نقش دندانپزشکان در مدیریت بحران و تاب آوری نظام سلامت

به گزارش خبرنگار مهر، برای اولین بار در ادوار گذشته، در شصت و چهارمین کنگره بین‌المللی سالانه جامعه دندانپزشکی ایران، پنل بحث و تبادل نظر (دیسکاشن پانل) دندانپزشکی در حوادث و مدیریت بحران برگزار شد.
در این پنل، مباحث متعددی با محوریت برنامه‌های آمادگی دندانپزشکان برای مقابله با بحران، مدیریت بحران در مراکز دندانپزشکی و تجربه میدانی دندانپزشکان در بحران‌ها مطرح شد.
در سال ۲۰۲۳، حداقل ۳۹۳ حادثه طبیعی در پایگاه داده ثبت حوادث گزارش شده که منجر به کشته شدن ۱۶۷۵۳ نفر شد، ۱۶۷ میلیون نفر دیگر را تحت تأثیر قرار داد و خسارتی نزدیک به ۲۴۲ میلیارد دلار آمریکا به بار آورد.
خسارات و آسیب‌های ناشی از بلایا در کشورهای با درآمد پایین و متوسط همواره بیشتر بوده است.
آسیا با وقوع بیش از ۴۰ درصد از بلایای طبیعی، پرحادثه‌ترین قاره محسوب می‌شود و ۴۵ درصد از کل تلفات و ۷۴ درصد از افراد متأثر از بلایا را به خود اختصاص داده است.
از سوی دیگر، با توجه به روند فزاینده گرمایش زمین و تغییرات اقلیمی، جهان هر روز بیش از پیش با تعداد بیشتری از بلایای طبیعی همچون سیل، توفان و خشکسالی روبه‌رو است.
بلایا و حوادث، رویدادهای ناگهانی و فاجعه‌باری هستند که بار اجتماعی-اقتصادی سنگینی بر جوامع تحمیل می‌کنند و تأثیر منفی قابل توجهی بر نظام‌های بهداشتی، زیرساخت‌های اجتماعی و محیط زیست، به ویژه در کشورهای کم‌درآمد و با درآمد متوسط، بر جای می‌گذارند.
آرزو دهقانی متخصص سلامت در بلایا و فوریت‌های دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی و شرایط آب و هوایی و همچنین به عنوان یکی از کشورهای با درآمد متوسط، در زمره کشورهای با ریسک بالای وقوع حوادث و بلایای طبیعی با تلفات انبوه قرار دارد.
بر اساس ارزیابی‌های بانک جهانی، زلزله، خشکسالی و سیل از مهم‌ترین بلایای طبیعی ایران محسوب می‌شوند.
طبق گزارش حوادث و سوانح در سال ۱۴۰۲، ۱۸۷ نفر جان باختند و ۸۸۹ نفر در پی رخدادهایی مانند زلزله، سیل و حوادث صنعتی مجروح شدند.
وی افزود: بلایا نیازمند سیستم سلامت مقاوم و تاب‌آور هستند که دندانپزشکی بخش جدایی‌ناپذیر آن است.
فوریت‌های دندانپزشکی در بحران‌ها به دلیل کمبود منابع، به سرعت به تهدیدی برای زندگی تبدیل می‌شوند.
بنابراین، ادغام خدمات دندانپزشکی در برنامه‌های پاسخ به بلایا یک ضرورت انکارناپذیر است، مانند تجهیز بیمارستان‌های صحرایی به یونیت دندانپزشکی.
دهقانی ادامه داد: مطالعات بین‌المللی نشان می‌دهد پس از بلایای طبیعی، ۱۰ تا ۱۵ درصد از آسیب‌ها مربوط به ناحیه سر و صورت است و ۵۰ درصد از بیماران دچار تروما صورت، نیازمند مشاوره همزمان دندانپزشک و جراح هستند.
از سوی دیگر، آسیب‌های ظاهری صورت پس از بلایا، خطر افسردگی را تا ۳ برابر افزایش می‌دهد.
پس از طوفان کاترینا (۲۰۰۵)، شیوع آندوکاردیت عفونی ناشی از مشکلات دندانی در اردوگاه‌ها دو برابر شد.
وی افزود: اقدامات مؤثری نیز در بحران‌های مختلف انجام شده است، به طوری که پس از سونامی ژاپن (۲۰۱۱)، کلینیک‌های سیار دندانپزشکی برای درمان شکستگی‌های فک و دندان‌های از دست رفته در اردوگاه‌ها مستقر شدند.
در زلزله هائیتی (۲۰۱۰)، دندانپزشکان با تثبیت شکستگی‌های فک به وسیله آتل‌های موقت، بار کاری جراحان را ۳۰ درصد کاهش دادند.
آموزش بهداشت دهان در بحران، عفونت‌ها را تا ۶۰ درصد کاهش داد.
کلینیک‌های دندانپزشکی با رعایت پروتکل‌های کنترل عفونت، انتقال ویروس کووید ۱۹ را تا ۹۵ درصد کاهش دادند.
در جنگ سوریه، پروتزهای دندانی سیار برای قربانیان بمباران، بهبودی ۷۲ درصد از بیماران از نظر روانی را به همراه داشت.
دهقانی تاکید کرد: تدوین برنامه‌های آموزشی، توانمندسازی نیروها، فراهم آوری زیرساخت‌های خدماتی و طراحی تیم‌های عملیاتی چابک و توانمند می‌تواند نقش چشمگیری در مدیریت بحران داشته باشد و به تاب‌آوری نظام سلامت بیانجامد.
مطالعات نشان می‌دهد ادغام دندانپزشکی در پاسخ به بحران، منجر به کاهش ۴۰ درصدی مراجعات غیرضروری به بیمارستان‌ها، کاهش ۲۵ درصدی هزینه‌های سیستم سلامت در بلندمدت و کاهش ۵۰ تا ۶۰ درصدی عفونت‌های ثانویه می‌شود.
وی ادامه داد: در فاز پیش از بحران (کاهش خطر و آمادگی)، دندانپزشکان می‌توانند با شناسایی و کاهش عوامل خطر دهانی-سیستمیک، غربالگری جمعیت‌های پرخطر، آموزش جامعه و توانمندسازی، مشارکت در تیم‌های چندرشته‌ای، تدوین دستورالعمل‌های دندانپزشکی در بحران، تأمین منابع و تجهیزات ضروری و انجام تمرین‌های شبیه‌سازی‌شده اقدامات مؤثری انجام دهند.
دهقانی گفت: در فاز پاسخ (حین بحران)، آنها می‌توانند با ارائه خدمات اورژانس دندانپزشکی، تریاژ (اولویت‌بندی بیماران)، مدیریت دردهای حاد و پیشگیری از عفونت‌های جمعی، به کاهش اضطراب ناشی از درد دندان در شرایط بحران کمک کنند.
وی افزود: فاز بازتوانی (پس از بحران) عمدتاً مرحله‌ای است که کمتر به آن توجه می‌شود، اما در حوزه بهداشت، به خصوص دندانپزشکی، یکی از مهم‌ترین مراحل مدیریت بحران محسوب می‌شود.
در این مرحله باید اقدامات قابل توجهی از جمله احیای کلینیک‌های آسیب‌دیده، تدوین برنامه‌های درمانی بلندمدت، بررسی اپیدمیولوژیک عوارض بحران، اجرای برنامه‌های ترمیم و توانبخشی، برنامه‌های مدرسه‌محور برای ارتقای سلامت دهان، مستندسازی و درس‌آموخته‌ها (تدوین بانک اطلاعاتی)، به‌روزرسانی پروتکل‌ها، ارزیابی خسارات زیرساختی مراکز دندانپزشکی، توزیع کیت‌های بهداشتی در مناطق آسیب‌دیده و برگزاری جلسات مشاوره گروهی برای کاهش اضطراب دندانپزشکی انجام داد.
این متخصص سلامت در بلایا و فوریت‌ها در پایان تاکید کرد: آنچه این مسیر را هموار می‌کند، آموزش دندانپزشکان برای پاسخ به بحران، تأمین تجهیزات و پشتیبانی مناسب (مانند تجهیز مراکز امدادی به کیت‌های دندانپزشکی اورژانسی) و افزایش آگاهی عمومی درباره مراقبت‌های دهان در شرایط بحران است.