عید قربان درس بزرگ توحید و فداکاری است؛ جایگاه قربانی در ادیان چیست؟

به گزارش خبرنگار مهر، امروز دهم ذی الحجة عید سعید قربان است.
قربانی کردن، آئینی دیرینه و ریشه‌دار در تاریخ بشر است که در اکثر ادیان و تمدن‌ها، با اشکال و نیات گوناگون وجود داشته است.
این عمل، نمادی از تقرب، شکرگزاری، کفاره گناهان، و ابراز بندگی در برابر خداوند بوده است.
در ادیان آسمانی، به ویژه اسلام، جایگاه قربانی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و فلسفه‌ای عمیق را دربرمی‌گیرد.
قربانی در یهودیت یکی از مهم‌ترین عبادات محسوب می‌شود.
در کتب مذهبی یهود، آداب و رسوم قربانی به تفصیل آمده است.
یهودیان قربانی‌های خونین مانند ذبح حیوانات برای کفاره گناهان یا شکرگزاری و غیرخونین مانند اهدای غلات و نان انجام می‌دادند.
هدف از قربانی، توبه، اعتراف، تقدیس و جلب رضایت خداوند بوده است.
مراسم قربانی در قربانگاه‌های خصوصی یا معبدهای کوچک برگزار می‌شد.در مسیحیت، آئین قربانی شکلی عرفانی و نمادین به خود گرفته است.
حضرت عیسی مسیح (ع)، مظهر و نماد قربانی شخصی در این دین است.
به اعتقاد مسیحیان، عروج حضرت عیسی (ع) نوعی قربانی برای رهایی بشریت از گناهان است و این عمل، انسان را از گناهان پاک می‌سازد.
بنابراین، در مسیحیت تأکید کمتری بر قربانی حیوانی وجود دارد و بیشتر بر قربانی نفس و خودگذشتگی در راه خدا تأکید می‌شود.در دوران پیش از ظهور زرتشت نیز ذبح قربانی وجود داشته است.
با این حال، در آئین زرتشت، تأکید بر قربانی بیشتر به سمت قربانی اخلاقی و پاکی نفس سوق یافت.
با این حال، در برخی مناطق و در قرون اخیر، هنوز در جشن‌هایی مانند مهرگان، گوسفند قربانی می‌شد.
آزمایش الهی
ماجرای قربانی کردن حضرت اسماعیل توسط حضرت ابراهیم (ع) که ریشه عید قربان است، یکی از زیباترین و آموزنده‌ترین داستان‌های قرآنی و تاریخی است که اوج تسلیم و بندگی در برابر فرمان الهی را به نمایش می‌گذارد.
حضرت ابراهیم (ع) سال‌ها در آرزوی فرزند بود و سرانجام خداوند در سن پیری، اسماعیل (ع) را به او عطا کرد.
اسماعیل (ع) در نزد ابراهیم (ع) بسیار عزیز بود.
در شب هشتم ذی‌الحجه (معروف به یوم الترویه)، ابراهیم (ع) در خواب دید که فرشته‌ای به او می‌گوید: ای ابراهیم!
پروردگارت فرمان می‌دهد که فرزند عزیزت را در راه من قربانی کنی." ابراهیم (ع) از خواب برخاست و در فکر بود که آیا این خواب شیطانی است یا وحی الهی؟
از این رو، این روز را یوم الترویه (روز تردید و تفکر) نامیدند.
در شب نهم ذی‌الحجه (معروف به یوم عرفه)، ابراهیم (ع) دوباره همان خواب را دید و یقین کرد که این فرمان الهی است.
این روز را یوم عرفه (روز شناخت) نامیدند.
در شب دهم ذی‌الحجه (شب عید قربان)، ابراهیم (ع) برای سومین بار همان رؤیا را مشاهده کرد و تصمیم قطعی خود را گرفت.
حضرت ابراهیم (ع) با روحیه‌ای سرشار از توکل و تسلیم، به سوی فرزندش اسماعیل (ع) رفت و فرمان الهی را با او در میان گذاشت.
در قرآن کریم آمده است: «فَلَمَّا بَلَغَ مَعَهُ السَّعْیَ قَالَ یَا بُنَیَّ إِنِّی أَرَی فِی الْمَنَامِ أَنِّی أَذْبَحُکَ فَانْظُرْ مَاذَا تَرَی قَالَ یَا أَبَتِ افْعَلْ مَا تُؤْمَرُ سَتَجِدُنِی إِنْ شَاءَ اللَّهُ مِنَ الصَّابِرِینَ» (صافات: ۱۰۲) هنگامی که (اسماعیل) به سن کار و کوشش رسید، (ابراهیم) گفت: «پسر عزیزم!
من در خواب دیده‌ام که تو را ذبح می‌کنم؛ نظر تو چیست؟» گفت: «پدرم!
آنچه را فرمان داده شده‌ای انجام بده، به خواست خدا مرا از صابران خواهی یافت.»این پاسخ اسماعیل (ع)، نشان‌دهنده اوج ایمان، صبر و تسلیم او در برابر فرمان الهی بود.
او نیز همانند پدرش، حاضر به فداکاری در راه خدا بود.
حضرت ابراهیم (ع) و حضرت اسماعیل (ع) به سوی قربانگاه (محل منا در سرزمین مکه) حرکت کردند.
در این مسیر، شیطان بارها به شکل‌های مختلف برای ابراهیم (ع)، اسماعیل (ع) و هاجر مادر اسماعیل ظاهر شد و سعی کرد با وسوسه کردن آن‌ها، مانع از اجرای فرمان الهی شود.
شیطان به ابراهیم (ع) گفت که این خواب از شیطان است و چگونه پدری می‌تواند فرزند خود را قربانی کند؟
اما ابراهیم (ع) با ایمان کامل، شیطان را راند.
شیطان به اسماعیل (ع) گفت که پدرت قصد کشتن تو را دارد، آیا می‌پذیری؟
اسماعیل (ع) با صلابت پاسخ داد که این فرمان خداست و من تسلیم آنم.
شیطان نزد هاجر رفت و به او گفت که ابراهیم قصد قربانی کردن اسماعیل را دارد.
هاجر پاسخ داد که اگر این فرمان خدا باشد، من راضی هستم.
در این مسیر، ابراهیم (ع) و اسماعیل (ع) در سه نقطه، به سوی شیطان رمی جمرات کردند و او را از خود دور ساختند.
این عمل، نمادی از نبرد با وسوسه‌های شیطانی و تثبیت اراده در راه خداست که امروزه در مراسم حج، توسط حاجیان انجام می‌شود.
حضرت ابراهیم (ع) اسماعیل (ع) را به قربانگاه برد.
اسماعیل (ع) از پدر خواست که دست و پایش را محکم ببندد تا در لحظه ذبح، حرکتی نکند و تسلیم محض باشد، و همچنین چاقو را تیز کند تا کار به سرعت انجام شود و رنج کمتری بکشد.
او همچنین از پدر خواست که پیراهنش را به مادرش هاجر بازگرداند تا تسلی خاطر او باشد.
ابراهیم (ع) چاقو را بر گلوی اسماعیل (ع) نهاد و با نام خدا شروع به ذبح کرد.
اما چاقو به فرمان خداوند بریده نشد.
این یک معجزه و نشانه بزرگ الهی بود.
خداوند از این طریق، صدق نیت و نهایت تسلیم ابراهیم و اسماعیل (ع) را در امتحان الهی تأیید کرد.
در این لحظه، جبرئیل امین (ع) با یک قوچ بزرگ و فربه بهشتی نازل شد و به ابراهیم (ع) ندا داد: «قَدْ صَدَّقْتَ الرُّؤْیَا إِنَّا کَذٰلِکَ نَجْزِی الْمُحْسِنِینَ» (صافات: ۱۰۵) تو خواب خود را تحقق بخشیدی (به وظیفه‌ات عمل کردی)؛ ما این‌گونه نیکوکاران را پاداش می‌دهیم.سپس جبرئیل (ع) قوچ را به جای اسماعیل (ع) قرار داد و ابراهیم (ع) آن را به فرمان الهی قربانی کرد.
این قوچ، فدیه‌ای از جانب خداوند برای اسماعیل (ع) بود و از آن پس، سنت قربانی کردن در روز عید قربان در سرزمین منا و برای حاجیان، به یاد این فداکاری عظیم، برقرار شد.
جایگاه ذبح شرعی و قربانی در اسلام
در اسلام، قربانی به عمل ذبح حیوانی حلال‌گوشت با رعایت شرایط خاص شرعی به قصد تقرب به خداوند و جلب رضایت او اطلاق می‌شود.
این عمل دارای فلسفه‌ای عمیق و چندوجهی است.
قربانی کردن، نمادی از تسلیم محض در برابر اراده و فرمان الهی است.
خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: «لَنْ یَنَالَ اللَّهَ لُحُومُهَا وَلَا دِمَاؤُهَا وَلَٰکِنْ یَنَالُهُ التَّقْوَیٰ مِنْکُمْ ۚ کَذَٰلِکَ سَخَّرَهَا لَکُمْ لِتُکَبِّرُوا اللَّهَ عَلَیٰ مَا هَدَاکُمْ ۗ وَبَشِّرِ الْمُحْسِنِینَ» (حج: ۳۷) "هرگز گوشت‌هایشان وخون هایشان به خدا نمی‌رسد، بلکه تقوای شما به او می‌رسد.
این گونه آنها را برای شما رام و مسخّر کرد تا خدا را به [شکرانه] اینکه هدایتتان کرد به بزرگی یاد کنید؛ و نیکوکاران را [به لطف و رحمت خدا] مژده ده." این آیه به روشنی بیان می‌کند که هدف از قربانی، رسیدن به گوشت و خون حیوان نیست، بلکه هدف اصلی، تقوا و اخلاص قربانی‌کننده است.
با قربانی کردن، انسان بخشی از دارایی خود را در راه خدا می‌بخشد و به دیگران، به ویژه نیازمندان، کمک می‌کند.
این عمل، روحیه نوع‌دوستی و همدردی را در جامعه تقویت می‌کند.
علاوه بر آن قربانی در اسلام، یادآور فداکاری عظیم حضرت ابراهیم (ع) در راه خداست و احیای سنت این پیامبر بزرگ الهی محسوب می‌شود.
همچنین ذبح حیوان به شیوه شرعی، نه تنها باعث حلال شدن گوشت برای مصرف می‌شود، بلکه از منظر معنوی، نوعی تطهیر و پاکسازی روح قربانی‌کننده نیز به شمار می‌رود.در برخی موارد، قربانی به نیت کفاره گناهان یا دفع بلا و بیماری انجام می‌شود که نشان‌دهنده ابعاد معنوی این عمل است.
برای اینکه ذبح حیوان در اسلام حلال باشد، باید شرایطی رعایت شود که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
ذبح‌کننده باید مسلمان باشد (در مورد قربانی، نه صرفاً ذبیحه).
گفتن نام خدا (بسم الله) در هنگام ذبح.
استفاده از آلت برنده و تیز (چاقو).
بریده شدن اوداج اربعه (چهار رگ اصلی گردن حیوان) به طور کامل و به شیوه خاص.
رو به قبله بودن حیوان در هنگام ذبح.
خارج شدن خون به مقدار کافی از بدن حیوان.
ماجرای عید قربان و ذبح اسماعیل، نه تنها یک رویداد تاریخی، بلکه درسی بزرگ در توحید، تسلیم، صبر و فداکاری است.
این داستان نشان می‌دهد که در راه خدا، انسان باید حاضر به گذشتن از عزیزترین داشته‌های خود باشد و تنها تقوا و اخلاص است که در درگاه الهی پذیرفته می‌شود.
عید قربان، هر ساله یادآور این آزمون بزرگ الهی و تجدید پیمان با خداوند برای بندگی و اطاعت محض است.