تحلیل حقوقی عقد نکاح در نظام حقوقی ایران - تسنیم

به گزارش خبرگزاری تسنیم، عقد نکاح، از بنیادی‌ترین نهادهای حقوق خصوصی در نظام حقوقی ایران است که نه‌تنها پیوندی میان دو فرد برای تشکیل خانواده ایجاد می‌کند، بلکه آثار حقوقی، مالی، شخصی و اجتماعی گسترده‌ای را به دنبال دارد.
اهمیت این عقد به‌گونه‌ای است که قانون مدنی ایران، از ماده 1034 تا 1157، مفصلاً به آن پرداخته و شرایط صحت، آثار، انحلال، و سایر جزئیات مرتبط با آن را تشریح نموده است.
مفهوم عقد نکاح
طبق تعریف رایج فقهی و حقوقی، عقد نکاح قراردادی است که به موجب آن، زن و مرد به منظور تشکیل خانواده و زندگی مشترک، با اراده آزاد خود، به ایجاد رابطه زوجیت اقدام می‌کنند.
ماده 1062 قانون مدنی بیان می‌دارد:«نکاح واقع می‌شود به ایجاب و قبول به الفاظی که صریحاً دلالت بر قصد ازدواج نماید.»
این ماده نشان می‌دهد که نکاح از جمله عقود تشریفاتی است که باید با الفاظ صریح (مانند "زوجتُ" و "قبلتُ") و با قصد انشاء از سوی طرفین جاری شود.
این عقد باید حتماً با رضایت و قصد طرفین واقع شود و الفاظ باید در زمان جاری شدن عقد، قصد انشاء داشته باشند.
ارکان عقد نکاح
عقد نکاح دارای ارکانی است که بدون تحقق آن‌ها، این عقد از نظر حقوقی باطل یا غیرنافذ خواهد بود.
مهم‌ترین ارکان عقد نکاح عبارت‌اند از:
1.
قصد و رضایت طرفین
ماده 1070 قانون مدنی مقرر می‌دارد:«رضای زوجین شرط نفوذ عقد است و هر گاه مکره بعد از زوال اکراه، به نحوی از انحاء رضای حاصل کند، نکاح صحیح است.»اکراه، اجبار و فقدان قصد می‌تواند عقد نکاح را از اعتبار ساقط کند.
در واقع، رضایت باید آزادانه و بدون فشار باشد.
2.
اهلیت طرفین
طبق ماده 1041 اصلاحی قانون مدنی:«عقد نکاح دختر قبل از رسیدن به سن سیزده سال تمام شمسی و پسر قبل از رسیدن به سن پانزده سال تمام شمسی منوط است به اذن ولی به شرط رعایت مصلحت با تشخیص دادگاه صالح.»اهلیت نکاح به معنای داشتن بلوغ، رشد و اختیار است.
افراد نابالغ یا غیررشید نیاز به اذن ولی و اجازه دادگاه دارند.
3.
عدم وجود موانع نکاح
موانعی نظیر نَسَب، رضاع به معنای همشیر است، یعنی کسی که با فرد دیگری یک مادر شیرده داشته باشد ، مصاهره یعنی رابطه ای که بواسطه ٔ ازدواج بین زوج و زوجه و خویشان هر یک از آن دو ایجاد می شود.
، داشتن همسر دائمی (در مورد زنان) یا عده زن، می‌توانند باعث بطلان یا حرمت نکاح (یعنی تا ابد حرام ) شوند.
به‌عنوان نمونه:
ماده 1045 قانون مدنی: : نکاح با اقارب نسبی ذیل ممنوع است حتی اگر قرابت( یعنی خویشاوندی از طریق نکاح )، حاصل از شبهه یا زنا باشد:نکاح با پدر و اجداد و با مادر و جدات هر قدر که بالا برود.نکاح با اولاد هر قدر که پایین برود.نکاح با برادر و خواهر و اولاد آن‌ها تا هر قدر که پایین برود.نکاح با عمات(عمه ها) و خالات(خاله ها) خود و عمات و خالات پدر و مادر و اجداد و جدات.
ماده 1050: نکاح با زنی که در عده طلاق یا وفات است، باطل می‌باشد.
اقسام عقد نکاح
در حقوق ایران دو نوع نکاح به رسمیت شناخته شده است:
1.
نکاح دائم
نکاحی است که مدت آن مشخص نیست و مهریه و نفقه به صورت دائم بر عهده شوهر قرار می‌گیرد.
بیش‌ترین احکام مربوط به نکاح در قانون مدنی مربوط به این نوع ازدواج است.
2.
نکاح موقت (متعه)
مطابق ماده 1075 قانون مدنی:«نکاح وقتی منقطع است که برای مدت معین واقع شده باشد.»در نکاح موقت، مدت و مهریه باید معین باشد، در غیر این‌صورت عقد باطل خواهد بود (ماده 1095).
آثار عقد نکاح
عقد نکاح آثاری حقوقی متعددی ایجاد می‌کند که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:
1.
تمکین و رابطه زوجیت
زوجین پس از عقد مکلف به ایفای حقوق و وظایف زناشویی هستند.
زن باید از شوهر در حدود عرف و قانون تمکین نماید و مرد نیز موظف به تأمین نیازهای مادی و معنوی همسر است.
2.
نفقه
مطابق ماده 1107 قانون مدنی:«نفقه عبارت است از همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن، از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل و هزینه‌های درمانی...»پرداخت نفقه از وظایف شوهر و از حقوق مسلم زن است و عدم پرداخت آن ممکن است آثار کیفری نیز در پی داشته باشد (ماده 53 قانون حمایت خانواده مصوب 1391:هرکس با داشتن استطاعت مالی، نفقه زن خود را در صورت تمکین او ندهد یا از تأدیه نفقه سایر اشخاص واجب النفقه امتناع کند به حبس تعزیری درجه شش محکوم می‌شود.
تعقیب کیفری منوط به شکایت شاکی خصوصی است و در صورت گذشت وی از شکایت در هر زمان تعقیب جزائی یا اجرای مجازات موقوف می‌شود).
3.
مهریه
ماده 1082 قانون مدنی تصریح می‌کند:«به مجرد عقد، زن مالک مهر می‌شود و می‌تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید.»مهریه حقی مالی برای زن است و حتی در صورت عدم نزدیکی، مستحق دریافت نصف آن خواهد بود (طبق ماده 1092؛اگر شوهر قبل از نزدیکی، زن خود را طلاق دهد، زن مستحق نصف مهریه خواهد بود.
اگر شوهر بیش از نصف مهریه را قبلاً به زن داده باشد، می‌تواند مازاد را با همان شکل یا ارزش اولیه از شوهر استرداد کند.
این ماده در واقع درباره حقوق زن در صورت طلاق قبل از نزدیکی در قانون مدنی ایران توضیح می‌دهد.
).
4.
حق ارث
در صورت فوت یکی از زوجین پس از عقد، طرف دیگر طبق قواعد ارث ماده 862 و 940 قانون مدنی، از او ارث خواهد برد، حتی اگر هنوز نزدیکی صورت نگرفته باشد.
انحلال عقد نکاح
عقد نکاح می‌تواند به یکی از طرق زیر منحل شود:
1.
طلاق: به اراده مرد، با رعایت شرایط قانونی و ثبت رسمی (ماده 1133 قانون مدنی).
2.
فسخ نکاح: به دلایل خاص مانند عیوب جنسی یا تدلیس، برای زن یا مرد قابل مطالبه است (مواد 1121 تا 1128).
3.
بطلان عقد: در صورت فقدان یکی از شرایط اساسی صحت، مانند اکراه، فقدان اهلیت یا وجود موانع نکاح.
4.
تفریق قضایی: در شرایط خاص تفریق به سبب حکم محکمه صورت میگیرد مانند عسر و حرج زن، با حکم دادگاه (ماده 1130).
عقد نکاح در حقوق ایران، قراردادی با ماهیتی ویژه است
عقد نکاح در حقوق ایران، قراردادی با ماهیتی ویژه است که از نظر تشریفات، اراده، آثار و انحلال، احکامی متمایز از سایر عقود دارد.
اگرچه به ظاهر یک توافق شخصی و خانوادگی است، اما در عمل، مسئولیت‌های مالی، حقوقی و اخلاقی متعددی به دنبال دارد.
آگاهی از مقررات قانونی حاکم بر نکاح، به افراد کمک می‌کند تا با تصمیم‌گیری آگاهانه و رعایت حقوق متقابل، خانواده‌ای پایدار و سالم بنا نهند.
یادداشت از الهه ملانعمت ، کارشناس حقوق
انتهای پیام/