عرفه؛ آینه پاکی و فرصت بازسازی در سایه مناجات حسینی

به گزارش خبرنگار مهر، روز عرفه، یکی از معنوی‌ترین و پرفضیلت‌ترین روزهای سال است؛ روزی که در تقویم اسلامی، به عنوان موسم بازگشت به خویشتن، مناجات و پاک‌سازی روح جایگاهی ویژه دارد.
دعای عرفه امام حسین (ع) در این روز، نه‌تنها متنی عرفانی و عاطفی است، بلکه نقشه راهی برای رسیدن به عفاف، عزت نفس و بازسازی شخصیت فردی و اجتماعی ارائه می‌دهد.
کارشناسان معتقدند روز عرفه، فرصتی استثنایی برای بازنگری در مسیر زندگی و بازتعریف مفهوم عفاف در جامعه امروز است.
عرفه؛ روزی برای بازنگری در معنای عفاف
حجت‌الاسلام عبدالحمید صادقی، پژوهشگر حوزه عفاف و خانواده، در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به مقام معنوی روز عرفه و مفاهیم بلند مناجات امام حسین (ع) اظهار کرد: مناجات امام حسین (ع) در روز عرفه، یکی از عرفانی‌ترین و اخلاقی‌ترین دعاهای شیعی است که در آن مفاهیم معنوی و اخلاقی متعددی مطرح شده است.
یکی از بنیادی‌ترین این مفاهیم، موضوع عفاف و خویشتن‌داری است؛ مفهومی اساسی که جای خالی آن در جامعه امروز کاملاً احساس می‌شود.
پژوهشگر حوزه عفاف و خانواده بیان کرد: در عرف عمومی، عفاف اغلب به معنای پاکدامنی جنسی محدود می‌شود، اما اگر به فرازهای دعای عرفه نگاه کنیم، مشخص می‌شود که امام حسین (ع) عفاف را به معنایی بسیار وسیع‌تر مطرح می‌کند.
عفاف در این مناجات، پاکی در نیت، عمل، کسب روزی، و حتی در نوع نگاه انسان به جهان است.
به همین دلیل، روز عرفه می‌تواند نقطه عطفی برای بازنگری در نگرش‌ها و رفتارهای فردی و اجتماعی باشد.
عفاف؛ قناعت و دوری از حرص
وی با اشاره به فرازی از دعای عرفه امام حسین (ع) که می‌فرماید: «وَارْزُقْنِی الْقَنَاعَةَ وَالْعَفَافَ»، اظهار کرد: این دعا به روشنی نشان می‌دهد که عفاف تنها محدود به پاکدامنی جنسی نیست، بلکه شامل پاکی در کسب روزی، دوری از حرص و طمع و قناعت نیز می‌شود.
امام حسین (ع) از خداوند می‌خواهد که او را به قناعت و عفاف روزی دهد؛ یعنی انسان باید در همه ابعاد زندگی، به‌ویژه در زمینه‌های مالی و مادی، خود را از حرص و آز ویرانگر رها کند.
صادقی افزود: در جامعه امروز که مصرف‌گرایی، تجمل‌گرایی و میل به رفاه مفرط به یک ارزش بدل شده، بازگشت به این اصل دعای عرفه می‌تواند بسیاری از مشکلات اقتصادی و اخلاقی جامعه را حل کند.
اگر فرهنگ قناعت و عفاف در جامعه نهادینه شود، بسیاری از ناهنجاری‌ها و آسیب‌های اجتماعی کاهش می‌یابد.
عفاف؛ کنترل نفس و نجات از شهوات
این پژوهشگر حوزه خانواده با اشاره به فراز دیگری از دعای عرفه که امام حسین (ع) می‌فرماید: «وَأَعِذْنِی مِنْ شَرِّ نَفْسِی وَمِنْ شَرِّ الشَّیْطَانِ»، تاکید کرد: امام حسین (ع) در این دعا از خداوند درخواست می‌کند که او را از اسارت شهوات و وسوسه‌های شیطان نجات دهد.
این بخش از دعا بر اهمیت مبارزه با هوای نفس تأکید دارد؛ چراکه ریشه بسیاری از گناهان و بی‌عفتی‌ها، بی ‌کنترلی نفس است.
وی افزود: کنترل نفس، فقط یک فضیلت فردی نیست، بلکه اساس تربیت اجتماعی و اخلاق جمعی است.
هر قدر افراد بتوانند خود را از دام شهوات و وسوسه‌های نفسانی نجات دهند، جامعه‌ای سالم‌تر و امن‌تر خواهیم داشت.
روز عرفه، بهترین فرصت برای تمرین این نوع خودکنترلی و بازسازی درونی است.
دعای عرفه و عزت نفس
صادقی با اشاره به فراز دیگری از دعای عرفه امام حسین (ع) گفت: در این دعا، امام از خداوند عزت و کرامت طلب می‌کند: «إلهی، أَنَا الذَّلِیلُ فَاعِزَّنِی»؛ (خدایا، من ذلیل هستم، پس مرا عزیز کن.) این جمله نشان‌دهنده آن است که یکی از عوامل مهم در بی‌عفتی و لغزش افراد، کمبود عزت نفس و شخصیت است.
افرادی که عزت و کرامت درونی ندارند، به‌راحتی تسلیم وسوسه‌ها و فشارهای اجتماعی می‌شوند.
پژوهشگر حوزه عفاف و خانواده تاکید کرد: در دعای عرفه، امام حسین (ع) به ما می‌آموزد که برای حفظ عفاف، باید عزت نفس خود را تقویت کنیم.
کسی که عزت دارد، در مقابل تهدید، تمسخر یا وسوسه ایستادگی می‌کند و راه خود را گم نمی‌کند.
وی در پایان ابراز امیدواری کرد که همگان با بهره‌گیری از معارف بلند دعای عرفه، بتوانند مسیر عفاف و پاکدامنی را سرلوحه زندگی خویش قرار داده و در زمره اهل استجابت دعا باشند.
عرفه، روز خودشناسی و بازسازی شخصیت
لیلا کرمی، استاد دانشگاه و پژوهشگر حوزه اخلاق اجتماعی، در گفتگو با مهر با اشاره به اهمیت عرفه در بازسازی شخصیت فردی و اجتماعی اظهار کرد: روز عرفه، روزی است برای بازگشت به خویشتن و فرصتی برای شناخت ضعف‌ها و قوت‌های درونی.
دعای عرفه امام حسین (ع)، متنی سرشار از خودنگری، اعتراف به ضعف‌ها و طلب یاری از خداوند است.
این دعا به انسان می‌آموزد که پیش از آنکه به اصلاح جامعه بیندیشد، باید خود را بازسازی کند.
استاد دانشگاه و پژوهشگر حوزه اخلاق اجتماعی توضیح داد: در فرازهای متعددی از دعای عرفه، امام حسین (ع) با زبان عجز و فروتنی، از خداوند طلب رحمت و بخشش می‌کند.
این روحیه، انسان را به سمت تواضع و دور شدن از غرور و خودخواهی سوق می‌دهد.
اگر این نگاه عرفانی و اخلاقی در جامعه رواج پیدا کند، بسیاری از تنش‌ها و تعارضات اجتماعی کاهش خواهد یافت.
عرفه؛ پل ارتباط با خدا و جامعه
وی تاکید کرد: روز عرفه، فقط یک مناسبت فردی و عبادی نیست.
این روز، پلی است میان انسان و خدا، و میان فرد و جامعه.
مناجات عرفه، انسان را از لاک فردگرایی خارج می‌کند و او را به مسئولیت اجتماعی دعوت می‌نماید.
در دعاهای عرفه، امام حسین (ع) همواره برای دیگران دعا می‌کند و از خداوند طلب خیر جمعی دارد.
کرمی گفت: این نگاه جمع‌گرایانه، می‌تواند الگوی مناسبی برای سبک زندگی اجتماعی امروز باشد.
اگر افراد جامعه به جای رقابت منفی یا حسادت، برای یکدیگر دعا کنند و به فکر عزت و سلامت همدیگر باشند، بسیاری از آسیب‌های روحی و اجتماعی ریشه‌کن خواهد شد.
دعای عرفه و بازنگری در فرهنگ عمومی
این استاد دانشگاه افزود: یکی از مهم‌ترین کارکردهای دعای عرفه، بازنگری در فرهنگ عمومی جامعه است.
در روز عرفه، افراد به یاد ضعف‌ها و خطاهای خود می‌افتند و تلاش می‌کنند با توبه و بازسازی شخصیت، مسیر جدیدی را در زندگی آغاز کنند.
اگر این فرهنگ در جامعه نهادینه شود، اصلاحات اساسی و ماندگارتر خواهد بود.
وی تصریح کرد: در شرایط امروز که جامعه با چالش‌هایی چون کاهش اعتماد، افزایش اضطراب و ضعف همدلی مواجه است، بازگشت به روحیه عرفه و آموزه‌های امام حسین (ع) می‌تواند نقش درمانگر داشته باشد.
رسانه‌ها، نهادهای فرهنگی و آموزشی باید این مفاهیم را به صورت کاربردی و ملموس به نسل جوان منتقل کنند.
عرفه، فرصتی برای ترویج عفاف جمعی
کرمی با اشاره به نقش روز عرفه در ترویج عفاف اجتماعی گفت: اگر عفاف را تنها به مسائل فردی و جنسیتی محدود کنیم، پیام اصلی عرفه را درک نکرده‌ایم.
عفاف، یعنی پاکی در نیت، گفتار، رفتار و حتی در نگاه به دیگران.
روز عرفه فرصتی است برای تمرین این نوع پاکی و انتقال آن به روابط خانوادگی، محیط کار و فضای عمومی.
استاد دانشگاه و پژوهشگر حوزه اخلاق اجتماعی افزود: در جامعه‌ای که عفاف جمعی حاکم باشد، افراد نه‌تنها مراقب رفتار خود هستند، بلکه نسبت به سلامت اخلاقی و روانی دیگران نیز حساس‌اند.
این فرهنگ، پایه‌گذار اعتماد عمومی و سرمایه اجتماعی است.
وی در پایان گفت: روز عرفه را باید به عنوان نقطه شروعی برای تحول واقعی فردی و اجتماعی دانست.
اگر هر فرد در این روز با خود خلوت کند، ضعف‌هایش را بپذیرد، از خداوند یاری بخواهد و تصمیم به اصلاح بگیرد، جامعه‌ای سالم‌تر، اخلاقی‌تر و پویا خواهیم داشت.
کارشناسان معتقدند که روز عرفه و مناجات امام حسین (ع)، فرصتی استثنایی برای بازسازی شخصیت، تقویت عفاف فردی و اجتماعی و ارتقای عزت نفس است.
دعای عرفه، نه فقط یک دعای عبادی، بلکه برنامه‌ای برای اخلاق و زندگی سالم در جامعه امروز است.
اگر آموزه‌های این روز و دعای عرفه در زندگی فردی و اجتماعی جاری شود، می‌توان به آینده‌ای امیدوار بود که در آن پاکی، عزت، همدلی و اعتماد متقابل، بنیان جامعه ایرانی خواهد بود.