قیام ۱۵ خرداد را از دیدگاه خسرو شکیبایی روایت کردم!
هادی حکیمیان گفت: درروایت ها تلاش شده است تا مستند و مبتنی بر منابع معتبر باشد. حتی نظرات و دیدگاه‌های منتقدان امام، از جمله برخی جریان‌ها و گروه‌های منتقد در حوزه علمیه، در کتاب منعکس شده است.
به گزارش مشرق، زندگی رهبران اثرگذار در انقلاب‌های مهم همواره مورد توجه علاقه‌مندان به تاریخ و سیاست بوده است.
در این میان، شناخت ابعاد مختلف زندگی امام خمینی، نقش مؤثری در فهم تاریخ معاصر و آینده‌پژوهی دارد.
کتاب «روح‌الله» با استناد به منابع معتبر، روایتی مستند از زندگی سیاسی و تاریخی امام خمینی ارائه می‌دهد.
هادی جکیمیان، مولف کتاب «روح الله» با بهره‌گیری از تکنیک‌های زندگی‌نامه‌نویسی، اثری خواندنی و مستند خلق کرده است.
کتاب در ده فصل تدوین شده که هر فصل به یکی از مقاطع مهم زندگی امام می‌پردازد.
فصل نخست با عنوان «آقای شاه» به آغاز نهضت و سخنرانی مشهور امام در مدرسه فیضیه می‌پردازد.
فصل دوم، «سفر فرنگ»، به فعالیت‌های امام در حوزه علمیه قم و تعامل با آیت‌الله بروجردی اشاره دارد.
فصل سوم، «مجلس ترحیم»، روایتگر ورود امام به قم و ارتباط با بزرگان حوزه است.
در فصل چهارم، «آئین دوست‌یابی»، به نخستین واکنش‌های امام نسبت به نفوذ آمریکا و اسرائیل پرداخته می‌شود.
فصل پنجم، «پیراهن مشکی‌ها»، به قیام ۱۵ خرداد و نقش روحانیت می‌پردازد.
فصل ششم، «بذله‌گویی با رُب دوشامبر»، به مقابله امام با سیاست‌های دین‌ستیزانه دولت علم می‌پردازد.
فصل هفتم، «شخص ثالث»، ماجرای کاپیتولاسیون و تبعید امام را روایت می‌کند.
در فصل هشتم، «ندبه»، دوران تبعید در ترکیه و عراق و بازگشت به دوران انقلاب بررسی می‌شود.
فصل نهم، «امت و امامت»، به نقش امام در عبور کشور از بحران‌های ابتدای انقلاب می‌پردازد و فصل دهم، «ملکوت»، به رهبری در دوران جنگ و مراسم وداع ملت با امام اختصاص دارد.
با توجه به اینکه رونمایی از تقریظ مقام معظم رهبری بر کتاب «روح‌الله» در دستور کار قرار دارد، در گفت‌وگو با هادی حکیمیان، مولف این اثر به تشریح جزئیات و مراحل نگارش کتاب مرور شد.
کتاب» «روح الله» تا چه میزان متکی بر مستندات تا چه حد از تخیل در آن استفاده شده است؟
در این اثر، روایت زندگی امام خمینی (ره) با اتکا بر منابع مستند تاریخی ارائه شده است.
در سراسر کتاب، سخنان و مواضع امام به‌طور مستقیم از اسناد معتبر، از جمله کتاب «صحیفه امام»، نامه‌ها، مکتوبات و سخنرانی‌های نقل شده و کوچک‌ترین دخل و تصرفی در واژگان در آن صورت نگرفته است.
ممکن است در بخش‌هایی محدود (حداکثر دو تا سه مورد) که مربوط به شخصیت‌های فرعی هستند، از عناصر تخیل و تصویرسازی بهره گرفته شده باشد؛ با این حال، هیچ‌کدام از این موارد به خود شخصیت امام مربوط نیست.
با وجود مستند بودن محتوای کتاب، تلاش شده است تا با بهره‌گیری از ابزارهای رایج در نگارش رمان، زندگی‌نامه و روایت داستانی، متنی روان، خواندنی و همراه با تصویرسازی‌های دقیق ارائه شود.
این کتاب برای چه گروه‌های سنی و چه دسته از مخاطبان نگارش شده است و به طور مشخص، مخاطبان هدف آن در چه رده سنی قرار دارند؟
هدف از نگارش این کتاب، ارائه تصویری دقیق، مستند و در عین‌حال خواندنی از زندگی امام خمینی (ره) برای طیف گسترده‌ای از مخاطبان است.
تلاش شده تا متن کتاب به گونه‌ای باشد که برای عموم مردم، بانوان خانه‌دار گرفته تا دانش‌آموزان، دانشجویان و افرادی با تحصیلات متوسط قابل‌فهم و جذاب باشد.
در نگارش این اثر، تمرکز اصلی بر نسل جوان، به‌ویژه کسانی است که پس از رحلت امام خمینی متولد شده‌اند و دوران رهبری او را به‌صورت مستقیم تجربه نکرده‌اند.
کتاب‌های پیشین درباره امام خمینی (ره)، از جمله آثاری مانند «الف لام میم خمینی»، تا چه اندازه مورد مطالعه شما قرار گرفته‌اند و تا چه حد از این منابع در تألیف این کتاب الهام گرفته‌اید؟
منابع اصلی این کتاب، مجموعه‌ای از اسناد معتبر، نشریات و روزنامه‌های دوران انقلاب، خاطرات شخصیت‌های مرتبط و آثار منتشرشده رسمی است.
هرچند برخی کتاب‌های منتشرشده درباره امام خمینی (ره) از کیفیت بالایی برخوردارند برای نمونه، کتاب «الف لام میم خمینی»، اما اغلب آنها روایت خود را با پیروزی انقلاب در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ به پایان می‌رسانند.
در این اثر، برخلاف جریان غالب، تلاش شده است تا دو فصل پایانی کتاب به بررسی نقش و رهبری امام در دوران پس از انقلاب اسلامی نیز بپردازد.
فصل نهم با عنوان «امت و امامت»، به نقش امام خمینی در مدیریت بحران‌های اوایل دهه ۱۳۶۰ اختصاص دارد؛ از جمله انفجارها، ترورهای سیاسی، فعالیت‌های مسلحانه برخی احزاب و گروه‌ها، و نحوه هدایت کشور در این شرایط دشوار.
فصل دهم با عنوان «ملکوت» نیز به بررسی نقش امام در رهبری جامعه در سال‌های دفاع مقدس، عبور از تحریم‌های شدید اقتصادی و مدیریت اجتماعی آن دوران پرداخته است.
این روایت با آیین تشییع تاریخی پیکر امام خمینی در خرداد ۱۳۶۸ در بهشت زهرا (س) به پایان می‌رسد.
در آغاز نگارش بخش مربوط به خرداد ۱۳۴۲، تا چه اندازه توانستید جزئیات دقیق و حواشی مرتبط با آن رویداد را بازسازی کنید؟
همچنین، میزان استفاده از منابع مستند در خلق صحنه‌پردازی‌ها و فضاسازی‌های کتاب، با توجه به گذشت زمان طولانی و محدودیت‌های موجود در دسترسی به اطلاعات، چگونه بوده است؟
در روایت حوادث دهه ۱۳۴۰، کتاب با تکیه بر حجم بالایی از منابع مستند نگاشته شده است.
دسترسی به اسناد رسمی، نشریات آن دوره، عکس‌ها، خاطرات شخصیت‌های مختلف و به‌ویژه گزارش‌های سازمان اطلاعات و امنیت رژیم پهلوی (ساواک) این امکان را فراهم کرده تا بازسازی رویدادهایی چون قیام ۱۵ خرداد با جزئیاتی انجام شود.
در این بخش‌ها، روایت‌ها نه‌تنها به صورت کلی بلکه در بازه‌های زمانی دقیق، گاه در فاصله‌های کمتر از نیم ساعت، ارائه شده‌اند.
اطلاعات مربوط به شعارهای مردم، محل دقیق راه‌پیمایی‌ها و حتی نام و مشخصات افرادی که در آن روز کشته شده‌اند، همگی مستند و از منابع رسمی استخراج شده‌اند.
برای نمونه، در مورد کشته شدن یک دختر خردسال در خیابان ۳۰ متری جی در ظهر ۱۵ خرداد، مستندات تاریخی عیناً مورد استفاده قرار گرفته است.
در مقابل، روایت بخش‌هایی از زندگی امام خمینی (ره) در دوران کودکی و نوجوانی، سال‌های ابتدایی تحصیل در حوزه علمیه یا وقایع مربوط به دهه ۱۳۲۰ و دوران رضا شاه، با چالش محدودیت منابع مواجه بوده است.
با این حال، تلاش شده با استفاده از آنچه در دسترس بوده و با رعایت اصول امانت‌داری تاریخی، تصویری دقیق و معتبر از این دوره‌ها نیز ارائه دهم.
در تمامی مراحل نگارش، وفاداری به حقیقت تاریخی اصل بنیادین کار بوده است.
آگاهی از اینکه مخاطبان این کتاب تنها علاقه‌مندان به امام و انقلاب اسلامی نیستند، بلکه منتقدان و مخالفان سیاسی نیز آن را خواهند خواند، باعث شده تا دقت در مستندسازی و بی‌طرفی در روایت، به عنوان یک تعهد اخلاقی و حرفه‌ای مدنظر قرار گیرد.
نگاه شما به سیر تاریخی از خرداد ۱۳۴۲ تا چند دهه پس از آن چگونه است؟
با توجه به حجم نسبتاً زیاد کتاب، به نظر شما مخاطب جوان امروزی تا چه اندازه تمایل دارد این اثر را مطالعه کند؟
هرچند شیوه روایت کتاب به صورت داستانی و روان است و جزئیات جذابی دارد، آیا فکر می‌کنید انتخاب این گستره زمانی وسیع مناسب بوده است یا اگر محدوده زمانی کوتاه‌تری مد نظر قرار می‌گرفت، کتاب برای مخاطب جوان جذاب‌تر می‌شد؟
یکی از دغدغه‌های اصلی من در نگارش این کتاب، سادگی و روانی نثر بود.
تلاش کردم تا از واژگان سخت و ادبیات پیچیده پرهیز کنم و متنی قابل‌فهم برای عموم مردم، به‌ویژه نسل جوان، ارائه دهم.
با این حال، با توجه به گستره تاریخی موضوع، کاهش حجم کتاب واقعاً امکان‌پذیر نبود.
تولد امام خمینی (ره) در سال ۱۲۸۰ شمسی و رحلت او در سال ۱۳۶۸، به معنای پوشش نزدیک به یک قرن از تاریخ ایران معاصر در این اثر است.
خواننده با مطالعه این کتاب، علاوه بر آشنایی با زندگی امام، با تحولات مهمی چون انقلاب مشروطه، نهضت ملی شدن صنعت نفت، انقلاب اسلامی و سال‌های دفاع مقدس نیز روبه‌رو می‌شود.
طبیعی است که در بخش‌هایی که امام نقشی پررنگ ایفا کرده‌اند، تمرکز بیشتر و روایت کامل‌تری ارائه شده است.
در مقایسه با آثار مشابه، این کتاب نه‌تنها حجمی کمتر از بسیاری از آنها دارد، بلکه تلاش شده تا نگاهی جامع به زندگی امام از تولد تا رحلت ارائه شود.
بسیاری از آثار موجود تنها به یکی از مقاطع زندگی امام پرداخته‌اند؛ برای نمونه، تنها دوران نوجوانی، یا صرفاً قیام ۱۵ خرداد، یا سال‌های رهبری پس از انقلاب.
در حالی که هدف این اثر، ارائه‌ی روایتی یکپارچه و مستند از سراسر زندگی امام بوده است.
این کتاب برای نوجوانان طراحی نشده و شاید حجم آن برای این گروه سنی زیاد باشد، اما مخاطب جوان و دانشجو می‌تواند به‌صورت مقطعی نیز به مطالعه آن بپردازد.
برای مثال، در ایام سالگرد قیام ۱۵ خرداد یا سالروز پیروزی انقلاب، می‌توان بخش‌های مرتبط را انتخاب و مطالعه کرد.
نباید فراموش کرد که امروز نیز مخاطب ایرانی، رمان‌های ۴۰۰ تا ۵۰۰ صفحه‌ای را با علاقه می‌خواند؛ بنابراین اگر روایت جذاب، مستند و روان باشد، مطالعه این کتاب نیز با استقبال روبه‌رو خواهد شد.
چه میزان زمان صرف تحقیق و پژوهش برای نگارش این کتاب شده است؟
نگارش این کتاب بیش از شش سال به طول انجامید؛ در طول این مدت، تلاش شد تا با دقت و وسواس تمام، منابع متعدد بررسی و صحت اطلاعات به‌طور کامل تضمین شود.
چه عاملی یا انگیزه‌ای موجب شد تا شما به نوشتن کتابی درباره امام خمینی فکر کنید و تصمیم به آغاز این پروژه بگیرید؟
شروع این پروژه در ابتدا ناشی از یک علاقه شخصی بود.
می‌خواستم بیشتر با زندگی و به‌ویژه فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی امام خمینی (ره) پیش از دهه ۱۳۴۰ آشنا شوم.
چون معمولاً فعالیت‌ها و نقش امام از سال ۱۳۴۱ به بعد و آغاز نهضت روحانیت بیشتر شناخته شده است، اما دوران قبل از آن، که بخش مهمی از تحولات سیاسی و اجتماعی را شکل داده، کمتر مورد توجه قرار گرفته بود.
این کنجکاوی و علاقه شخصی باعث شد که ابتدا قصد نوشتن یک مقاله درباره فعالیت‌های امام قبل از دهه ۴۰ را داشته باشم، اما هر چه پژوهش‌هایم عمیق‌تر شد، حجم مطالب افزایش یافت و در نهایت به تدوین یک زندگی‌نامه جامع و مستند از تولد تا رحلت امام ختم شد.
در این روایت تا چه اندازه تلاش شده است که از مبالغه پرهیز و متن بر اساس اسناد و حقایق تاریخی ارائه شود؟
در روایت این کتاب به‌دقت تلاش شده است از مبالغه و بزرگ‌نمایی پرهیز شود.
این تصمیم از ابتدا با توجه به این موضوع گرفته شد که این اثر ممکن است توسط طیف‌های مختلف سیاسی و فکری خوانده شود.
به همین دلیل، روایت تلاش شده کاملاً مستند و مبتنی بر منابع معتبر باشد حتی نظرات و دیدگاه‌های منتقدان امام، از جمله برخی جریان‌ها و گروه‌های منتقد در حوزه علمیه، در کتاب منعکس شده است.
مسائل و اختلافات داخلی حوزه که معمولاً کمتر به آن پرداخته شده، نیز به طور دقیق بررسی شده است.
همچنین، در بخش‌های مختلف کتاب، از زاویه دید رجال سیاسی دوران شاه، نقل قول‌های مستقیم از خود شاه و حتی مواضع گروه‌های مخالف انقلاب مانند مجاهدین خلق استفاده شده است تا تصویر چندوجهی و متوازنی از شخصیت امام و رویدادهای پیرامون انقلاب ارائه شود.
این روش موجب شده است که کتاب نگاه تک‌بعدی و یک‌جانبه به امام خمینی و انقلاب اسلامی نداشته باشد و خواننده بتواند با دیدی عمیق‌تر و جامع‌تر به این شخصیت و رخدادها نگاه کند.
در کتاب از روایت برخی روشنفکران استفاده شده است؛ هدف و انگیزه شما از بهره‌گیری از این دیدگاه‌ها چه بوده و چرا سراغ روایت آنها رفته‌اید؟
دلیل اصلی این رویکرد این است که نمی‌خواستم روایت کتاب تنها از یک زاویه تک‌بعدی و صرفاً دیدگاه یک فرد مذهبی، انقلابی و طرفدار امام باشد.
جوانان امروز دیگر روایت‌های تک‌بعدی را نمی‌پذیرند و انتظار دارند نگاه جامع‌تر و متوازن‌تری به موضوع ارائه شود.
بنابراین، تلاش کردیم تا روایت را از زوایای مختلف ارائه کنیم.
برای مثال، در بخش‌هایی از کتاب، داستان قیام ۱۵ خرداد از دیدگاه مرحوم خسرو شکیبایی روایت شده است؛ او در آن زمان نوجوان بوده و حضور مستقیم در حوادث تهران داشته‌اند.
این گونه روایت‌ها به کتاب تنوع و عمق داده و نشان می‌دهد که امام و انقلاب متعلق به همه‌ی مردم ایران است.
لذا در واقع، همه اقشار و گروه‌ها در جریان قیام و انقلاب نقش داشتند و تأثیرگذار بودند؛ اگرچه رهبری این جریان بر عهده روحانیت و امام خمینی (ره) بود، اما نمی‌توان نقش مردم و گروه‌های مختلف را در شکل‌گیری و پیشبرد این رخداد بزرگ نادیده گرفت.
این نگاه جامع و چندبعدی، تلاش دارد تا تصویری واقعی‌تر و قابل قبول‌تر برای مخاطب امروز، به‌ویژه نسل جوان، ارائه کند.
به نظر خودتان، چه عوامل و ویژگی‌هایی موجب شده است که این کتاب مورد استقبال قرار گیرد و همچنین مورد توجه مقام معظم رهبری واقع شده و ایشان برای آن تقریظ بنویسند؟
در مورد اینکه کدام بخش از کتاب مورد پسند مقام معظم رهبری قرار گرفته و ایشان چرا تقریظ نوشته‌اند، باید بگویم که هنوز متن تقریظ منتشر نشده و من اطلاع دقیقی در این زمینه ندارم.
بنابراین ترجیح می‌دهم فعلاً درباره جزئیات پاسخ ندهم.
شاید پس از انتشار متن تقریظ، توضیحاتی از سوی ایشان مطرح شود.
اما به طور کلی، هر نویسنده و پژوهشگری دوست دارد اثرش مورد توجه و استقبال رهبری قرار بگیرد و من هم از این قاعده مستثنا نیستم.
نوشته تقریظ رهبری قطعاً برای من مایه دلگرمی و امید است.
به نظر خودتان، نقاط قوت و ویژگی‌های برجسته کتاب شما کدامند و چه نکات متمایزی در این اثر وجود دارد؟
در نگارش این کتاب، تلاش من بر حفظ بی‌طرفی و پرهیز از هرگونه مبالغه، تملق یا چاپلوسی بوده است.
سعی کردم رویدادها و حوادثی را که کمتر به آنها پرداخته شده، با دقت و مستند بازگو کنم.
برای مثال، دوره‌ای که امام خمینی (ره) در حوزه علمیه دروس عرفان و فلسفه ارائه می‌داد، با حملات و مخالفت‌های شدید جریان‌های متحجر و واپس‌گرا مواجه بود؛ این جریان‌ها در آن زمان دارای قدرت قابل توجهی بودند، هرچند امروز چنین قدرتی ندارند.
این موضوع و نمونه‌های مشابه به‌طور مفصل در کتاب بررسی شده است.
همچنین، اختلافات داخلی حوزه علمیه در سال ۱۳۲۸ که به اوج خود رسیده بود، به دقت مورد بررسی قرار گرفته است.
پس از انقلاب نیز، درگیری‌های خیابانی میان احزاب، گروه‌ها و جریانات سیاسی مختلف، از جمله اعلام جنگ برخی از آنها به جمهوری اسلامی، به صورت شفاف مطرح شده است.
تمامی گروه‌ها و جریانات مؤثر در انقلاب، از جمله مجاهدین خلق و چریک‌های فدایی خلق که عملکردشان به لحاظ تاریخی مورد نقد قرار گرفته، در کتاب آمده‌اند.
این گروه‌ها به رغم نقدهایی که به آنها وارد است، بخشی از جریان سیاسی دهه ۴۰ و ۵۰ ایران بوده‌اند و تأثیرگذار محسوب می‌شوند.
در نهایت، قضاوت در خصوص این رویدادها و شخصیت‌ها را به خود مخاطب، به ویژه مخاطبان جوان، واگذار کرده‌ام تا بتوانند با دیدی باز و مستقل نسبت به تاریخ و حوادث آن دوره تصمیم‌گیری کنند.
*ایبنا