کاهش هزینه خوراک دام با بازیافت ضایعات غذایی
در شرایطی که ایران سالانه میلیون‌ها تن مواد غذایی را به پسماند تبدیل می‌کند، استفاده از فناوری‌های نوین بازیافت ضایعات غذایی می‌تواند راهکاری مؤثر برای کاهش هزینه خوراک دام باشد.
به گزارش خبرگزاری مهر در شرایطی که ایران سالانه میلیون‌ها تن مواد غذایی را به پسماند تبدیل می‌کند، استفاده از فناوری‌های نوین بازیافت ضایعات غذایی می‌تواند راهکاری مؤثر برای کاهش هزینه خوراک دام، تثبیت قیمت محصولات پروتئینی و ارتقای امنیت غذایی در کشور باشد.
بررسی تجربه کشورهای موفق در این حوزه نیز نشان می‌دهد که این فناوری نه تنها از منظر اقتصادی مقرون‌به‌صرفه است، بلکه آثار اجتماعی و زیست‌محیطی قابل توجهی نیز دارد.
سالانه ۳۰ درصد غذای ایران هدر می‌رود
طبق گزارش سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO)، حدود ۳۰ درصد از کل غذای تولیدی یا وارداتی در ایران، معادل ۳۶ میلیون تن در سال، به ضایعات تبدیل می‌شود.
این میزان هدررفت، منابع ارزشمند آبی، مالی و انرژی را از بین می‌برد و فشار مضاعفی بر تأمین ارز برای واردات نهاده‌های دامی وارد می‌کند.
از سوی دیگر، ایران سالانه تا ۱۰ میلیارد دلار برای واردات خوراک دام‌هایی مانند ذرت، کنجاله سویا و جو هزینه می‌کند؛ رقمی که معادل بخش بزرگی از درآمدهای نفتی کشور است.
کارشناسان معتقدند ترکیب این دو واقعیت—یعنی هدررفت داخلی و وابستگی خارجی—نوعی «خودتحریمی ساختاری» است که می‌توان با رویکردهای فناورانه آن را اصلاح کرد.
فناوری بازیافت، پلی بین ضایعات و خوراک دام
در سال‌های اخیر، شرکت‌های فناور در کشورهای مختلف موفق به توسعه دستگاه‌هایی شده‌اند که می‌توانند پسماندهای غذایی را با روش‌های گرمایی، میکروبی و مکانیکی به خوراک ایمن و مغذی دام و طیور تبدیل کنند.
یکی از این نمونه‌ها، فناوری ارائه‌شده توسط شرکت استرالیایی Food Recycle International (FRI) است که می‌تواند از هر تن ضایعات، حدود ۵۰۰ کیلوگرم خوراک دام با ارزش تغذیه‌ای بالا تولید کند.
این خوراک بازیافتی شامل اسیدهای آمینه ضروری، ریزمغذی‌ها و انرژی قابل‌متابولیسم است و از نظر ایمنی نیز تحت فرایندهای دقیق ضدعفونی و جداسازی ضایعات غیرخوراکی قرار می‌گیرد.
با توسعه این فناوری، هزینه تولید خوراک به‌طور محسوسی کاهش می‌یابد و تولیدکنندگان از وابستگی به بازارهای جهانی تا حدی رهایی می‌یابند.
صرفه‌جویی ارزی تا ۳ میلیارد دلار در سال
به گفته کارشناسان، در صورت بهره‌برداری گسترده از این فناوری در ایران و استفاده از پسماندهای غذایی شهری، رستورانی و صنعتی، می‌توان تا ۳ میلیارد دلار از هزینه واردات خوراک دام کاست.
این میزان صرفه‌جویی ارزی معادل هزینه ساخت دو پتروپالایشگاه متوسط است و می‌تواند به توسعه پایدار اقتصادی و کاهش فشار بر ذخایر ارزی کشور کمک کند.
همچنین تحقیقات انجام‌شده در استرالیا نشان داده است که استفاده از خوراک بازیافتی می‌تواند هزینه جیره غذایی مرغ تخم‌گذار را تا ۵۰ درصد کاهش دهد.
اگر بخشی از این مدل در ایران پیاده‌سازی شود، قیمت تمام‌شده مرغ و تخم‌مرغ نیز کاهش می‌یابد؛ مسأله‌ای که مستقیماً بر معیشت دهک‌های کم‌درآمد تأثیر می‌گذارد.
ثبات قیمت گوشت و مرغ؛ گامی در مسیر امنیت غذایی
در زنجیره تولید گوشت مرغ، بیش از دو سوم هزینه نهایی مربوط به خوراک است.
هرگونه نوسان در قیمت نهاده‌ها، به سرعت خود را در بازار مصرف نشان می‌دهد.
در سال‌های اخیر، قیمت گوشت و مرغ در ایران به شکل بی‌سابقه‌ای افزایش یافته است و مصرف سرانه گوشت در کشور به کمتر از ۵ کیلوگرم در سال کاهش یافته؛ رقمی که در مقایسه با استانداردهای جهانی، نگران‌کننده تلقی می‌شود.
در چنین شرایطی، کاهش هزینه خوراک می‌تواند مانع از جهش‌های قیمتی در بازار شود و قدرت خرید خانوارها را حفظ کند.
به‌ویژه در دهک‌های کم‌درآمد که تأمین پروتئین حیوانی بخش بزرگی از سبد هزینه‌ای آنان را تشکیل می‌دهد، ثبات قیمت اقلامی چون گوشت و تخم‌مرغ اهمیت حیاتی دارد.
اشتغال‌زایی و کاهش مهاجرت از روستاها
بهره‌گیری از ضایعات غذایی نه تنها به معنای کاهش هزینه‌هاست، بلکه می‌تواند فرصت‌های شغلی جدیدی نیز ایجاد کند.
احداث واحدهای کوچک فرآوری پسماند غذایی در مناطق روستایی، به‌ویژه در نزدیکی دامداری‌ها، به افزایش اشتغال محلی کمک کرده و از مهاجرت روستاییان به شهر جلوگیری می‌کند.
به این ترتیب، فناوری بازیافت نقشی دوگانه ایفا می‌کند: هم در کاهش هزینه زندگی و هم در ایجاد درآمد برای جوامع محلی.
چالش‌ها و الزامات اجرایی در ایران
با وجود مزایای بالقوه، اجرای گسترده این فناوری در ایران با موانعی نیز همراه است.
از جمله:
نبود زیرساخت تفکیک زباله‌های آلی در مبدأ
در بسیاری از شهرهای ایران، زباله‌های آلی و غیرآلی با هم مخلوط می‌شوند و امکان استخراج ضایعات خوراکی سالم را از بین می‌برند.
در حال حاضر مقررات شفافی برای کنترل کیفیت، بهداشت و ایمنی خوراک تولیدشده از ضایعات در کشور وجود ندارد.
عدم آگاهی عمومی و مقاومت فرهنگی
بخشی از مصرف‌کنندگان و حتی تولیدکنندگان ممکن است نسبت به خوراک حاصل از ضایعات بدبین باشند.
فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی نقش مهمی در جلب مشارکت عمومی خواهد داشت.
برای رفع این چالش‌ها، لازم است دولت با تدوین مقررات مشخص، ایجاد مشوق‌های مالی، و حمایت از سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در زمینه فناوری بازیافت وارد عمل شود.
الگوهای بین‌المللی موفق
تجربه کشورهای توسعه‌یافته در این حوزه آموزنده است.
ژاپن با تصویب قانون بازیافت غذای مازاد در اوایل دهه ۲۰۰۰ موفق شد بیش از نیمی از ضایعات خوراکی خود را به خوراک دام تبدیل کند.
کره‌جنوبی نیز با ممنوعیت دفن ضایعات غذایی و راه‌اندازی صدها مرکز پردازش، امروز بیش از ۹۰ درصد پسماندهای غذایی خود را بازیافت می‌کند.
در استرالیا، استفاده از فناوری FRI منجر به کاهش ۵ درصدی انتشار گازهای گلخانه‌ای مرتبط با ضایعات غذایی شده و قیمت خوراک دام در صنایع مرغداری را تا نصف کاهش داده است.
این کشورها نشان داده‌اند که ترکیب سیاست‌گذاری هوشمند، سرمایه‌گذاری در فناوری و مشارکت عمومی می‌تواند بازیافت را به یک مزیت رقابتی تبدیل کند.
نتیجه‌گیری: فرصتی برای اقتصاد مقاومتی
فناوری بازیافت ضایعات غذایی می‌تواند نقطه تلاقی سه دغدغه اصلی ایران اقتصاد مقاومتی، امنیت غذایی و حفاظت از محیط زیست باشد.
اگر این فناوری به‌درستی بومی‌سازی شود، می‌تواند ضمن کاهش وابستگی به واردات، هزینه تولید را کاهش دهد و قیمت محصولات پروتئینی را در سطح قابل تحمل نگه دارد.
این رویکرد نیازمند هماهنگی میان نهادهای متولی کشاورزی، محیط زیست، صنعت، و شهرداری‌هاست.
تجربه کشورهای دیگر نشان می‌دهد که این تحول نه رؤیا، بلکه مسیری کاملاً عملیاتی است.