سفر سناتور آمریکایی به قفقاز و استراتژی «آسیای میانه بزرگ»

به گزارش مشرق، «استیو دینز» عضو کمیته روابط خارجی سنای آمریکا، هفته گذشته از کشورهای قفقاز جنوبی بازدید کرد.
وی در 29 مه از باکو و در 30 مه از تفلیس و ایروان دیدن کرد.
ترتیب این سفر، به ویژه با توجه به اینکه استیو دینز نماینده «فراکسیون آسیای مرکزی» در کنگره آمریکا است، تصادفی نیست.
امروزه دقیقاً آذربایجان و گرجستان، کشورهای کلیدی کریدور میانی، به «دروازه‌های» ورود به آسیای مرکزی مطرح می‌شوند.
منافع آمریکا در تضمین صلح و امنیت در منطقه نهفته است.
استیو دینز، یکی از مبتکران تعمیق همکاری آمریکا با کشورهای آسیای مرکزی، به خوبی از اهمیت ترانزیت از طریق کریدور میانی آگاه است.
وی پیش از این نیز در دولت قبلی کاخ سفید فعالانه به توسعه روابط آمریکا با کشورهای منطقه پرداخته و سال گذشته از هر پنج کشور آسیای مرکزی بازدید کرده بود.
منافع راهبردی آمریکا: کریدور میانی، منابع اورانیوم و گاز ترانس-خزر
قزاقستان و ازبکستان بیش از همه به دلیل منابع اورانیوم برای آمریکا جالب توجه هستند.
شرکت‌های آمریکایی فعالانه با آنها در این زمینه همکاری می‌کنند و عرضه اورانیوم به آمریکا به طور قابل توجهی افزایش یافته است: در سال 2024، صادرات از قزاقستان پنج برابر شد.
واشنگتن اورانیوم قزاقستان را به عنوان جایگزین بالقوه اورانیوم روسیه، به ویژه در صورت وخامت بیشتر روابط با فدراسیون روسیه، در نظر می‌گیرد.
استیو دینز همچنین فعالانه به دنبال در نظر گرفتن منافع اقتصادی و تجاری کشورهای آسیای مرکزی است.
در اوایل سال جاری، در جلسات استماع سنای آمریکا که به تأیید «مارکو روبیو» برای پست وزیر امور خارجه اختصاص داشت، استیو دینز و همکارش در فراکسیون، گری پیترز، مسئله لغو اصلاحیه جکسون-ونیک برای قزاقستان و ازبکستان را مطرح کردند.
این اصلاحیه که در سال 1974 علیه اتحاد جماهیر شوروی تصویب شد، به کشورهای مستقل مشترک‌المنافع به ارث رسید و هنوز هم در مورد قزاقستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان اعمال می‌شود و امکانات آنها را برای تجارت و دسترسی به اعتبارات دولتی محدود می‌کند.
«مارکو روبیو» از این ابتکار حمایت کرد و اظهار داشت: «برخی این اصلاحیه را اهرم فشاری برای کسب امتیاز در زمینه حقوق بشر یا مهار همکاری با روسیه می‌بینند.
اما من آن را یک ناهنجاری بی‌معنا می‌دانم.»
استیو دینز، آسیای مرکزی را «منطقه‌ای به ناحق فراموش شده که نیازمند توجه بیشتری است» توصیف کرد.
وی خاطرنشان کرد: «ما به همراه سناتور مورفی در حال کار بر روی توسعه همکاری در قالب «C5+1» (5 کشور آسیای مرکزی و آمریکا) هستیم.
به همکاری مشترک با پرزیدنت ترامپ، شاید حتی برگزاری یک اجلاس، امیدواریم.
با توجه به خروج نیروها از افغانستان، این منطقه اهمیت راهبردی ویژه‌ای پیدا می‌کند.
ما در آسیای مرکزی به متحدان نیاز داریم و قصد داریم فعالانه در این راستا حرکت کنیم.»
وی همچنین به «مارکو روبیو» پیشنهاد کرد که به ذخایر قابل توجه گاز طبیعی در ترکمنستان که 30 سال است به چین گاز صادر می‌کند اما نمی‌تواند به بازارهای جهانی دست یابد، توجه کند.
بدین ترتیب، ایده خط لوله گاز ترانس-خزر که می‌تواند ترکمنستان را از طریق آذربایجان، گرجستان و ترکیه به اروپا متصل کند، بار دیگر مطرح شد.
نمادین است که سفر استیو دینز اندکی پس از انتشار گزارش شورای سیاست خارجی آمریکا و موسسه آسیای مرکزی و قفقاز (آمریکا) انجام شد.
در این گزارش، لزوم استراتژی جدید واشنگتن که شامل گسترش مفهوم آسیای مرکزی به «آسیای میانه بزرگ» (BCA) – شامل کشورهای قفقاز جنوبی، مغولستان و افغانستان – می‌شود، توجیه شده است.
چنین دیدگاهی با مسیر اپوزیسیون غرب‌گرا در گرجستان که به دنبال انتقال حاکمیت «به هر قیمتی» به بروکسل در ازای وعده‌های مشکوک عضویت در اتحادیه اروپا است، و همچنین با ورود ارمنستان به فرآیند همگرایی اروپایی، در تضاد است.
آمریکا به خوبی می‌داند که آسیای مرکزی، برخلاف اروپای «سالخورده»، دارای پتانسیل عظیم منابع و جمعیت است.
قفقاز جنوبی در این چارچوب به عنوان بخش بسیار مهمی از «آسیای میانه بزرگ» و نه حاشیه اتحادیه اروپا، تلقی می‌شود.
به ویژه آنکه در قبال گرجستان، در برخی پایتخت‌های اتحادیه اروپا، به ویژه در پاریس، همچنان رویکرد استعمار نو مشاهده می‌شود.
امکان شعله‌ور شدن جنگ جدید در منطقه، از جمله در گرجستان، به عنوان یکی از عناصر استراتژی «جبهه دوم» در پس‌زمینه درگیری مداوم در اوکراین تلقی می‌شود که می‌تواند منجر به تخریب ارتباطات کریدور میانی گردد.
پیام‌ها در باکو و تفلیس: مشارکت، ثبات و فلسفه «اول آمریکا»
استیو دینز به ثبات و امنیت قفقاز جنوبی علاقه‌مند است.
بازدیدهای وی از باکو، تفلیس و ایروان تأییدی بر این رویکرد است.
در باکو، سناتور مورد استقبال الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان، قرار گرفت.
استیو دینز به چشم‌انداز توسعه روابط دوجانبه اشاره کرد و یادآور شد که نظامیان آذربایجانی و آمریکایی در افغانستان همکاری داشته‌اند.
وی به طور جداگانه از آذربایجان برای مشارکت در تضمین امنیت فرودگاه کابل در دوره تخلیه تشکر و بر اهمیت سهم نیروهای حافظ صلح آذربایجانی تأکید کرد.
سناتور بر اهمیت راهبردی آذربایجان تأکید و از گسترش بیشتر همکاری‌ها ابراز اطمینان کرد.
به طور ویژه اشاره شد که آذربایجان به لطف زیرساخت‌ها و روابط خود با همسایگان، به یک مرکز لجستیکی مهم اوراسیا تبدیل شده و نقش کلیدی در توسعه کریدور میانی ایفا می‌کند.
در تفلیس، استیو دینز با ایراکلی کوباخیدزه، نخست‌وزیر، دیدار کرد.
این اولین دیدار در چنین سطح بالایی بین مقامات گرجستان و نمایندگان «دولت جدید آمریکا» بود.
سفارت آمریکا در گرجستان از قبل اعلام کرده بود که سناتور اولویت‌های کلیدی «پرزیدنت ترامپ» و «وزیر امور خارجه روبیو»، از جمله فلسفه «اول آمریکا» را بیان خواهد کرد.
در بیانیه سفارت آمده بود: «سناتور دینز با نخست‌وزیر گرجستان، ایراکلی کوباخیدزه، برای بحث در مورد مسائل مربوط به تقویت روابط بین آمریکا و گرجستان دیدار کرد.
سناتور نقش حیاتی گرجستان در ترویج صلح و رفاه در قفقاز و فراتر از آن را تأیید و از گرجستان خواست تا برای پیشبرد منافع مشترک اقتصادی و امنیتی، از نزدیک با پرزیدنت ترامپ و دولت وی همکاری کند.»
ایراکلی کوباخیدزه نخست‌وزیر گرجستان نیز این دیدار را مثبت ارزیابی کرد و اظهار داشت: «صحبت از تجدید روابط از یک دیدگاه کاملاً سالم بود.
ما آشکارا و با صدای بلند اعلام می‌کنیم که می‌خواهیم مشارکت راهبردی با آمریکا را از صفر و با رهبری مشخصی از سر بگیریم.
در این شرایط، دولت پنهان (Deep State) سعی در ایجاد موانعی در مسیر احیای روابط گرجستان و آمریکا دارد، اما من مطمئن هستم که پرزیدنت ترامپ بر دولت پنهان پیروز خواهد شد و هیچ چیز مانع احیای روابط گرجستان و آمریکا نخواهد شد.»
اساساً از سخنان نخست‌وزیر گرجستان چنین برمی‌آید که دولت فعلی آمریکا از همکاری عمل‌گرایانه با آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی حمایت می‌کند، در حالی که «دولت پنهان» به دنبال بی‌ثباتی است.
استیو دینز همچنین دیدار کوتاهی با «سالومه زورابیشویلی، رئیس‌جمهور سابق گرجستان» و رهبران اپوزیسیون داشت.
سفارت آمریکا پس از آن خاطرنشان کرد: «سناتور دینز با سالومه زورابیشویلی و رهبران احزاب سیاسی برای بحث در مورد اهمیت راهبردی گرجستان برای آمریکا، نگرانی از دستگیری‌های اخیر رهبران اپوزیسیون و لزوم گرجستان غرب‌گرا برای تضمین رفاه، پیشرفت و ثبات در منطقه دیدار کرد.»
این بیانیه محتاطانه به وضوح نشان می‌دهد که دستور کار «انقلابی» اپوزیسیون مورد علاقه سناتوری که بر ثبات و توسعه متمرکز است، قرار ندارد.
دینز در ایروان: فراخوان صلح با آذربایجان و همگرایی منطقه‌ای
سرانجام، بازدید استیو دینز از ایروان نیز گویا بود.
وی در شبکه اجتماعی X نوشت: «در جریان دیدار با نخست‌وزیر ارمنستان، پاشینیان، ما در مورد سرمایه‌گذاری آمریکا در منابع معدنی حیاتی و مشکلات امنیت منطقه‌ای، از جمله تمایل دولت ترامپ برای دستیابی به صلح پایدار در منطقه، گفتگو کردیم.
من همچنین سخنان وزیر امور خارجه مارکو روبیو را در مورد منافع بزرگی که در صورت امضای توافقنامه صلح توسط ارمنستان و آذربایجان حاصل خواهد شد، تکرار کردم.»
سناتور به وضوح نشان داد که واشنگتن از ارمنستان و آذربایجان انتظار گام‌های مشخصی به سوی صلح دارد.
چراکه تنها در این صورت ارمنستان و آذربایجان می‌توانند بخشی از توسعه اقتصادی پویای منطقه «آسیای میانه بزرگ» شوند.