«کلیدِ تولید»|چطور بورس جای بانک را در سرمایه‌گذاری بگیرد؟ - تسنیم
در حالی که برخی کارشناسان روی تامین مالی غیر تورمی تولید از بازار سرمایه تاکید دارند، اما به نظر میرسد نمی توان نقش سیستم بانکی دراین حوزه را نادیده گرفت. واقعیت این است که نظام مالی ایران ذاتاً بانک محور است،با این اوصاف برخی اصلاحات بانکی کارگشاست.
گروه اقتصادی خبرگزاری تسنیم: «کلیدِ تولید»، مجموعه‌ای از نشست‌های تخصصی و تحلیلی است که به‌صورت هفتگی توسط خبرگزاری تسنیم برگزار و منتشر می‌شود.
این برنامه با دعوت از کارشناسان، تحلیل‌گران و فعالان حوزه سرمایه‌گذاری در بخش تولید، می‌کوشد با رویکردی جامع، وضعیت کنونی سرمایه‌گذاری در تولید، چالش‌ها و موانع پیش‌رو را در ابعاد اقتصادی، مالی، حقوقی و عملیاتی به‌طور دقیق بررسی و واکاوی کند.
هدف «کلیدِ تولید»، شفاف‌سازی فرصت‌ها، ارائه راهکارهای کاربردی و ارتقای فضای کسب‌وکار در تولید ملی است.
این سلسله‌نشست‌ها با بهره‌گیری از گفت‌وگوهای تخصصی، تحلیل داده‌های روز و تبادل تجربیات، مسیر توسعه پایدار سرمایه‌گذاری را هموار ساخته و به تقویت زنجیره ارزش تولید کمک می‌کند.
با توجه به اهمیت شعار سال «سرمایه‌گذاری برای تولید» و تمرکز کشور بر توسعه تأمین مالی داخلی، در نخستین نشست، غلامرضا خسروی؛ دارای دکترای مدیریت دولتی و از مدیران باسابقه بازار سرمایه، به‌همراه فرهنگ حسینی؛ کارشناس ارشد بازار سرمایه، با نگاهی تحلیلی و عمیق به نقش بازار سرمایه در تأمین مالی تولید می‌پردازند و چالش‌ها، ظرفیت‌ها و مسیرهای پیشنهادی برای اصلاح وضعیت موجود را بررسی می‌کنند.
در ادامه، مشروح این گفت‌وگو را از نظر می‌گذرانید.
تسنیم: با توجه به شرایط اقتصادی ایران در سال‌های اخیر ـ از چالش‌های تحریم گرفته تا محدودیت‌های منابع ارزی و رکود نسبی برخی بخش‌ها ـ بسیاری از کارشناسان تأکید می‌کنند که سرمایه‌گذاری در بخش تولید باید به یک اولویت ملی تبدیل شود.
این سرمایه‌گذاری نه‌تنها برای رشد اقتصادی و ایجاد اشتغال اهمیت دارد، بلکه می‌تواند تاب‌آوری کشور در برابر شوک‌های خارجی را افزایش دهد و وابستگی به درآمدهای نفتی را کاهش دهد.
به نظر شما، چرا سرمایه‌گذاری در تولید امروز برای ایران یک ضرورت ملی است؟
چه عوامل اقتصادی، اجتماعی این ضرورت را پررنگ‌تر کرده‌اند؟
و از نگاه شما، مهم‌ترین موانع و پیش‌نیازهای حرکت مؤثر به سمت تقویت سرمایه‌گذاری در بخش تولید چیست؟»
خسروی: بسیار خوشحالم که این فرصت فراهم شد تا درباره یکی از مهم‌ترین موضوعات اقتصادی کشور گفت‌وگو کنیم.
سرمایه‌گذاری در تولید به این دلیل اولویت پیدا کرده که اساساً ستون فقرات هر اقتصادی، تولید است.
بدون رشد تولید، نمی‌توان انتظار رشد پایدار، اشتغال، رفاه عمومی یا حتی ثبات اقتصادی داشت.
سرمایه‌گذاری در تولید یعنی تزریق منابع به بخش واقعی اقتصاد، نه صرفاً گردش پول در بخش‌های مالی و واسطه‌ای.
از همین رو، طی چند سال اخیر بر این موضوع تأکید ویژه شده است و حالا لازم است تمام اجزای دولت، بخش خصوصی و حتی جامعه سرمایه‌گذاران حول این محور همسو شوند.
«سرمایه‌گذاری در تولید به این دلیل اولویت پیدا کرده که اساساً ستون فقرات هر اقتصادی، تولید است.
بدون رشد تولید، نمی‌توان انتظار رشد پایدار، اشتغال، رفاه عمومی یا حتی ثبات اقتصادی داشت.
سرمایه‌گذاری در تولید یعنی تزریق منابع به بخش واقعی اقتصاد، نه صرفاً گردش پول در بخش‌های مالی و واسطه‌ای.
از همین رو، طی چند سال اخیر بر این موضوع تأکید ویژه شده است و حالا لازم است تمام اجزای دولت، بخش خصوصی و حتی جامعه سرمایه‌گذاران حول این محور همسو شوند.
علاوه بر این، سرمایه‌گذاری در تولید زنجیره‌ای از اثرات مثبت ایجاد می‌کند: ارتقای فناوری و بهره‌وری، توسعه صادرات، افزایش رقابت‌پذیری و تقویت جایگاه کشور در بازارهای منطقه‌ای و جهانی.
در شرایطی که اقتصاد ایران با فشارهای بیرونی مانند تحریم‌ها و چالش‌های درونی مانند کسری بودجه و فرسودگی زیرساخت‌ها روبه‌روست، تمرکز بر تولید می‌تواند پایه‌های استقلال اقتصادی و تاب‌آوری ملی را مستحکم کند.
البته، برای تحقق این اهداف، اصلاحات نهادی، بهبود محیط کسب‌وکار و کاهش ریسک‌های کلان اقتصادی کاملاً ضروری است.»
تسنیم: در حال حاضر بازار سرمایه چه نقشی در تأمین مالی تولید ایفا می‌کند؟
خسروی: برای درک بهتر، باید به سهم بازار سرمایه از تأمین مالی کشور نگاه کنیم.
سهم بازار سرمایه در تأمین مالی حدود 10 تا 15 درصد برآورد می‌شود، در حالی‌که سهم نظام بانکی حدود 80 درصد است.
این نسبت در کشورهای توسعه‌یافته دقیقاً برعکس است.
در آنجا بخش عمده تأمین مالی از مسیر بازار سرمایه، اوراق بدهی، صندوق‌های سرمایه‌گذاری و سایر ابزارهای نوین مالی تأمین می‌شود.
اما در ایران، همچنان بانک‌ها بازیگر اصلی هستند و بازار سرمایه نقشی حاشیه‌ای دارد.
اگر بازار سرمایه به‌درستی توسعه یابد، می‌تواند به یکی از کلیدی‌ترین ابزارها برای تأمین مالی غیرتورمی و بلندمدت تولید بدل شود.
تسنیم: مهم‌ترین مزیت‌های بازار سرمایه در تأمین مالی تولید چیست؟
خسروی: سه مزیت اصلی وجود دارد:
1.
تأمین مالی غیرتورمی: برخلاف سیستم بانکی که بر پایه خلق پول عمل می‌کند و اثرات تورمی دارد، بازار سرمایه منابع را از محل پس‌اندازها و سرمایه‌های واقعی جمع‌آوری می‌کند.
2.
شفافیت و انضباط مالی: شرکت‌هایی که وارد بازار سرمایه می‌شوند، موظف‌اند استانداردهای افشای اطلاعات، گزارشگری مالی و حاکمیت شرکتی را رعایت کنند.
این الزام‌ها بهره‌وری و سلامت مالی شرکت‌ها را بهبود می‌دهد.
3.
دسترسی به منابع ارزان‌تر: در شرایط فعلی، نرخ تأمین مالی بانکی بیش از 20–25 درصد است، اما با ابزارهایی مثل اوراق بدهی می‌توان نرخ‌های پایین‌تری برای پروژه‌ها جذب کرد.
تسنیم: آقای حسینی، شما وضعیت کلی تأمین مالی در بازار سرمایه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
حسینی: در بازار سرمایه ایران، کانال‌های تأمین مالی مختلفی فعال هستند.
مهم‌ترین و بزرگ‌ترین مسیر، انتشار و واگذاری اوراق است که بخش عمده آن توسط دولت انجام می‌شود.
برای مثال، در سال گذشته حدود 350 هزار میلیارد تومان (همت) اوراق منتشر شد که از این میزان، تقریباً 50 درصد متعلق به بخش غیردولتی و 20 درصد متعلق به دولت بود.
جالب اینکه حتی از این بخش دولتی، حدود 80 درصد صرف بازپرداخت بدهی‌های قبلی شد و منابع خالص جدید برای دولت حدود 50–60 همت بود.
بخش خصوصی و نهادهای عمومی غیردولتی (مثل صندوق‌های بازنشستگی) هم حدود 70 همت سهم داشتند.
تسنیم: مسیرهای جدیدتر مثل تأمین مالی جمعی چگونه عمل کرده‌اند؟
حسینی: تأمین مالی جمعی در ایران تقریباً سه سال است که آغاز شده، اما سال گذشته جهش جدی پیدا کرد.
این ابزار با تضمین اصل پول ایجاد شده و حدود 10 همت تأمین مالی انجام داده است.
فرآیند آن سریع است و بازدهی خوبی ارائه داده که حتی از نرخ تورم بالاتر بوده.
اما چالش مهم آن این است که بازار ثانویه ندارد و سررسیدها کوتاه‌مدت‌اند (6 تا 12 ماه)، یعنی بیشتر مناسب سرمایه در گردش است تا سرمایه‌گذاری بلندمدت.
تسنیم: چه چالش‌ها و موانعی مانع توسعه تأمین مالی تولید از مسیر بازار سرمایه هستند؟
حسینی: چالش‌ها متعددند و باید دسته‌بندی شوند:
• کم‌عمقی بازار بدهی: حجم اوراق منتشرشده به‌شدت کمتر از نیاز واقعی بخش تولید است.
• پیچیدگی و بوروکراسی اداری: فرآیند انتشار اوراق طولانی و پرهزینه است و بسیاری از شرکت‌ها به‌دلیل همین دشواری‌ها قید آن را می‌زنند و به‌سراغ بانک‌ها می‌روند، حتی با نرخ‌های بالاتر.
• کمبود دانش تخصصی مدیران تولیدی: بسیاری از مدیران صنعتی و معدنی هنوز با ابزارها و فرصت‌های بازار سرمایه آشنایی ندارند.
• بی‌ثباتی و نوسان‌های بازار سرمایه: رفتار هیجانی و سفته‌بازانه بازار باعث می‌شود سرمایه‌گذاران به‌دنبال سودهای کوتاه‌مدت بروند و انگیزه‌ای برای سرمایه‌گذاری بلندمدت نداشته باشند.
• عدم تطابق ساختاری: بازار فعلی عمدتاً برای تأمین نقدینگی کوتاه‌مدت طراحی شده، در حالی‌که نیازهای تولید، سرمایه‌گذاری‌های سنگین و بلندمدت است.
تسنیم: «در سال‌های اخیر، توسعه ابزارهای نوین تأمین مالی به‌ویژه مدل شرکت‌های سهامی عام پروژه به‌عنوان یک گذار مهم در بازار سرمایه ایران مطرح شده است.
این مدل امکان جمع‌آوری سرمایه‌های خرد از مردم و نهادها برای اجرای پروژه‌های بزرگ تولیدی و زیرساختی را فراهم می‌کند و می‌تواند فشار تأمین مالی از دوش بانک‌ها و منابع دولتی بردارد.از سال 1400 به این سو، در رویکرد شرکت‌های پروژه‌محور، الگویی مثل «تجلی» تجربه موفقی ثبت کرده است.
از این تجربه بگویید.
به نظر شما، نقش شرکت‌های سهامی عام پروژه در سرمایه‌گذاری در تولید چیست و چه مزایا و چالش‌هایی برای رشد بخش تولید و توسعه صنعتی کشور به همراه دارند؟
همچنین به‌نظر شما چه پیش‌نیازها یا الزامات نهادی باید فراهم شود تا این ابزار به‌طور مؤثر و پایدار عمل کند؟»
خسروی: شرکت مذکور نخستین شرکت سهامی عام پروژه در ایران است که در بورس ثبت شد.
منابع مالی قابل‌توجهی از سهامداران خرد و عمده جذب و به پروژه‌های واقعی صنعتی و معدنی اختصاص داده شد.
امروز بیش از 14–15 پروژه فعال از این طریق کلید خورده است؛ از پروژه‌های 100 درصدی گرفته تا پروژه‌های مشارکتی با سهام 50 درصد یا کمتر.
به‌عنوان مثال، پروژه تولید کنسانتره 2.5 میلیون تنی فولاد شرق خراسان با سرمایه‌گذاری حدود 7–8 هزار میلیارد تومان (همت) امسال به بهره‌برداری میرسد.
انتظار می‌رود این پروژه سالانه بین 1 تا 2 هزار میلیارد تومان سودآوری داشته باشد.
این مدل نشان می‌دهد که با طراحی صحیح، می‌توان منابع بازار سرمایه را به‌طور مؤثر به سمت تولید هدایت کرد.
تسنیم: بحث را با آقای حسینی ادامه دهیم.
با توجه به نکاتی که درباره سهم بازار سرمایه و نظام بانکی مطرح شد، چه اصلاحاتی در نظام بانکی لازم است؟
حسینی: ما نیاز داریم ابزارهای مالی بلندمدت به نظام بانکی بازگردند؛ مثل سپرده‌های 3 تا 5 ساله که حدود 12 سال پیش حذف شدند.
البته حذف آن‌ها در زمان خود برای کنترل زیان بانک‌ها و مهار ریسک نرخ بهره انجام شد، اما حالا باید بازبینی شود.
بدون این ابزارها، بانک‌ها عملاً نمی‌توانند وام‌های بلندمدت ارائه دهند.
علاوه بر این، چالش‌های حقوقی و فقهی مربوط به نحوه محاسبه سود (و سود مرکب) هم باید حل‌وفصل شود تا نظام بانکی انگیزه پیدا کند وام‌های سرمایه‌گذاری ارائه دهد، نه فقط تسهیلات کوتاه‌مدت و سرمایه در گردش.
تسنیم: به نظر میرسد برخی فعالان بازار نگاه متفاوتی به این موضوع دارند، اما مشکل تأمین نقدینگی همچنان وجود دارد.
چرا؟
خسروی: بله، دقیقاً.
مشکل این است که شرکت‌های بزرگ در حوزه صنایع معدنی که سهامداران عمده این شرکت پروژه سهامی عام هستند، به‌دلیل سیاست‌های قیمت‌گذاری دستوری و فشارهای مالی، دچار افت شدید حاشیه سود شده‌اند.
دو سال پیش حاشیه سود مجموعه‌ای از این صنعت حدود 50 درصد بود، اما امروز به حدود 25 درصد کاهش یافته است.
این یعنی نقدینگی کافی برای مشارکت در افزایش سرمایه یا حمایت از پروژه‌ها ندارند.
ما مجوزها را از سازمان بورس می‌گیریم، مجامع را برگزار می‌کنیم، اما وقتی پای تأمین آورده نقدی میرسد، منابع موجود نیست.
تسنیم: خوب؛ چه راهکارهایی برای غلبه بر این چالش‌ها پیشنهاد می‌کنید؟
خسروی: بهبود وضعیت نیازمند اقدام‌های هم‌زمان در چند حوزه است:
• اصلاح سیاست‌های کلان: حذف یا تعدیل قیمت‌گذاری دستوری که باعث افت سودآوری شرکت‌های تولیدی می‌شود.
• تسهیل بوروکراسی اداری: بازطراحی فرآیندهای قانونی بازار سرمایه و افزایش سرعت و شفافیت در مسیر افزایش سرمایه و انتشار اوراق.
• فرهنگ‌سازی در جامعه سرمایه‌گذاران: ترویج نگاه بلندمدت و کاهش رفتارهای هیجانی.
• تنوع‌بخشی به ابزارهای مالی: توسعه صندوق‌های پروژه، ابزارهای نوین و اوراق بدهی متنوع متناسب با نیازهای پروژه‌های صنعتی و معدنی.
• ایجاد هماهنگی بین نهادهای سیاست‌گذار: بانک مرکزی، وزارت اقتصاد، بورس و وزارت صمت باید هماهنگ شوند و یک سیاست منسجم تأمین مالی تولید طراحی کنند.
حسینی: سال گذشته حدود 600 همت افزایش سرمایه انجام شد، اما عمدتاً از محل سود انباشته شرکت‌ها، آن هم به‌دلیل معافیت مالیاتی این روش.
در واقع، این افزایش سرمایه بیشتر یک اقدام حسابداری است تا جذب منابع مالی جدید.
از این مقدار، شاید کمتر از 30 درصد واقعاً به تأمین مالی جدید برای پروژه‌ها منجر شده باشد.
به همین دلیل، باید به‌دنبال افزایش سرمایه از محل آورده نقدی یا سلب حق تقدم برای ورود سرمایه‌گذاران جدید باشیم، که البته نیازمند جذابیت اقتصادی، بازدهی مناسب و اعتمادسازی در بازار است.
تسنیم: نقش دولت در این میان چیست و چه اقداماتی باید در سطح حاکمیتی صورت گیرد؟
حسینی: نقش دولت بسیار کلیدی است.
اولاً باید حمایت قانونی و مقرراتی بیشتری از ابزارهای بازار سرمایه صورت گیرد.
ثانیاً لازم است منابع عمومی، مثل منابع صندوق توسعه ملی، به‌جای تزریق مستقیم به پروژه‌ها، از طریق بازار سرمایه و با مدل‌هایی نظیر صندوق‌های پروژه یا شرکت‌های سهامی عام پروژه وارد شوند تا هم شفافیت بیشتر شود، هم بخش خصوصی واقعی در فرآیند مشارکت کند.
همچنین، دولت باید در واگذاری پروژه‌ها به‌صورت شفاف و رقابتی عمل کرده و بخش خصوصی را جدی بگیرد.
تسنیم: در جمع‌بندی، به‌نظر شما چه اقداماتی می‌تواند به بهبود وضعیت سرمایه‌گذاری در تولید از مسیر بازار سرمایه کمک کند؟
خسروی:
1.
بهبود محیط کسب‌وکار، ثبات اقتصادی و حذف قیمت‌گذاری دستوری؛
2.
توسعه آموزش‌های تخصصی برای مدیران تولیدی و صنعتی جهت آشنایی با ابزارهای مالی؛
3.
بازطراحی فرآیندهای انتشار اوراق و افزایش سرمایه برای کاهش زمان و هزینه؛
4.
ایجاد مشوق‌های مالیاتی و مقرراتی برای شرکت‌هایی که از مسیر بازار سرمایه تأمین مالی می‌کنند؛
5.
طراحی نقشه راه جامع تأمین مالی تولید با مشارکت همه نهادهای ذی‌ربط.
حسینی:
.
حمایت فعالانه دولت از ابزارهایی مانند صندوق‌های پروژه، تأمین مالی جمعی و شرکت‌های پروژه‌محور؛
.
اعتمادسازی در بازار از طریق شفافیت، ثبات قوانین و پرهیز از مداخلات ناگهانی؛
.
ایجاد بازار ثانویه فعال برای ابزارهای نوین مانند تأمین مالی جمعی؛
.
تسهیل ورود سرمایه‌گذاران خارجی در پروژه‌های تولیدی از طریق ابزارهای بازار سرمایه؛
.
و در نهایت، ترویج نگاه بلندمدت به سرمایه‌گذاری، هم در بین شرکت‌ها و هم در میان سرمایه‌گذاران خرد.
انتهای پیام/
