصولات زراعی دیم، این کاهش به حدود 85 درصد رسید.
باغات استان نیز در حدود 186 هزار هکتار، کاهش عملکردی بین 15 تا 30 درصد را تجربه کردند.
این آمارها، به‌ویژه در مورد محصولات دیم که انتظار می‌رود به آب کمتری نیاز داشته باشند، بیانگر شدت بی‌سابقه خشکسالی و تهدید جدی برای امنیت غذایی منطقه است.
راهکارهای عملی برای مقابله با کم‌آبی؛ از آبیاری نوین تا تغییر الگوی کشت
معاون توسعه بازرگانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی در پاسخ به چالش‌های کم‌آبی، به مجموعه‌ای از راهکارهای عملی اشاره کرد که در دستور کار سازمان جهاد کشاورزی قرار گرفته است.
وی اظهار کرد: برای مقابله با بحران کم‌آبی و خشکسالی در بخش کشاورزی استان خراسان رضوی، مجموعه‌ای از راهکارهای عملی در دستور کار قرار گرفته است که مهمترین آن‌ها توسعه سامانه‌های آبیاری نوین است.
جنتی افزود: از ابتدای سال 1402، بیش از 4 هزار هکتار از اراضی کشاورزی استان تحت پوشش سامانه‌های آبیاری قطره‌ای، بارانی و کم‌فشار قرار گرفته‌اند.
از سال 1371 تاکنون، مجموعاً 196 هزار و 243 هکتار از اراضی کشاورزی استان به این سامانه‌ها مجهز شده است.
این اقدام گسترده با هدف افزایش بهره‌وری آب در مزارع صورت می‌گیرد.
معاون توسعه بازرگانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی به دیگر طرح‌های بهره‌برداری بهینه از منابع آبی موجود نیز اشاره و خاطرنشان کرد: برای کاهش هدررفت آب و افزایش بهره‌وری، طرح‌های انتقال آب با لوله در سطح 350 کیلومتر از اراضی کشاورزی استان اجرا شده است.
همچنین، بیش از 300 رشته قنات در استان لایروبی و مرمت شده‌اند تا منابع آبی زیرزمینی به طور مؤثرتر مورد استفاده قرار گیرند.
وی تصریح کرد: با توجه به محدودیت منابع آبی، توسعه کشت‌های گلخانه‌ای به‌عنوان روشی کارآمد برای افزایش تولید در واحد سطح و کاهش مصرف آب در دستور کار قرار گرفته است.
در سال 1402، هدف‌گذاری برای توسعه هزار هکتار کشت گلخانه‌ای در استان انجام شده است.
نقش کشاورزان و فناوری‌های دانش‌بنیان در مدیریت آب و افزایش بهره‌وری
جنتی درباره نقش کشاورزان در مدیریت آب و آموزش‌های لازم، بیان کرد: برای ارتقای سطح آگاهی کشاورزان و بهره‌برداران، برنامه‌های آموزشی متعددی برگزار می‌شود.
در سال 1402، حدود 475 نفر در روز آموزش برای بهره‌برداران پیش‌بینی شده؛ همچنین، برنامه‌های ویژه‌ای برای آموزش زنان روستایی طراحی شده است که در 15 ماه گذشته حدود 1075 نفر روز آموزش برگزار شده است.
معاون توسعه بازرگانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: در کنار فناوری‌های نوین، استفاده از دانش بومی کشاورزان نیز مورد توجه قرار گرفته است.
روش‌هایی مانند ایجاد استخرهای ذخیره آب، اندود کردن جوی‌ها با خاک رس، حذف ریشه‌های سطحی، هرس شدید درختان در مواقع خشکسالی، و استفاده از کاه و کلش در موقع آبیاری از جمله این روش‌ها هستند که در مدیریت منابع آب و مقابله با خشکسالی مؤثر واقع شده‌اند.
وی نقش فناوری‌های نوین و دانش‌بنیان را حیاتی ارزیابی کرد و گفت: تغییر الگوی کشت به‌گونه‌ای که متناسب با شرایط اقلیمی و منابع آبی موجود باشد، از دیگر راهکارهای مؤثر در مقابله با خشکسالی است.
کاشت محصولات مقاوم به کم‌آبی و استفاده از ارقام مناسب می‌تواند به کاهش مصرف آب و افزایش تولید کمک کند.
جنتی عنوان کرد: همچنین اجرای طرح‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری برای مهار و کنترل آب‌های سطحی و جلوگیری از خسارات ناشی از آن‌ها، در استان به‌طور جدی در حال اجراست.
این طرح‌ها به حفظ منابع آبی و جلوگیری از فرسایش خاک کمک می‌کنند.
نقش‌آفرینی فناوری و دانش‌بنیان در بالندگی کشاورزی خراسان رضوی
فرهاد فرخ‌منش، رئیس اداره مدیریت بحران و پدافند غیرعامل سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی نیز به نقش محوری فناوری‌های نوین و شرکت‌های دانش‌بنیان در تحول بخش کشاورزی خراسان رضوی اشاره کرد و افزود: این استان با برخورداری از ظرفیت بالای علمی و تحقیقاتی، به‌ویژه در حوزه‌های مهندسی کشاورزی، آبیاری هوشمند، اصلاح نژاد، و فرآوری محصولات، توانسته گام‌های مؤثری در افزایش بهره‌وری، کاهش مصرف منابع و ارتقاء کیفیت تولید بردارد.
فرخ‌منش با اشاره به برخی از طرح‌های دانش‌بنیانی در حال اجرای خراسان رضوی بیان کرد:سامانه‌های هوشمند آبیاری تحت فشار با سنجش رطوبت خاک و اقلیم لحظه‌ای، استفاده از نژادهای اصلاح‌شده دام و طیور با راندمان بالاتر، طرح تولید بذرهای هیبریدی مقاوم به خشکی و شوری، ایجاد گلخانه‌های هوشمند با بهره‌گیری از سنسورها و کنترل دیجیتالی محیط، و استارت‌آپ‌های فعال در ردیابی زنجیره تولید و توزیع محصولات کشاورزی، از جمله این طرح‌ها هستند که در راستای افزایش بهره‌وری و پایداری کشاورزی استان به اجرا درآمده‌اند.
صنایع تبدیلی کشاورزی؛چالش‌ها و فرصت‌های پیش‌رو
وی به تحلیل وضعیت صنایع تبدیلی کشاورزی در خراسان رضوی، به فرصت‌ها و چالش‌های این بخش پرداخت و گفت :تنوع و حجم بالای تولید محصولات کشاورزی همچون زعفران، پسته، انگور، گوجه‌فرنگی، شیر و گوشت، دسترسی به بازارهای آسیای میانه، افغانستان و کشورهای حوزه CIS، وجود نهادهای تحقیقاتی، دانشگاه‌ها و شهرک‌های صنعتی تخصصی در حوزه کشاورزی و پتانسیل بالا برای تولید محصولات با ارزش افزوده بالا، از مهمترین فرصت‌های توسعه صنایع تبدیلی در استان محسوب می‌شوند.
رئیس اداره مدیریت بحران و پدافند غیرعامل سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی به چالش‌های مهمی نیز اشاره کرد و گفت: تأمین سرمایه ثابت و در گردش برای واحدهای فرآوری، به‌ویژه در مناطق کمتر توسعه‌یافته، طولانی بودن و پیچیدگی مسیر اخذ مجوزها (به‌ویژه برای صنایع کوچک روستایی)، دسترسی محدود به بازارهای صادراتی به‌دلیل کمبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل و سردخانه‌ای، مشکل تأمین مواد اولیه باکیفیت به‌صورت مستمر به‌دلیل پراکندگی تولید و ضعف در زنجیره تأمین، و کمبود برند‌سازی و بسته‌بندی حرفه‌ای برای رقابت در بازارهای داخلی و خارجی، از جمله مهمترین چالش‌ها در این بخش هستند.
فرخ‌منش تاکید کرد: برای بهره‌گیری حداکثری از ظرفیت صادراتی استان، توسعه شهرک‌های فرآوری صادرات‌محور، فعال‌سازی پایانه‌های مرزی و تقویت همکاری با رایزنان بازرگانی ضروری است.
تأثیر توسعه فناوری بر اشتغال پایدار و امنیت غذایی
وی با اشاره به تأثیر توسعه فناوری در ایجاد اشتغال پایدار بیان کرد: توسعه فناوری، به‌ویژه در قالب شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت‌آپ‌های کشاورزی، نقشی کلیدی در ایجاد اشتغال پایدار و باکیفیت در استان ایفا می‌کند.
برخلاف مشاغل سنتی که عمدتاً فصلی و کم‌درآمد هستند، فناوری‌های نوین به ارتقاء بهره‌وری نیروی کار، ایجاد زنجیره مشاغل فناورمحور در تولید، فرآوری، بازاریابی و صادرات، جذب جوانان تحصیل‌کرده بومی در قالب مشاغل تخصصی و ماندگاری و تثبیت جمعیت در مناطق روستایی از طریق اشتغال پایدار منجر می‌شوند.
رئیس اداره مدیریت بحران و پدافند غیرعامل سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی افزود: در نتیجه، سرمایه‌گذاری هدفمند در فناوری، نه‌تنها بهره‌وری اقتصادی بلکه امنیت اجتماعی و تثبیت جمعیت در مناطق کم‌برخوردار را نیز تقویت می‌کند.
خودکفایی در محصولات استراتژیک و چالش‌های صادراتی
فرخ‌منش درباره وضعیت خودکفایی خراسان رضوی در تولید محصولات اساسی و استراتژیک اظهارکرد: خراسان رضوی از استان‌های مهم کشور در تولید محصولات استراتژیک است.
در تولید گندم، استان طی سال‌های اخیر سهم قابل توجهی در تأمین نیاز داخل داشته و در سال‌های نرمال آبی، تا 70 درصد نیاز مصرفی خود را تأمین می‌کند.
در تولید جو نیز استان از قطب‌های اصلی کشور محسوب می‌شود و نقش کلیدی در تأمین خوراک دام دارد.
وی به عوامل مؤثر بر این خودکفایی نیز پرداخت و خاطرنشان کرد: وابستگی به شرایط اقلیمی، خشکسالی‌های اخیر، کاهش سطح زیر کشت دیم و هزینه‌های بالای تولید، بر سطح خودکفایی استان تأثیر گذاشته است.
از این رو، ترویج الگوی کشت مناسب، حمایت از کشاورزان و مدیریت منابع آبی، از الزامات حفظ و ارتقاء این وضعیت است.
رئیس اداره مدیریت بحران و پدافند غیرعامل سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی از بخش صادرات محصولات کشاورزی، خبرداد و گفت: حدود 30 تا 35 درصد از تولیدات کشاورزی خراسان رضوی به بازارهای خارج از استان یا صادرات اختصاص می‌یابد، به‌ویژه در محصولاتی چون زعفران، پسته، سیب‌زمینی، خیار، انگور، لبنیات و گوشت سفید
فرخ‌منش به چالش‌های صادراتی این محصولات پرداخت و تصریح کرد: نبود زیرساخت‌های لجستیکی مناسب برای حمل و نگهداری محصولات تازه‌خوری، ضعف در بسته‌بندی و عدم رعایت استانداردهای بین‌المللی، عدم ثبات در سیاست‌های ارزی و صادراتی، کمبود برند معتبر صادراتی در استان و نارسایی در دیپلماسی اقتصادی برای گشودن بازارهای جدید، از مهمترین چالش‌های صادراتی استان هستند.
انتهای پیام/282