نقشه سویل؛ جرقه‌ای که اردوغان را به رویارویی با اروپا واداشت
به گزارش مشرق،کانال تلگرامی مطالعات ترکیه و قفقاز در مطلبی با عنوان نقشه سویل؛ جرقه‌ای که اردوغان را به رویارویی با اروپا واداشت، نوشت:
لیبی برای ترکیه اهمیت استراتژیکی مشابه سوریه دارد.
همان‌طور که سوریه عمق استراتژیک زمینی برای آناتولی محسوب می‌شود و مستقیماً بر امنیت و ثبات آن تأثیر می‌گذارد، لیبی نیز به عنوان عمق استراتژیک دریایی نقش مشابهی برای ترکیه ایفا می‌کند؛ موضوعی که به‌زودی به تفصیل به آن پرداخته می‌شود.
با این حال، از شامگاه دوشنبه ۱۲ مه، پس از کشته شدن عبدالغنی الککلی مشهور به «غنیوه»، رئیس دستگاه حمایت از ثبات وابسته به شورای ریاست جمهوری در طرابلس، پایتخت لیبی، این کشور دستخوش ناآرامی‌های امنیتی شد.
این حادثه همزمان با درگیری میان نیروهای وابسته به دستگاه مذکور و تیپ رزمی ۴۴۴ وابسته به وزارت دفاع رخ داد.
با وجود آنکه عبدالحمید دبیبه، نخست‌وزیر لیبی، صبح روز بعد از ارتش و نیروهای پلیس به‌دلیل آنچه «دستاوردهای مهم در برقراری امنیت و اعمال اقتدار دولت در پایتخت» خواند، تقدیر کرد، اما درگیری‌ها به‌سرعت از سر گرفته شد تا زمانی که وزارت دفاع دولت وفاق ملی در طرابلس آتش‌بس و استقرار نیروهای نظامی بی‌طرف در نقاط تماس را اعلام کرد.
این شکنندگی امنیتی باعث شد هیئت پشتیبانی سازمان ملل در لیبی (UNSMIL) با همکاری شورای ریاست جمهوری، کمیته‌ای برای نظارت بر آتش‌بس تشکیل دهد.
اما ناآرامی‌ها تنها به بعد امنیتی محدود نشد، بلکه به صحنه سیاسی نیز کشیده شد.
پارلمان شرق‌گرای لیبی به ریاست عقیله صالح تلاش کرد نفوذ خود را به غرب، یعنی جایی که دولت دبیبه مستقر و مورد حمایت بین‌المللی است، گسترش دهد.
این پارلمان با همکاری شورای عالی دولت مستقر در طرابلس به ریاست خالد المشری، نامزدهایی برای ریاست دولت پیشنهاد کرد.
پایتخت لیبی همچنین شاهد تظاهرات مردمی با درخواست استعفای دبیبه بود، در حالی که برخی گزارش‌ها حاکی از استعفای وزرا و معاونانشان بود.
این ناآرامی‌ها راه را به‌سوی سناریوهای متعددی باز می‌کند که می‌تواند لیبی را ـ کشوری که سال‌ها با اختلافات منطقه‌ای دست‌وپنجه نرم کرده و بین دو دولت رقیب تقسیم شده است ـ به‌سوی فروپاشی بکشاند.
یکی در غرب به رهبری دبیبه که از مشروعیت بین‌المللی برخوردار است و دیگری در شرق به رهبری اسامه حمد که از حمایت نیروهای نظامی تحت فرماندهی خلیفه حفتر و فرزندانش بهره می‌برد.
با توجه به درگیری چندساله ترکیه در بحران لیبی از طریق توافق‌نامه‌ها و حضور نظامی چشمگیر، این پرسش مطرح می‌شود که آنکارا چه نقشی در مهار بحران ایفا می‌کند و چه گزینه‌هایی برای جلوگیری از فرو رفتن لیبی در هرج‌ومرج دارد؛ وضعیتی که می‌تواند منافع استراتژیک ترکیه را تهدید کند.
اهمیت استراتژیک لیبی
یادداشت تفاهمی که ترکیه با دولت فایز السراج، نخست‌وزیر پیشین لیبی، امضا کرد و به عنوان «توافق‌نامه تعیین حدود حوزه‌های دریایی» شناخته می‌شود، نقشی کلیدی در تغییر جایگاه ترکیه در مدیترانه داشت.
این یادداشت به ترکیه پس از دهه‌ها انزوا و تلاش برای حذف آن از منابع مدیترانه شرقی، فرصت بازیابی نقش منطقه‌ای خود را داد.
در سال ۲۰۰۴، دو استاد دانشگاه سویا در اسپانیا، خوان لوئیس سوارز دی ویورو و خوان کارلوس رودریگز ماتئوس، پژوهشی با عنوان «اروپای دریایی و گسترش اتحادیه اروپا: چشم‌اندازهای ژئوپلیتیکی» منتشر کردند.
این تحقیق شامل نقشه‌ای بود که بعدها به «نقشه سویل» مشهور شد.
بر اساس این نقشه، با وجود آنکه ترکیه طولانی‌ترین خط ساحلی در شرق مدیترانه را دارد، تنها یک منطقه باریک دریایی در امتداد سواحل آنتالیا به آن اختصاص یافته بود، در حالی که هر جزیره یونانی (از جمله کاستلوریزو که فقط دو کیلومتر با ترکیه فاصله دارد اما ۵۸۰ کیلومتر از خاک یونان دور است) منطقه‌ای به شعاع ۳۷۰ کیلومتر را دربرمی‌گرفت!
توافق‌نامه ترکیه با لیبی مبنای حقوقی نیرومندی برای ادعای آنکارا بر منابع دریایی مدیترانه شرقی فراهم کرد و منطقه‌ای عظیم را تحت پوشش «منطقه اقتصادی انحصاری» ترکیه قرار داد.
مطالعه‌ای که اداره ارتباطات ریاست‌جمهوری ترکیه در سال ۲۰۲۰ با عنوان «گامی استراتژیک در معادله مدیترانه شرقی» منتشر کرد، تصریح می‌کند این توافق نخستین موردی بود که ترکیه با کشوری غیر از قبرس ترک‌نشین، در زمینه فلات قاره یا منطقه اقتصادی انحصاری، امضا کرد.
این توافق به ترکیه و لیبی اجازه می‌دهد که حقوق خود را در مدیترانه حفظ کنند و پیامی به جامعه بین‌المللی بدهند مبنی بر اینکه «ترکیه اجازه نمی‌دهد تحولی در منطقه بدون حضور آن شکل بگیرد».
با این همه، انتظار نمی‌رفت که ترکیه صرفاً نظاره‌گر تحولات باشد، به‌ویژه با توجه به حضور مستمر آن در منطقه غربی لیبی، طبق توافق‌نامه همکاری نظامی و امنیتی که در سال ۲۰۱۹ امضا شد.
راهکارهای جایگزین ترکیه برای حل بحران
اگرچه ترکیه متحد رسمی دولت غرب لیبی است و در ژوئن ۲۰۲۰ با حمایت نظامی از این دولت در برابر حمله نیروهای حفتر، از سقوط طرابلس جلوگیری کرد، اما آنکارا در سال‌های اخیر به برقراری ارتباط با خلیفه حفتر نیز تمایل نشان داده است.
پسر حفتر، صدام حفتر، در آوریل گذشته به آنکارا سفر کرد و با یاشار گولر وزیر دفاع و سلجوق بایراکتاراوغلو فرمانده نیروی زمینی ترکیه دیدار کرد.
پسر دیگر او، بلقاسم حفتر، رئیس صندوق توسعه و بازسازی لیبی، نیز قراردادهایی را با شرکت‌های ترکیه‌ای برای اجرای پروژه‌های زیرساختی امضا کرده است.
از سوی دیگر، روابط ترکیه و مصر نیز که در بحران لیبی به آستانه تقابل نظامی رسیده بود، بهبود یافته است.
با توجه به این تحولات، سیاست ترکیه اکنون با پنج سال گذشته تفاوت اساسی دارد.
آنکارا به سمت «مدیریت اختلافات» با کشورهای منطقه، اجتناب از رویارویی و حفظ منافع مشترک حرکت می‌کند.
در مصاحبه‌ای که مجله «ژون آفریک» در ماه مه با هاکان فیدان، وزیر خارجه ترکیه، انجام داد، او راهبرد ترکیه در قبال بحران لیبی را چنین شرح داد:
۱.تشکیل دولت توافقی: فیدان تأکید کرد که ترکیه مخالف برگزاری انتخابات بدون رسیدن به «بلوغ سیاسی» است، زیرا چنین انتخاباتی صرفاً به رقابتی میان مناطق شرق و غرب منجر خواهد شد.
۲.گفتگو با بازیگران اصلی: او بر گفت‌وگو با روسیه و گروه‌های لیبیایی در شرق تأکید کرد و گفت: «ما طی پنج سال گذشته اولویت خود را بر جلوگیری از درگیری نظامی میان شرق و غرب گذاشته‌ایم».
۳.هشدار نسبت به نظامی‌سازی بیشتر: فیدان به انتقال برخی تجهیزات نظامی روسیه از سوریه به لیبی اشاره کرد و خواستار خروج نیروهای خارجی شد.
ترکیه نیز در سوریه خواهان خروج نیروهای آمریکایی و تشکیل سازوکار امنیتی با اردن و دمشق برای مقابله با خلأ امنیتی است.
همکاری منطقه‌ای
ترکیه احتمالاً مانند الگوی سوریه، به دنبال کاهش یا پایان دادن به حضور نظامی روسیه در لیبی است.
در این مسیر، نیازمند هماهنگی جدی با مصر و گفت‌وگویی استراتژیک برای پایان دادن به بحران لیبی است.
روابط ترکیه و مصر اکنون در حال گسترش به حوزه‌های استراتژیک و نظامی است.
در همین ماه، احمد فتحی خلیفه، رئیس ستاد کل ارتش مصر، به ترکیه سفر و با متین گوراک همتای خود دیدار کرد.
دو کشور همچنین اولین نشست گفت‌وگوی نظامی سطح بالا را برگزار کردند که مقرر شده سالانه تکرار شود.
چنین نشست‌هایی می‌تواند به سطح وزرای خارجه و رؤسای سازمان‌های اطلاعاتی نیز گسترش یابد و زمینه‌ساز راه‌حل‌های منطقه‌ای برای بحران‌هایی چون لیبی، غزه، سودان و غیره شود.
آرامش فعلی در لیبی بسیار شکننده است و ممکن است در هر لحظه در طرابلس یا میان شرق و غرب فروبپاشد.
در این شرایط، ترکیه با توجه به موقعیت ممتاز خود باید گام‌های پیشگیرانه برای مهار بحران بردارد و با همکاری شرکای محلی و کشورهای همسایه، زمینه بازگرداندن وحدت، ادغام نهادهای ازهم‌گسیخته و جلوگیری از درگیری‌های مجدد را فراهم کند.
*بازنشر مطالب شبکه‌های اجتماعی به منزله تأیید محتوای آن نیست و صرفا جهت آگاهی مخاطبان از فضای این شبکه‌ها منتشر می‌شود.