پشت‌پرده عملیات «تار عنکبوت» اوکراین؛ نشست استانبول به بن‌بست می‌رسد؟
حملات پهپادی گسترده اوکراین به پایگاه‌های هوایی روسیه با عنوان عملیات «تار عنکبوت»، در آستانه مذاکرات صلح استانبول، پرسش‌های جدی درباره انگیزه، پیام و سرنوشت این مذاکرات مطرح کرده‌است.
خبرگزاری مهر، گروه بین‌الملل، حسن شکوهی نسب: عصر دیروز (۱۱ خرداد/ یکم ژوئن) اوکراین عملیاتی بی‌سابقه به نام عملیات «تار عنکبوت» (Spider's Web) را علیه ۴ پایگاه هوایی روسیه در عمق خاک این کشور انجام داد.
این عملیات که توسط «سرویس امنیتی اوکراین» (SBU) طراحی و اجرا شد، منجر به انهدام یا آسیب‌دیدگی بیش از ۴۰ هواپیمای نظامی روسیه از جمله بمب‌افکن‌های استراتژیک و هواپیماهای شناسایی پیشرفته شد.
حال این پرسش مطرح می‌شود که عملیات مذکور، چگونه برنامه‌ریزی و اجرایی شد؟
۱۸ ماه سکوت، یک شب انفجار؛ پشت صحنه و جزئیات عملیات
در عملیات «تار عنکبوت» که توسط اوکراین علیه ۴ پایگاه هوایی روسیه اجرا شد، ارتش اوکراین از روشی متفاوت و مخفیانه استفاده کرد؛ پهپادهای انتحاری کوچک اما بسیار دقیق، درون کابین‌های چوبی با ظاهر غیرنظامی جاسازی شده بودند.
این کابین‌ها توسط کامیون‌هایی به نزدیکی پایگاه‌های هوایی روسیه منتقل شدند و سپس با فرمان از راه دور، درهای مخصوص باز شده و پهپادها به سمت اهداف از پیش تعیین‌شده پرواز کردند.
استفاده از فناوری‌های هوش مصنوعی در هدایت این پهپادها موجب افزایش دقت در حمله به اهداف خاص مانند باند پرواز و هواپیماهای استراتژیک شد.
۴ پایگاه هدف قرار گرفته شامل پایگاه‌های اولنیا، بلایا، ایوانوو و دیاگیلیوو بودند که همگی در مناطق مختلف روسیه از شمال تا مرکز کشور واقع شده‌اند.
این پایگاه‌ها نقش کلیدی در پروازهای استراتژیک و بمباران مواضع اوکراینی داشتند.
حملات به صورت همزمان انجام شد تا ضمن غافلگیر کردن روسیه، حداکثر خسارت را وارد کند.
گزارش‌ها حاکی از آن است که برخی از پایگاه‌ها فاقد سیستم دفاعی مناسب برای مقابله با این نوع حمله بودند و همین موضوع موفقیت حملات را دوچندان کرد.
در نتیجه این عملیات، بیش از ۴۰ هواپیمای نظامی روسیه از جمله بمب‌افکن‌های سنگین Tu-95 و Tu-22M3، و هواپیماهای شناسایی A-50 نابود شده یا به‌شدت آسیب دیدند.
این تلفات به ادعای «ولودیمیر زلنسکی» رئیس جمهور اوکراین، معادل نزدیک به یک‌سوم از توان بمب‌افکن‌های دوربرد روسیه بود.
همچنین برخی مقامات اوکراین، میزان خسارات وارده را بالغ بر ۷ میلیارد دلار برآورد کردند.
گفته می‌شود که طرح تار عنکبوت بیش از ۱۸ ماه زمان برای برنامه‌ریزی و آماده‌سازی نیاز داشت و تحت نظارت مستقیم زلنسکی و با مشارکت فعال سازمان امنیت داخلی این کشور (SBU) پیش رفت.
طراحی عملیاتی این حمله توسط تیمی از متخصصان نظامی، مهندسان هوش مصنوعی و کارشناسان جنگ سایبری انجام و به‌صورت محرمانه در چند مرحله آزمایش و اصلاح شد.
هدف اصلی این عملیات، وارد آوردن یک ضربه راهبردی و غیرقابل پیش‌بینی به زیرساخت‌های هوایی روسیه بود، به‌گونه‌ای که بدون نیاز به حمله تمام‌عیار نظامی، تأثیر سنگینی بر توان تهاجمی مسکو وارد شود.
این عملیات همچنین حاصل همکاری اطلاعاتی گسترده با شرکای غربی اوکراین، به‌ویژه در زمینه تصویربرداری ماهواره‌ای و نقشه‌برداری دقیق از پایگاه‌های هوایی روسیه بود.
دستان پنهان متحدان غربی در عملیات تار عنکبوت
در عملیات تار عنکبوت، نقش مستقیم ایالات متحده، ناتو یا کشورهای اروپایی در طراحی یا اجرای عملیات گزارش نشده است.
با این حال، شواهدی از حمایت‌های غیرمستقیم و ساختاری از سوی این کشورها وجود دارد.
۱.
تناقض‌گویی در زمینه اطلاع‌رسانی به آمریکا یا ناتو
پس از وقوع رخداد، اوکراین و متحدان غربی آن، اینگونه القا کرده‌اند که گویی ایالات متحده و سایر متحدان غربی کی‌یف پیش از اجرای این عملیات از جزئیات آن مطلع نشده بودند.
با این دیدگاه که به نظر می‌رسد فرسنگ‌ها با واقعیت فاصله دارد، اوکراین این عملیات را به‌صورت مستقل و بدون هماهنگی رسمی با متحدان غربی خود انجام داده است!
در مقابل، بسیاری معتقدند که متحدان غربی همانطور که همواره حامی مالی، سیاسی و تسلیحاتی اوکراین در این جنگ سه ساله بوده‌اند، از عملیات و جزئیات آن اطلاع داشته‌اند.
آکسیوس نیز به اذعان یک مقام اوکراینی اشاره کرد که اعتراف می‌کرد کی‌یف از قبل، دولت «دونالد ترامپ» رئیس جمهور آمریکا را از این حمله مطلع کرده بود؛ گزارشی که این رسانه آمریکا دقایقی بعد آن را تغییر داد و نوشت که آمریکا از این حمله مطلع نبوده است!
۲.
حمایت‌های ساختاری و فناوری
اگرچه رسماً نقش مستقیم غرب در این عملیات تأیید نشده است، اما حمایت‌های گسترده‌ای از سوی کشورهای غربی در زمینه‌های زیر به اوکراین ارائه شده است:
تأمین تجهیزات پهپادی: کشورهای اروپایی و ناتو از طریق ائتلاف‌های مختلف از جمله «ائتلاف پهپادی» به رهبری بریتانیا و لتونی به اوکراین در تأمین و تولید پهپادهای پیشرفته کمک کرده‌اند.
حمایت مالی و فنی: برخی کشورها با سرمایه‌گذاری در توسعه فناوری‌های نظامی اوکراین از جمله سیستم‌های هدایت و کنترل پهپادها، نقش مهمی در ارتقای توانمندی‌های نظامی این کشور داشته‌اند.
۳.
زیرساخت‌های ارتباطی و اطلاعاتی
اوکراین از زیرساخت‌های ارتباطی پیشرفته‌ای مانند شبکه ماهواره‌ای «استارلینک» بهره‌مند است که توسط شرکت «اسپیس ایکس» و با حمایت مالی وزارت دفاع آمریکا در اختیار این کشور قرار گرفته است.
این زیرساخت‌ها نقش مهمی در هماهنگی و اجرای عملیات‌های پیچیده مانند تار عنکبوت ایفا می‌کنند.
۴.
توسعه سیستم‌های شناسایی و هدایت
سیستم آگاهی موقعیتی «دلتا» که با همکاری ناتو توسعه یافته، به اوکراین در شناسایی و هدایت اهداف نظامی کمک می‌کند.
این سیستم در عملیات‌های مختلف از جمله حملات پهپادی نقش کلیدی دارد.
در مجموع، در حالی که عملیات تار عنکبوت در ظاهر به‌صورت مستقل توسط اوکراین برنامه‌ریزی و اجرا شده است، نمی‌توان نقش حمایت‌های ساختاری و فناوری کشورهای غربی را در ارتقا توانمندی‌های نظامی این کشور نادیده گرفت.
حتی در صورت فرض محال بی‌اطلاعی متحدان غربی از جزئیات عملیات، این حمایت‌ها زمینه‌ساز اجرای موفقیت‌آمیز عملیات‌های پیچیده و بلندپروازانه توسط اوکراین شده‌اند.
تأثیرات سیاسی و میدانی؛ عملیات پهپادی در بستر مذاکرات صلح
حمله پهپادی بی‌سابقه اوکراین به ۴ پایگاه هوایی روسیه نه‌تنها تبعات نظامی در پی داشته، بلکه به‌وضوح بر فضای سیاسی و دیپلماتیک جنگ نیز اثرگذار بوده است.
این عملیات دقیقاً همزمان با اعلام رسمی آغاز مذاکرات آتش‌بس میان کی‌یف و مسکو انجام شد.
اواخر اردیبهشت ماه بود که نمایندگان اوکراین و روسیه پس از ۳ سال وقفه برای نخستین‌بار به صورت مستقیم در استانبول با میانجی‌گری ترکیه مذاکره کردند.
این مذاکره یک ساعت و نیم طول کشید.
اوکراین و روسیه بر سر تبادل ۱۰۰۰ اسیر از هر طرف به توافق رسیدند.
اینک در آستانه دور دوم مذاکرات قرار داریم که قرار بود امروز دوشنبه (۱۲ خرداد/۲ ژوئن) بار دیگر در استانبول برگزار شود.
پیش از عملیات تار عنکبوت، زلنسکی از اعزام هیئتی به ریاست «رستم عمروف» وزیر دفاع اوکراین به استانبول برای مذاکره خبر داده بود.
طبق سندی که توسط خبرگزاری رویترز رؤیت شده، مذاکره‌کنندگان اوکراینی قصد دارند در این نشست، نقشه راهی برای رسیدن به صلح پایدار به روسیه ارائه دهند.
این نقشه با برقراری آتش‌بس کامل ۳۰ روزه آغاز شده و شامل آزادی زندانیان، بازگرداندن کودکان اوکراینی و در نهایت، دیدار مستقیم میان زلنسکی و پوتین خواهد بود.
کی‌یف تأکید کرده این سند از قبل به مسکو ارسال شده است.
نکات محوری این طرح شامل عدم پذیرش حاکمیت روسیه بر مناطق اشغالی، حفظ توان نظامی اوکراین پس از صلح و تعیین خط مقدم فعلی به‌عنوان مبنای مذاکره درباره سرزمین‌ها است.
برخی ناظران معتقدند که عملیات تار عنکبوت تنها یک اقدام نظامی نبوده است بلکه ابزاری برای اعمال فشار در آستانه مذاکرات محسوب می‌شود؛ تلاشی از سوی اوکراین برای تغییر موازنه روانی و سیاسی به نفع خود و واداشتن کرملین به پذیرش شروط پیشنهادی کی‌یف در مذاکرات.
در مقابل، احتمال می‌رود مواضع احتمالی روسیه در میدان و مذاکرات استانبول دوگانه و واکنشی باشد.
مسکو ممکن است این حمله را دلیلی برای تشدید عملیات تلافی‌جویانه در جبهه‌های شرقی و جنوبی اوکراین بداند و با افزایش فشار نظامی، سعی در حفظ موضع برتر میدانی داشته باشد.
از سوی دیگر، روسیه در چارچوب مذاکرات استانبول احتمالاً تلاش خواهد کرد با طرح موضوع این حمله به‌عنوان «نقض حسن‌نیت»، از پذیرش برخی شروط اوکراین (نظیر آتش‌بس کامل) طفره رود یا در آن‌ها تجدیدنظر کند.
با توجه به این شرایط، کرملین ممکن است خواهان افزودن بندهایی در توافق باشد که محدودیت‌هایی برای حملات آتی اوکراین در خاک روسیه وضع کند یا تضمین‌هایی برای حفظ وضعیت موجود در مناطق اشغالی مطالبه کند.