در ایران، روانشناسی دین به شکل رسمی در دانشگاه‌ها تدریس نمی‌شود
استاد دانشگاه شهید بهشتی گفت: از سال ۱۹۹۰ به بعد، فضای روانشناسی دین تغییر کرده و اکنون شاهد گفت‌وگویی متعادل میان متخصصان مذهبی و غیر مذهبی در این حوزه هستیم.
به گزارش خبرگزاری مهر، مهدی نساجی، استاد دانشگاه شهید بهشتی در نشست علمی «دین در آزمایشگاه» که به همت پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم برگزار شد، ضمن تشریح مفهوم روانشناسی دین اظهار کرد: دین را می‌توان از سه منظر رفتار، هیجان و باور بررسی کرد که در واقع موضوعاتی روانشناختی هستند، همانطور که روانشناسی ازدواج به بررسی رفتارها، هیجانات و باورهای زوجین می‌پردازد یا روانشناسی کودک به تحلیل رفتارها و هیجانات کودکان می‌پردازد، روانشناسی دین نیز به بررسی روانشناختی رفتارها و باورهای دینی اختصاص دارد.
وی ادامه داد: روانشناسی دین به عنوان شاخه‌ای از روانشناسی، بیش از ۱۵۰ سال پیش توسط پژوهشگرانی مانند شلا ماخر آغاز شد که هدف اولیه این مطالعات، نشان دادن کارکردهای روانشناختی دین برای زندگی دنیوی مردم بود؛ یعنی فراتر از نگاه صرفاً آخرت‌مدارانه، دین می‌تواند به سلامت روان، انگیزه و حل مسائل روانی کمک کند.
نساجی بیان کرد: در ابتدای قرن بیستم و پس از جنگ جهانی اول، روانشناسان برجسته‌ای مانند فروید و اسکینر نگرشی انتقادی و حتی ضد دینی نسبت به دین اتخاذ کردند که این گروه دین را از منظر آسیب‌شناسی روانی تحلیل کردند و باور داشتند دینداری ریشه در عقده‌ها و مشکلات روانی دارد و همین رویکرد باعث شد تا روانشناسی دین تا دهه ۱۹۸۰ عمدتاً با مخالفت و انتقاد نسبت به دین شناخته شود.
استاد دانشگاه شهید بهشتی با بیان اینکه فضای روانشناسی دین پس از دهه ۱۹۸۰ دستخوش تغییر شد، ابراز کرد: پس از کاهش تأثیر مطلق‌گرایی پوزیتیویسم و بهبود شرایط اقتصادی و اجتماعی جهان، نگاه به دین در روانشناسی متعادل‌تر شد و پژوهشگران نه فقط جنبه‌های منفی، بلکه کارکردهای مثبت دینداری را نیز مورد بررسی قرار دادند.
نساجی تصریح کرد: امروزه روانشناسی دین به عنوان حوزه‌ای علمی، گفت‌وگویی میان دین و روانشناسی ایجاد کرده است که شامل تحلیل‌های مثبت و منفی دینداری می‌شود و علوم شناختی دین نیز زیرمجموعه‌ای از این حوزه است.
استاد دانشگاه شهید بهشتی میان روانشناسی دین و روانشناسی دینی را اینگونه بیان کرد: روانشناسی دین علمی است که موضوعش دین و دینداری است ولی لزوماً پژوهشگر آن دیندار نیست؛ همانطور که روانشناس ازدواج لزوماً متأهل نیست، اما روانشناسی دینی شاخه‌ای است که از درون دین و متکی بر آموزه‌های دینی، به مسائل روانشناختی می‌پردازد.
وی ادامه داد: در ایران، روانشناسی دین به شکل رسمی در دانشگاه‌ها تدریس نمی‌شود و اساتید و دانشجویان روانشناسی اغلب با این موضوع موضع منفی دارند و آن‌ها معتقدند تحلیل روانشناختی دین ممکن است حاوی نکاتی باشد که مورد قبول جامعه دینی نباشد.
نساجی با اشاره به وضعیت روانشناسی دینی گفت: درس‌هایی مانند آموزه‌های روانشناختی در قرآن و حدیث یا روانشناسی از دیدگاه اندیشمندان مسلمان در دانشکده‌های روانشناسی ارائه می‌شود، اما استادان و دانشجویان معمولاً نسبت به این مباحث نگاه مثبتی ندارند.
وی ادامه داد: از سال ۱۹۹۰ به بعد، فضای روانشناسی دین تغییر کرده و اکنون شاهد گفت‌وگویی متعادل میان متخصصان مذهبی و غیر مذهبی در این حوزه هستیم و این تعامل می‌تواند زمینه‌ساز تفاهمی عمیق‌تر بین دین و علم روانشناسی در جامعه دو قطبی ایران باشد.
استاد دانشگاه شهید بهشتی به شاخه‌های مختلف روانشناسی دین اشاره کرد و گفت: روانشناسی تکاملی دین و علوم شناختی دین از مهم‌ترین زیرشاخه‌ها هستند که به بررسی چگونگی شکل‌گیری دینداری در انسان‌ها می‌پردازند و می‌توانند به فهم بهتر این پدیده کمک کنند.