هوش مصنوعی، آینده پژوهش در علوم انسانی و اسلامی را متحول می‌کند

به گزارش خبرنگار مهر، احمد ربیعی زاده، معاون فنی مرکز نور طی سخنانی در چهارمین پیش همایش ملی علوم انسانی اسلامی دیجیتال و آئین رونمایی از نرم افزار پژوهیار ۳ که در تالار دکتر ایرج افشار کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران برگزار شد، با اشاره به پیشینه تولید نرم‌افزارهای تخصصی در مرکز نور اظهار کرد: مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم انسانی اسلامی نور با بیش از ۳۶ سال سابقه فعالیت، نقش پیشگامی در بهره‌برداری از فناوری‌های نوین در خدمت پژوهش‌های علوم اسلامی و انسانی داشته است.
وی افزود: از آغاز، تمرکز این مرکز بر دیجیتالی‌سازی منابع اسلامی، تولید نرم‌افزارهای پژوهشی و توسعه زیرساخت‌های علمی بوده است؛ اقدامی که در ابتدا حتی از سوی برخی نهادها جدی گرفته نمی‌شد، اما اکنون به یک ضرورت انکارناپذیر بدل شده است.
ربیعی زاده با اشاره به تولید نرم‌افزارهای متنوع از جمله نرم‌افزار کتابخانه دیجیتال با بیش از هزار عنوان کتاب تخصصی در حوزه علوم انسانی، ابراز کرد: این نرم‌افزارها توانسته‌اند بستر مناسبی برای محققان در شاخه‌های مختلف علوم اسلامی فراهم کنند و همچنین، محصولاتی مانند سامانه مشابه‌یاب پایان‌نامه‌ها و مقالات، در سطح کلان دانشگاهی مورد بهره‌برداری قرار گرفته‌اند.
وی سپس به تشریح تحولات حوزه هوش مصنوعی پرداخت و گفت: هوش مصنوعی شاخه‌های متنوعی دارد؛ از جمله رباتیک، پردازش تصویر و پردازش زبان طبیعی و تمرکز اصلی ما بر پردازش زبان طبیعی بوده است، چرا که ارتباط مستقیمی با محتوای متنی اسلامی و انسانی دارد.
معاون فنی مرکز نور ادامه داد: در دهه‌های گذشته، نسل اول هوش مصنوعی مبتنی بر قاعده‌محوری و سیستم‌های خبره بود؛ جایی که دانش‌پایه‌ای برای تحلیل روایات طراحی می‌شد و سپس در مرحله بعد، یادگیری ماشین کلاسیک بر اساس داده‌های برچسب‌خورده به کار گرفته شد و در یک دهه اخیر، با ورود به فاز یادگیری عمیق و مدل‌های زبانی بزرگ، جهشی چشمگیر در کیفیت تحلیل و پاسخگویی ماشینی شکل گرفته است.
وی تصریح کرد: امروزه با مدل‌های مولد زبانی، ماشین‌ها قادرند زبان انسانی را درک کرده و محتواهایی تولید کنند که تا پیش از این اصلاً وجود نداشت و این امر باعث شکوفایی رشته‌هایی بین‌رشته‌ای چون علوم انسانی دیجیتال شده است که تعامل نزدیک میان متخصصان علوم انسانی و مهندسان هوش مصنوعی را می‌طلبد.
ربیعی زاده با اشاره به زیرساخت‌های موردنیاز توسعه هوش مصنوعی عنوان کرد: سه رکن اساسی برای موفقیت در این مسیر وجود دارد؛ داده‌های آزاد، سخت‌افزارهای پردازشی قدرتمند، و الگوریتم‌های بهینه.
بدون آزادسازی داده‌ها، توسعه هوش مصنوعی دقیق و کاربردی ممکن نخواهد بود.
وی در ادامه گفت: اکنون شاهد انفجار اطلاعات هستیم و تنها در یک دقیقه در فضای مجازی، بیش از ۵۰۰ هزار توییت، ۵ میلیون پیام و هزار ساعت محتوای ویدئویی تولید می‌شود که این حجم از داده‌ها خوراکی ارزشمند برای مدل‌های هوشمند است و قدرت پردازش آنها نیز به‌طور تصاعدی افزایش یافته است؛ تا جایی که مسائل پیچیده‌ای که در گذشته به ماه‌ها زمان نیاز داشت، اکنون در چند ساعت قابل حل است.
ربیعی زاده سپس به معرفی پروژه‌های مبتنی بر هوش مصنوعی که در آزمایشگاه هوش مصنوعی نور اجرا شده پرداخت.
این پروژه‌ها بیش از پنجاه مورد در زمینه‌های مختلف هوش مصنوعی از قبیل پردازش زبان طبیعی، بازیابی اطلاعات، مشابهت یابی و مانند آن است که معرفی این پروژه‌ها و برخی نمونه‌های آزمایشگاهی آن در پایگاه آزمایشگاه هوش مصنوعی نور در دسترس است.
وی در پایان تأکید کرد: با تلفیق علوم انسانی، اسلامی و فناوری‌های نوین از جمله هوش مصنوعی، می‌توان آینده‌ای مبتنی بر تحلیل عمیق، داده‌محور و هوشمند را برای پژوهش‌های اسلامی ترسیم کرد.