افتتاح فرودگاه لاچین در سایه اتحاد سه جانبه؛ گامی تازه در باز طراحی ژئوپلیتیک قفقاز

باشگاه خبرنگاران جوان؛ احسان موحدیان* - اجلاس لاچین و افتتاح یک فرودگاه بین‌المللی در منطقه لاچین در همان روز، از نظر فنی و سیاسی به عنوان یک نماد استراتژیک برای باکو و ترکیه تلقی می‌شوند.
این فرودگاه که در ارتفاع ۱۸۰۰ متری واقع شده است، سومین فرودگاهی است که پس از جنگ ۲۰۲۰ توسط آذربایجان در سرزمین‌های تصرف شده قراباغ ساخته شده و پنجمین فرودگاه در کل کشور است که در سال های اخیر ساخته شده است.
طبق اطلاعات ارائه شده توسط وب‌سایت دفتر ریاست‌جمهوری باکو، این فرودگاه مجهز به یک باند ۳۰۰۰ متری، ترمینالی با ظرفیت پذیرایی از ۲۰۰ مسافر در ساعت است.
مساحت ترمینال ۵۰۰۰ متر مربع است و می‌تواند همزمان چندین پرواز بین‌المللی را در خود جای دهد.
باند بلند این فرودگاه در کنار دو باند بلند مشابه در فرودگاه های فضولی و زنگیلان در نزدیکی مرز ایران استفاده نظامی از آنها را تسهیل می کند.
اردوغان این فرودگاه را «تجسم چشم‌انداز یاکو برای آینده» خواند و تأکید کرد که فرودگاه لاچین نه تنها به عنوان یک قطب حمل و نقل، بلکه به عنوان دروازه‌ای برای تجارت و گردشگری نیز عمل خواهد کرد.
علی‌اف خاطرنشان کرد که این فرودگاه به ابزاری مهم برای ادغام اقتصادی سرزمین‌های تصرف شده قراباغ، گسترش قابل توجهی پتانسیل گردشگری و لجستیکی منطقه و همچنین گسترش روابط منطقه‌ای تبدیل خواهد شد.
فرودگاه بین‌المللی لاچین، سیزدهمین فرودگاه غیرنظامی در آذربایجان و پنجمین فرودگاه در منطقه کوجک قراباغ است.
مقامات می‌گویند که فرودگاه‌های جدید باز هم برای توسعه گردشگری در حال ساخت هستند.
با این حال، اقتصاددانان محلی معتقدند که فقدان فضای رقابتی و زیرساخت‌های ضعیف گردشگری، امکان موفقیت ملموس در این زمینه را فراهم نمی‌کند.
اهمیت نظامی فرودگاه های قراباغ
وحید احمداف، نماینده مجلس ملی باکو، در مصاحبه‌ای با بی‌بی‌سی خاطرنشان کرد که فرودگاه‌های قراباغ نه تنها اهمیت سیاسی و اقتصادی، بلکه احتمالاً اهمیت نظامی نیز دارند: من فکر می‌کنم این موضوع بیشتر مربوط به حوزه نظامی است.
ممکن است جنبه‌هایی در ساخت چنین تأسیساتی وجود داشته باشد که به عموم گزارش نشده باشد.» به گفته وی، فرودگاه‌هایی در مناطق گردشگری ساخته می‌شوند که در آنها آسایشگاه‌ها و مناطق تفریحی و جاذبه های جهانگردی وجود داشته باشد و همین عوامل نیاز به ساخت آنها را توجیه‌ خواهد کرد.
اهمیت ژئوپلتیک نشست لاچین
نشست سه جانبه لاچین میان ترکیه، پاکستان و باکو، نقطه عطف مهمی در جهت تغییر توازن قدرت منطقه‌ای به نفع این سه کشور محسوب می‌شود.
این نشست که با حضور الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان، رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه و شهباز شریف، نخست‌وزیر پاکستان انجام شد، با هدف تبدیل «اتحاد برادرانه» در حال ظهور بین سه کشور به یک مشارکت راهبردی برگزار شد.
این اتحاد می‌تواند باعث ایجاد یک سکوی همکاری جایگزین نه تنها در منطقه، بلکه در نظام سیاسی جهانی شود.
اردوغان در سخنرانی خود در این اجلاس تأکید کرد که حجم اقتصادی ترکیبی این سه کشور از ۱.۵ تریلیون دلار فراتر رفته و جمعیت سه کشور مذکور ۳۵۰ میلیون نفر است.
به گفته وی، تحت رهبری وزرای امور خارجه، این همکاری سه‌جانبه به زودی ساختار نهادی به خود خواهد گرفت و به برنامه‌های مشخصی در زمینه‌هایی مانند حمل و نقل، انرژی، تجارت، دفاع و مبارزه با تروریسم تبدیل خواهد شد.
شهباز شریف نیز به نوبه خود خاطرنشان کرد که این همکاری باید در خدمت رفاه مردم و همچنین ترویج صلح و ثبات در منطقه باشد.
او با اشاره به درگیری‌های اخیر با هند، بر تعهد پاکستان به صلح تأکید کرد و از حمایت ترکیه و آذربایجان در این روند قدردانی نمود.
هم‌افزایی اقتصادی و چشم‌اندازهای سرمایه‌گذاری
الهام علی‌اف، رئیس جمهور آذربایجان، در این اجلاس گفت که آذربایجان تاکنون بیش از ۲۰ میلیارد دلار در اقتصاد ترکیه سرمایه‌گذاری کرده است.
یک بسته سرمایه‌گذاری ۲ میلیارد دلاری نیز برای پاکستان در نظر گرفته شده است.
این اقدام برای توسعه همکاری در زمینه‌های انرژی، صنعت، تجارت، تحول دیجیتال و کشاورزی استفاده خواهد شد.
علاوه بر این، دستور کار اجلاس مذکور شامل برگزاری انجمن‌های اقتصادی مشترک، بازدیدهای متقابل هیئت‌های سرمایه‌گذاری و ایجاد مؤسسات مالی جدید است.
علی‌اف همچنین خاطرنشان کرد که همکاری با صنعت دفاعی پاکستان گسترش خواهد یافت.
این امر شامل توافق برای افزایش تعداد جنگنده‌های JF- 17 Block III خریداری شده توسط آذربایجان از ۱۶ به ۴۰ واحد است.
ارزش این قرارداد تقریباً ۴.۲ میلیارد دلار است و همگرایی عمیق‌تر سه کشور در بخش دفاعی را تأیید می‌کند.
این هواپیماها به طور مشترک در پاکستان و چین تولید می‌شوند و برای تأمین امنیت حریم هوایی منطقه به سبک مدنظر باکو و ترکیه از اهمیت استراتژیک برخوردارند.
مطامع کریدوری رقبای ایران
در این نشست سه جانبه، همچنین دو پروژه کلیدی حمل و نقل منطقه ای - کریدور میانی (مسیر حمل و نقل بین‌المللی ترانس کاسپین) و کریدور حمل و نقل شمال-جنوب (INSTC) - مورد بحث قرار گرفتند.
این مسیرها نمایانگر یک شبکه ژئواستراتژیک ارتباطات هستند که چین، هند، آسیای مرکزی و اروپا را به هم متصل می‌کنند.
کریدور میانی به عنوان یک مسیر جایگزین بین چین و اروپا که اقیانوس آرام و اقیانوس اطلس را به هم متصل می‌کند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
کریدور شمال-جنوب یک مسیر چندوجهی ۷۲۰۰ کیلومتری بین هند، ایران، آذربایجان و روسیه است.
این کریدورها برای افزایش حجم تجارت، بهبود کارایی لجستیک و افزایش اهمیت ژئواقتصادی منطقه برنامه‌ریزی شده‌اند.
سران کشورها بر اهمیت کار هماهنگ سه کشور در چارچوب این پروژه‌ها تأکید کردند.
در عین حال تاکید ترکیه و باکو بر کریدور میانی و عبور آن از جنوب ارمنستان که منجر به خفگی ژئوپلتیک ایران می شود، یک چالش جدی است و ایران هرگز با چنین طرحی موافقت نخواهد کرد.
اردوغان که بر روی منافع و دستاوردهای اقتصادی و امنیتی و سیاسی و نظامی و فرهنگی ایجاد چنین کریدوری برای تضعیف ایران و روسیه و چین حساب جدی باز کرده، در مسیر بازگشت از لاچین در هواپیما تأکید کرد که این کریدور فقط یک ارتباط زمینی بین آذربایجان و نخجوان نیست؛ بلکه یک مسیر ادغام جدید است که از طریق ترکیه گسترش می‌یابد.
افتتاح زودهنگام این کریدور، زیرساخت‌های حمل و نقل و انرژی در قفقاز را نیز تقویت خواهد کرد.
او افزود: ما از همسایه خود ایران انتظار داریم که از این گام‌ها که به صلح، ثبات و توسعه در منطقه ما کمک خواهد کرد، حمایت کند.
رئیس‌جمهور ترکیه گفت: ما واقعاً امیدواریم که آن‌ها نیز از این فضای «برد-برد» بهره‌مند شوند.
هر گامی که برداشته می‌شود، هر کریدوری که باز می‌شود، نه تنها دستاوردهای اقتصادی به همراه خواهد داشت، بلکه به تدریج کشورها را به هم نزدیک‌تر می‌کند.
مشخص نیست اردوغان که در ماه های اخیر با اظهارات خود در مورد تعلق تبریز به جغرافیای معنوی ترکیه، تلاش برای مصادره نوروز و مفاخر فرهنگی و ادبی و هنری ایران به نفع ترکیه، تولید انبوه سریال های ضدایرانی، تحریف واقعیات چنگ چالدران و رافضی قلمداد کردن غیرمستقیم ایرانی ها با مقایسه این جنگ با جنگ ملازگرد نیات ضدایرانی خود را به نمایش گذاشته و با مسدود کردن مسیر عبور کامیون های ایرانی به اروپا با همکاری علیف در نخجوان در سال قبل نشان داده به خفگی ژئوپلتیک ایران و وابسته کردن ایران به خود برای رفع نیازهای اقتصادی و تجاری و باج گیری امنیتی و فرهنگی و سیاسی از این طریق علاقه زیادی دارد، چرا این طرح خطرناک را بازی برد - برد دانسته و تصور می کند ایرانیان باید از این طرح ضدایرانی استقبال کنند.
همگرایی امنیتی رقبای ایران
سه کشور در این اجلاس حمایت متقابل خود را در مورد مسائل قراباغ، کشمیر و قبرس شمالی ابراز کردند.
شهباز شریف این حمایت را در قالب «ملاقات قلب‌ها و روح‌های دوستان صمیمی» توصیف کرد.
علی اف هم با یادآوری اهمیت تصمیمات مطابق با منشور سازمان ملل، خواستار گفتگو در مورد درگیری بین پاکستان و هند شد.
این اجلاس همچنین به یادآوری مجدد حمایت ترکیه و پاکستان از آذربایجان در جنگ ۲۰۲۰ و حمایت اخلاقی و دیپلماتیک آذربایجان از اسلام آباد در درگیری های اخیر بین هند و پاکستان ختم شد.
شکل گیری اتحادهای جدید
رویکرد مشترک ترکیه، باکو و پاکستان اتحادهای جدیدی را در منطقه و جهان شکل داده و می دهد.
به نظر می‌رسد این اقدامات که تبعات اقتصادی و نظامی و سیاسی منفی برای ایران، ارمنستان و هند دارد، سه کشور را به خصوص در حوزه ایجاد کریدورهای جدید انتقال کالا و انرژی به یکدیگر نزدیک کند.
البته هند به جز فروش تجهیزات نظامی سرمایه گذاری خاصی در زیرساخت های حمل و نقل ارمنستان نداشته و این ایران است که با نگرانی از انحصارطلبی کریدوری ترکیه و باکو در حال بهسازی کریدور شمال- جنوب در خاک ارمنستان است.
در عین حال ایران از سرعت توسعه بندر چابهار توسط هند نیز راضی نیست و این مساله به یکی از چالش های اساسی در روابط دو کشور مبدل شده است.
در عین حال هند که از حمایت ترکیه از پاکستان بسیار خشمگین است، همکاری خود با یونان دشمن قدیمی ترکیه را تقویت کرده است.هند قصد دارد به طور فعال همکاری با یونان را در زمینه‌هایی مانند صنایع دفاعی، لجستیک، زیرساخت‌های دریایی، گردشگری و مهاجرت نیروی کار توسعه دهد.
هند توجه ویژه‌ای به سرمایه‌گذاری در صنایع هوافضا و سیستم‌های دفاعی خاص یونان، معطوف داشته است.
همچنین گزارش شده است که هند به حضور در بندر استراتژیک تسالونیکی (سالونیک) علاقه‌مند است، که می‌تواند به یک مرکز لجستیکی مهم برای سرمایه‌گذاری‌های هند در کشورهای اتحادیه اروپا تبدیل شود، از جمله به عنوان جایگزینی برای مقابله هند با نفوذ چین در منطقه.
ورود هیئت پارلمانی هند به آتن در هفته گذشته به منزله تأییدی بر این است که همکاری‌های دو کشور محدود به صدور چند اعلامیه‌ نخواهد بود، بلکه به سطح عملی وسیع‌تری ارتقا خواهد یافت.
در این میان، ایران که با همکاری ها و رقابت های بازیگران مختلف منطقه ای مواجه است، باید ضمن بررسی توانمدی‌ها و ظرفیت‌های خود و فعال کردن آنها منافع ملی ایران را پیگیری کند.
فرصت های موجود گسترده نیستند و رویه های کند و زمان‌بر دیوانسالارانه حاکم بر دستگاه های دولتی ایران در کنار لابی‌گری عده‌ای به نفع کشورهای همسایه و بدون توجه به منافع و ضرورت های ایران، آینده خوبی را برای کشور نوید نمی دهد!
*کارشناس مسائل قفقاز