بررسی حقوقی انواع عقد نکاح در قانون مدنی ایران - تسنیم

به گزارش خبرگزاری تسنیم ، نهاد خانواده یکی از بنیادی‌ترین نهادهای اجتماعی و حقوقی در هر جامعه‌ای است و شالوده‌ی این نهاد بر اساس «عقد نکاح» یا همان ازدواج شکل می‌گیرد.
در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران، عقد نکاح نه‌تنها واجد آثار مدنی است، بلکه ابعادی شرعی، اجتماعی و اخلاقی نیز دارد.
قانون مدنی ایران، به‌ویژه در مواد 1034 تا 1107، به تفصیل به موضوع نکاح پرداخته و انواع آن را تبیین نموده است.
در این یادداشت، به بررسی انواع عقد نکاح از منظر قانون مدنی و تحلیل برخی مواد مرتبط می‌پردازیم.
تعریف نکاح و ارکان آن
بر اساس ماده 1062 قانون مدنی، «نکاح واقع می‌شود به ایجاب و قبول به الفاظی که صریحاً دلالت بر قصد ازدواج نماید.» بنابراین، عقد نکاح دارای دو رکن اساسی ایجاب و قبول است که باید با قصد و رضایت طرفین (زن و مرد) صورت گیرد.
از طرف دیگر، ماده 1070 قانون مدنی تأکید دارد که «رضای زوجین شرط نفوذ عقد است.» و به موجب ماده 1071، اگر یکی از طرفین در حال مستی، بی‌هوشی یا اجبار باشد، عقد فاقد اعتبار است.
اقسام عقد نکاح در قانون مدنی
عقد نکاح از حیث دوام و موقتی بودن به دو دسته‌ی اصلی تقسیم می‌شود:
1.
نکاح دائم
نکاح دائم رایج‌ترین نوع ازدواج در جامعه است که بدون تعیین مدت خاصی بین زن و مرد برقرار می‌شود.
در این نوع عقد، زن از حقوق و مزایای مالی بیشتری برخوردار است، از جمله نفقه (ماده 1106 قانون مدنی)، مهریه، ارث و لزوم ثبت عقد در دفاتر رسمی ازدواج.
نفقه در نکاح دائم: طبق ماده 1107 قانون مدنی، «نفقه عبارت است از همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن، از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل و هزینه‌های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقصان یا مرض.»
ارث در نکاح دائم: به موجب مواد 940 و 942 قانون مدنی، زن و شوهر در نکاح دائم از یکدیگر ارث می‌برند.
2.
نکاح موقت (متعه)
نوع دوم عقد نکاح در قانون مدنی، نکاح موقت یا متعه است که در آن مدت زمان ازدواج مشخص و مهریه تعیین می‌گردد.
ماده 1075 قانون مدنی صراحت دارد: «نکاح وقتی منقطع است که برای مدت معینی واقع شده باشد.»
ویژگی‌های نکاح موقت:
مدت‌دار بودن: عقد موقت باید مدت معینی داشته باشد.
عدم تعیین مدت، عقد را باطل می‌سازد (ماده 1095).
تعیین مهر الزامی است: در نکاح موقت، اگر مهر تعیین نشده باشد عقد باطل است (ماده 1095).
عدم نفقه و ارث: در نکاح موقت، زن مستحق نفقه نیست مگر در صورت شرط ضمن عقد (ماده 1113).
همچنین طرفین از یکدیگر ارث نمی‌برند، مگر اینکه در ضمن عقد شرط شده باشد (بر اساس فتاوای فقهی و عدم ذکر ارث در مواد مربوط به نکاح موقت).
تفاوت‌های مهم میان نکاح دائم و موقت:
1ـموضوع نکاح دائم و نکاح موقت
2-مدت ازدواج
3ـمهریه
4ـنفقه در عقد دائم الزامی ولی در عقد موقت تنها با شرط ضمن عقدالزامی است
4ـارث در عقد دائم تعلق می‌گیردولی در عقد موقت تعلق نمی‌گیرد مگر با شرط5ـ در عقد دائم ثبت در دفاتر رسمی الزامی است ولی در عقد موقت الزامی نیست مگر در شرایط خاص (ماده 21 قانون حمایت خانواده)
6ـ در عقد دائم طلاق نیاز به اجرای مراحل طلاق رسمی داردولی در عقد موقت با پایان مدت یا بذل مدت پایان می‌یابد.
نکات تکمیلی حقوقی
اذن ولی در نکاح دختر باکره: مطابق ماده 1043 قانون مدنی، ازدواج دختر باکره حتی اگر به سن قانونی رسیده باشد، منوط به اجازه پدر یا جد پدری است.
لزوم ثبت نکاح: طبق ماده 22 قانون حمایت خانواده مصوب 1391، ثبت رسمی ازدواج دائم الزامی است و عدم ثبت آن برای مرد مجازات دارد.
برای نکاح موقت نیز اگر منجر به بارداری یا شرط ضمن عقد شده باشد، ثبت آن الزامی است.
فسخ و انحلال نکاح: عقد نکاح ممکن است بر اثر طلاق، فسخ، یا فوت یکی از طرفین منحل گردد.
در نکاح موقت، انحلال با بذل مدت یا پایان مدت نیز رخ می‌دهد.
نهاد ازدواج در قانون مدنی ایران، با تأسی از فقه امامیه، دارای دو نوع دائم و موقت است
نهاد ازدواج در قانون مدنی ایران، با تأسی از فقه امامیه، دارای دو نوع دائم و موقت است که هر یک احکام و آثار ویژه‌ای دارند.
آگاهی حقوقی درباره‌ی این اقسام و تفاوت‌های آن‌ها، به ویژه در زمینه حقوق و تکالیف مالی، برای هر فردی که قصد ازدواج دارد، ضروری است.
همچنین توجه به لزوم ثبت ازدواج و رعایت تشریفات قانونی در هر دو نوع نکاح، می‌تواند از بروز مشکلات قضایی و خانوادگی در آینده پیشگیری کند.
یادداشت از الهه ملا نعمت ، کارشناس حقوق
انتهای پیام/