سفر وزیر خارجه اوکراین به آذربایجان؛ فراتر از دیدار پروتکلی

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، سفر رسمی «آندری سیبیها» وزیر امور خارجه اوکراین به جمهوری آذربایجان در تاریخ 25 و 26 مه 2025، در دورانی که نظم جهانی دستخوش تلاطم‌های عمیق، مناقشات رو به گسترش و شراکت‌ها در حال بازتعریف است، صورت می‌گیرد و نمی‌توان آن را صرفاً یک رویداد پروتکلی تلقی کرد.
این دیدار نه نشانی از ورود به اتحادی جدید و نه بیانگر وفاداری به بلوک خاصی است؛ بلکه نمونه‌ای از گفتگوی عمل‌گرایانه بر پایه منافع ملی آن‌هاست.
جمهوری آذربایجان و اوکراین عضو هیچ‌گونه اتحاد نظامی-سیاسی مشترکی نیستند، مرز مشترک ندارند و در چارچوب هیچ معاهده جمعی نیز متحد نشده‌اند اما روابط آن‌ها محتوایی منحصربه‌فرد دارد.
بنیان روابط دوجانبه: تجارب مشترک تاریخی، نه ایدئولوژی
توضیح نزدیکی کی‌یف و باکو از منظر جغرافیا، زبان، فرهنگ یا تهدیدات مشترک دشوار است.
این نزدیکی بیشتر بر شباهت تجارب عمیق تاریخی استوار است.
کلمات کلیدی این تجربه برای هر دو کشور عبارتند از: فقدان قلمرو، تجاوز خارجی، نقض مرزها، مقاومت در برابر دیکته‌های بین‌المللی و احیای حاکمیت از صفر.
جمهوری آذربایجان در دهه 1990 اشغال قره‌باغ و مناطق اطراف آن را تجربه کرد و اوکراین در سال 2014 الحاق کریمه و اشغال دونباس و لوهانسک را.
از سال 2022 نیز اوکراین درگیر یک جنگ تمام‌عیار است.
برای این دولت‌ها، مسائل مرزی و هویت ملی دیگر نه موضوع سیاست داخلی، بلکه به ابزار چانه‌زنی و فشارهای بین‌المللی تبدیل شده است.
در چنین واقعیتی، توهم «امنیت جمعی» فرو می‌پاشد و پایداری فردی و استراتژی‌های ملی در اولویت قرار می‌گیرند.
تفاوت اصلی گفتگوی آذربایجان و اوکراین، عاری بودن آن از ایدئولوژی است.
هیچ یک از طرفین خود را بخشی از «جبهه دموکراتیک» یا «انتخاب تمدنی» معرفی نمی‌کند.
اساس این روابط بر منافع ملی هر دو طرف استوار است.
انرژی و لجستیک؛ ستون‌های همکاری عمل‌گرایانه باکو و کی‌یف
یکی از پایه‌های اصلی همکاری دو کشور، بخش انرژی است.
شرکت دولتی نفت آذربایجان (SOCAR) علی‌رغم شرایط جنگی، به فعالیت خود در بازار اوکراین ادامه می‌دهد.
طبق اطلاعات مارس 2025، «سوکار انرژی اوکراین» مالک بیش از 60 جایگاه سوخت در مناطق مرکزی و غربی اوکراین است و از طریق بنادر رومانی، گرجستان و ترکیه، سوخت با کیفیت بالا به این کشور عرضه می‌کند.
علاوه بر این، سوکار در اجرای پروژه‌های بشردوستانه و زیرساختی در اوکراین، از تأمین ژنراتورهای دیزلی و روغن موتور گرفته تا پشتیبانی لجستیکی، مشارکت دارد.
در مقیاسی وسیع‌تر، جمهوری آذربایجان بازیگری کلیدی در پروژه کریدور گاز جنوبی (SGC) است که گاز آذربایجان را از طریق دریای خزر، گرجستان، ترکیه، یونان، آلبانی و ایتالیا به اروپا می‌رساند.
در سال 2023 بیش از 22 میلیارد متر مکعب گاز طبیعی از این مسیر صادر شد و افزایش این حجم در سال 2025 برنامه‌ریزی شده است.
اگرچه اوکراین مستقیماً در کریدور گاز جنوبی مشارکت ندارد، اما در بروکسل و باکو به عنوان یک پلتفرم ترانزیتی بالقوه برای انتقال انرژی و «محصولات سبز» (هیدروژن، آمونیاک و غیره) از طریق کریدور خزر-دریای سیاه و با دور زدن روسیه، در نظر گرفته می‌شود.
پروژه «هاب انرژی آسیای میانه - قفقاز جنوبی» نیز در محافل کارشناسی برای تنوع‌بخشی به عرضه انرژی و هم‌راستاسازی منافع لجستیکی آذربایجان و اوکراین به طور گسترده مورد بحث است.
پس از جنگ با روسیه و مسدود شدن مسیرهای شمالی اوکراین (ریلی و جاده‌ای)، جستجو برای راه‌های جایگزین اجتناب‌ناپذیر شد.
اوکراین به همراه جمهوری آذربایجان، توجه خود را به مسیر حمل‌ونقل بین‌المللی ترانس-خزر (TITR)، موسوم به «کریدور میانی»، معطوف کرد.
این مسیر از طریق چین، قزاقستان، دریای خزر، آذربایجان، گرجستان، دریای سیاه و اوکراین، دسترسی به اروپا را فراهم می‌کند.
در سال 2024، حجم باربری از این کریدور با 60 درصد افزایش، از 3.5 میلیون تن فراتر رفت و پیش‌بینی‌ها برای سال 2025 نیز مثبت است.
بنادر اودسا و چرنومورسک اوکراین می‌توانند به حلقه‌های حیاتی این زنجیره تبدیل شده و اوکراین نقش بال شرقی «کریدور میانی» را از طریق دریای سیاه ایفا کند.
جمهوری آذربایجان در این سیستم نه تنها یک اپراتور لجستیکی، بلکه یک هاب انرژی و پل ترانزیتی است.
بندر بین‌المللی دریایی باکو، گذرگاه‌های ریلی با گرجستان، گسترش زیرساخت‌های حمل‌ونقل انرژی و پلتفرم‌هایی مانند «ADY Container» توانمندی‌های آذربایجان را در این نقش بیش از پیش افزایش می‌دهد.
کمک‌های بشردوستانه و همبستگی اجتماعی؛ تعمیق پیوندهای انسانی
در پس سفر آندری سیبیها به باکو، زیرساخت عمیق و کارآمدی از روابط شکل گرفته که نه با قراردادهای پر سر و صدا و نه با اتحادهای رسمی، بلکه با پویایی پایدار و نتایج عملیِ سال‌ها آزموده شده، مشخص می‌شود.
یکی از عرصه‌های مهم اما گاه مغفول مانده، حمایت‌های مستمر بشردوستانه و مدنی جمهوری آذربایجان از اوکراین از زمان آغاز جنگ روسیه در سال 2022 بوده است.
از فوریه 2022، بیش از 55 کاروان کمک‌های بشردوستانه از آذربایجان به اوکراین ارسال شده است که نه اقداماتی پراکنده، بلکه یک فرآیند کمک‌رسانی لجستیکی کاملاً سیستماتیک و هدفمند شامل دارو، تجهیزات پزشکی قابل حمل، ژنراتورهای برق پرقدرت، مواد غذایی با ماندگاری طولانی، غذای کودک و پوشاک زمستانه بوده است.
ارزش کل کمک‌های ارسالی – با احتساب کانال‌های دولتی، خصوصی و سازمان‌های مردم‌نهاد – از 30 میلیون دلار آمریکا فراتر رفته و آذربایجان را در رتبه اول کشورهای قفقاز جنوبی و آسیای مرکزی قرار داده است.
آذربایجان همچنین از اولین کشورهایی بود که ژنراتورهای سیار با توان بیش از 100 کیلووات را به اوکراین ارسال کرد، به ویژه در زمستان سخت 2022-2023 که زیرساخت‌های انرژی اوکراین هدف حملات قرار گرفت.
این حمایت بشردوستانه جنبه دیگری نیز دارد: سرمایه انسانی و ادغام بین جوامع.
پیش از جنگ، حدود 45 هزار آذربایجانی‌تبار در اوکراین زندگی می‌کردند که اکثر آنها شهروند اوکراین و کاملاً در زندگی اقتصادی-اجتماعی این کشور ادغام شده‌اند.
فعالیت آنها پس از جنگ، از جمله مشارکت در تخلیه، تأمین پناهگاه و پیوستن به زنجیره‌های داوطلبانه و لجستیکی، عملی‌تر شده است.
از سوی دیگر، فعالیت‌های اجتماعی مرتبط با اوکراین در آذربایجان نیز افزایش یافته است.
مراکز فرهنگی اوکراین در باکو و گنجه فعالیت می‌کنند و با حمایت سفارت اوکراین و نهادهای محلی، رویدادهایی برای حفظ زبان، میراث فرهنگی و همبستگی اجتماعی برگزار می‌کنند.
از سال 2022 کلاس‌های موقتی برای زنان و کودکان اوکراینی وارد شده به آذربایجان دایر شده و تعداد دانشجویان اوکراینی در دانشگاه‌های آذربایجان نیز افزایش یافته است (بیش از 320 نفر در سال تحصیلی 2023-2024، که 2.5 برابر دوران پیش از جنگ است).
این پیوندهای اجتماعی صرفاً یک پس‌زمینه نیست، بلکه عنصری ساختاری در روابط است که دیپلماسی را بر نفوذ متقابل جوامع استوار می‌سازد.
پیامدهای منطقه‌ای و نگاه مسکو به نزدیکی باکو و کی‌یف
بعید است که طرف روسی واکنش رسمی و آشکاری به نزدیکی آذربایجان و اوکراین نشان دهد، اما این به معنای بی‌اهمیت بودن این فرآیند برای مسکو نیست.
سفر آندری سیبیها به باکو به خودی خود سیگنال جدی برای کرملین است؛ نه از بابت تهدید مستقیم منافع مسکو، بلکه به دلیل معماری دیپلماتیک و سیاسی جدیدی که در منطقه در حال شکل‌گیری است.
خطر برای کرملین، ظهور قالب‌های همکاری خارج از کنترل آن، بدون اتکا به توافقات مرکزی و مبتنی بر تصمیمات فردی است.
جمهوری آذربایجان از یک سو در برخی نهادهای رسمی مانند کشورهای مستقل مشترک‌المنافع (CIS) با روسیه حضور دارد، اما از سوی دیگر مسیری کاملاً مستقل را دنبال می‌کند.
باکو همواره تاکید دارد که همکاری با کی‌یف نه تلاشی ضدروسی است و نه گامی که با اجازه مسکو برداشته شده باشد، بلکه واقعیتی متناسب با الزامات دوران جدید است: دیپلماسی دیگر رقابت بر سر حوزه‌های نفوذ نیست، بلکه هماهنگی در زمینه‌هایی است که منافع در آنها تلاقی پیدا می‌کند.
انتهای پیام/