جایگاه اجتماعی و فرهنگی عید غدیر در ایران معاصر
مشهد - عید غدیر خم، یکی از بزرگترین مناسبت‌های مذهبی شیعیان، نه‌تنها در عرصه اعتقادی و دینی، بلکه در لایه‌های اجتماعی و فرهنگی جامعه ایران جایگاهی ویژه یافته است.
خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- فاطمه سعادتیان نیک: عید غدیر خم، یکی از بزرگترین مناسبت‌های مذهبی شیعیان، نه‌تنها در عرصه اعتقادی و دینی، بلکه در لایه‌های اجتماعی و فرهنگی جامعه ایران جایگاهی ویژه یافته است.
این روز، به عنوان نماد ولایت و پیوند مردم با آموزه‌های اهل بیت (ع)، هر ساله با شور و شعف وصف‌ناپذیری در سراسر کشور برگزار می‌شود.
کارشناسان معتقدند گسترش آئین‌ها و برنامه‌های مردمی در عید غدیر، بازتابی از عمق باورها و نقش‌آفرینی این مناسبت در ساختار فرهنگی و اجتماعی ایران معاصر است.
غدیر، فصل مشترک فرهنگ دینی و هویت ملی
زهرا رفیعی، جامعه‌شناس دین و استاد دانشگاه در گفتگو با خبرنگار مهر، ابعاد اجتماعی و فرهنگی عید غدیر خم را در ایران معاصر چنین تبیین می‌کند: عید غدیر خم در جامعه ایران، فراتر از یک جشن مذهبی صرف است و به یک پدیده اجتماعی گسترده بدل شده که جنبه‌های مختلف زندگی مردم را تحت تأثیر قرار داده است.
در فضای معاصر، این مناسبت به یکی از نمادهای هویت شیعی و حتی بخشی از هویت ملی ایرانیان تبدیل شده است.
جامعه‌شناس دین و استاد دانشگاه با اشاره به همگرایی اجتماعی که در ایام غدیر شکل می‌گیرد، می‌گوید: در بسیاری از شهرها و روستاهای ایران، عید غدیر فرصتی برای تقویت همبستگی اجتماعی و از میان برداشتن فاصله‌ها میان مردم است.
آئین‌های اطعام، جشن‌های خیابانی، کمک به نیازمندان و حتی آشتی دادن میان خانواده‌ها، همه از جلوه‌های اجتماعی این عید است که در سال‌های اخیر رو به گسترش گذاشته و نقش مهمی در تقویت سرمایه اجتماعی ایفا می‌کند.
وی معتقد است که غدیر به واسطه پیوند عمیق با مفاهیم عدالت، ولایت و معنویت، بستری برای بازتولید ارزش‌های اخلاقی در جامعه فراهم کرده است، مردم ایران در این روز، با الهام از آموزه‌های علوی، تلاش می‌کنند سبک زندگی اسلامی را تمرین و ترویج کنند.
فرهنگ گره‌گشایی، بخشش و مهرورزی که در غدیر به اوج خود می‌رسد، تأثیر عمیقی بر روابط فردی و اجتماعی دارد.
به همین دلیل، عید غدیر به تدریج از یک مناسبت مذهبی به یک رخداد فرهنگی و اجتماعی فراگیر تبدیل شده که همه گروه‌های جامعه را درگیر می‌کند.
این استاد دانشگاه همچنین به نقش رسانه‌ها، شبکه‌های اجتماعی و نهادهای مردمی در ترویج گفتمان غدیر اشاره می‌کند و می‌گوید: در دهه‌های اخیر، شاهد هستیم که رسانه‌های جمعی، فضای مجازی و گروه‌های مردمی با برنامه‌ها و کمپین‌های مختلف سعی دارند پیام‌های عید غدیر را به گوش نسل جدید برسانند.
این حرکت، ضمن حفظ سنت‌های اصیل، موجب بازآفرینی هویت دینی و انسجام فرهنگی در جامعه امروز شده است.
وی اظهار کرد: عید غدیر خم، ظرفیتی بی‌نظیر برای تحکیم وحدت ملی، بازتولید سرمایه اجتماعی و نهادینه‌سازی ارزش‌های والای انسانی در جامعه ایران دارد.
این مناسبت، نشان می‌دهد که مفاهیم دینی و فرهنگی می‌توانند دست در دست هم، به توسعه هویت جمعی و پایداری اجتماعی کمک کنند.
غدیر، فرصتی برای بازگشت به آموزه‌های علوی در جامعه معاصر
حجت‌الاسلام علی اکبر رستمی، پژوهشگر مسائل فرهنگی و استاد حوزه علمیه، در گفتگو با مهر به ابعاد معنوی و فرهنگی عید غدیر در ایران معاصر می‌پردازد و می‌گوید: غدیر خم، برای ملت ایران تنها یادآور یک رخداد تاریخی نیست، بلکه فرصتی است برای بازگشت به آموزه‌های اهل بیت (ع) و تمرین عملی سبک زندگی علوی.
در سال‌های اخیر، شاهد رشد چشمگیر فعالیت‌های مردمی و مذهبی در این روز بوده‌ایم که نشان‌دهنده درونی شدن پیام غدیر در فرهنگ ایرانی است.
پژوهشگر مسائل فرهنگی و استاد حوزه علمیه با اشاره به نقش نهادهای دینی، مساجد و هیئت‌های مذهبی در گسترش جشن‌های غدیر، می‌افزاید: در ایام غدیر، مساجد، تکایا و حسینیه‌ها به کانون‌های اصلی برگزاری جشن و اطعام تبدیل می‌شوند و مردم با هر سن و موقعیت اجتماعی در این برنامه‌ها مشارکت دارند.
این همدلی و نشاط جمعی، یک سرمایه فرهنگی ارزشمند است که بسیاری از مشکلات اجتماعی و حتی اختلافات را کمرنگ می‌کند.
وی افزود: غدیر، الگویی بی‌بدیل برای تربیت نسل جدید و افزایش مشارکت اجتماعی است، یکی از ویژگی‌های برجسته عید غدیر در ایران، حضور پررنگ جوانان و نوجوانان در برنامه‌هاست.
بسیاری از گروه‌های جهادی و مردمی، در این ایام به کمک نیازمندان می‌شتابند، جشن‌های کودکانه و مسابقات فرهنگی برگزار می‌کنند و تلاش دارند پیام عدالت و ولایت را به زبان نسل امروز منتقل کنند.
این پویایی، نه‌تنها باعث احیای سنت‌ها شده، بلکه موجبات رشد فضائل اخلاقی در جامعه را فراهم آورده است.
رستمی همچنین به ابتکارات فرهنگی و هنری که به مناسبت عید غدیر شکل می‌گیرد اشاره می‌کند و می‌گوید: در سال‌های اخیر، شاهد خلق آثار ادبی، تئاترهای خیابانی، شعرخوانی، و تولید محصولات رسانه‌ای با محوریت غدیر بوده‌ایم.
این رویکرد، فضای عید غدیر را از مناسکی صرف خارج و به یک رخداد فرهنگی گسترده تبدیل کرده است که می‌تواند الهام‌بخش گفتمان تمدنی در جامعه باشد.
پژوهشگر مسائل فرهنگی و استاد حوزه علمیه در پایان تاکید می‌کند: غدیر، یک واقعه همیشگی برای جامعه ایرانی است؛ زیرا پیونددهنده گذشته، حال و آینده ملت ماست.
اگر بتوانیم پیام‌های غدیر را به زبان هنر و فرهنگ برای نسل جدید بازگو کنیم، بی‌شک شاهد جامعه‌ای عدالت محورتر، مهربان‌تر و متحدتر خواهیم بود.
عید غدیر خم، در ایران معاصر، نه‌تنها یک مناسبت مذهبی و دینی بلکه بستری برای ظهور و بروز فرهنگ مشارکت اجتماعی، همدلی، احیای ارزش‌های والای انسانی و تقویت هویت جمعی است.
کارشناسان بر این باورند که غدیر، با ظرفیت‌های بی‌نظیر خود، می‌تواند الگویی برای توسعه پایدار اجتماعی و فرهنگی در کشور باشد.
نکته مهم این است که تداوم و گستردگی آئین‌های مردمی و فرهنگی غدیر، از یک سو ریشه در باورهای دینی مردم دارد و از سوی دیگر، نشان‌دهنده پویایی فرهنگ ایرانی در مواجهه با ارزش‌های اسلامی است.