توافقی روی لبه تیغ: آیا معامله هسته‌ای جدید آمریکا و ایران دوام می‌آورد؟
با وجود ادعای دونالد ترامپ مبنی بر اینکه ایران «تا حدی» با توافق هسته‌ای جدیدی موافقت کرده، منابع ایرانی و اروپایی می‌گویند مسائل اساسی همچنان حل‌نشده باقی مانده‌اند.
باشگاه خبرنگاران جوان؛ اعظم پورکند - پایگاه تحلیلی اویل پرایس در مطلبی نوشت: با توجه به تحولات جاری، به نظر می‌رسد جمهوری اسلامی ایران احتمال دارد در چارچوبی مشخص و بر پایه حقوق مشروع خود در پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT)، با محدودسازی سطح غنی‌سازی اورانیوم در مقاصد غیرنظامی موافقت کند.
با این حال، اجرای هرگونه تعهدی از سوی ایران مشروط به پایبندی طرف‌های غربی به تعهدات متقابل است.
در همین حال، اتحادیه اروپا تلاش می‌کند پیش از ضرب‌الاجل ۱۸ اکتبر، زمینه‌های بازگرداندن برخی تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران را فراهم کند؛ آن هم در شرایطی که ایران همکاری‌های نظامی مشروعی را با برخی کشور‌ها در چارچوب قوانین بین‌المللی دنبال می‌کند.
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، در ۸ مه ۲۰۱۸ به طور یک‌جانبه ایالات متحده را از توافق برجام خارج کرد؛ اقدامی که به باور بسیاری، موجب از بین رفتن اعتماد و زیر سوال رفتن اعتبار واشنگتن در نظام بین‌الملل شد.
ترامپ در آن زمان ادعا می‌کرد که ایران بدون دادن امتیازات لازم، از مزایای اقتصادی توافق بهره‌مند می‌شود، در حالی که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بار‌ها پایبندی کامل ایران به مفاد برجام را تأیید کرده بود.
در دوره جدید، ترامپ مدعی شده ایران «تا حدی» با توافق تازه‌ای موافقت کرده، اما هنوز هیچ چارچوب شفافی در این باره ارائه نشده است.
منابع مطلع در ایران نیز تأکید می‌کنند که برخی مسائل بنیادین همچنان حل‌نشده باقی مانده‌اند و ایران با نگاهی هوشمندانه و تدبیر سیاسی، نسبت به تهدیدات نظامی احتمالی، رویکردی محتاطانه در مذاکرات پیش گرفته است.
یک مقام آگاه در اتحادیه اروپا گفته است: «احتمال دارد ایران در ظاهر توافقاتی را بپذیرد، اما اجرای عملی آنها را منوط به اقدامات راستی‌آزمایی شده و متقابل غرب خواهد کرد.» از نگاه ایران، مسئله اصلی، دستیابی به تضمین‌هایی ملموس برای رفع تحریم‌ها و تضمین عدم نقض دوباره توافق توسط طرف‌های غربی است.
در سوی دیگر، آمریکا و رژیم صهیونیستی همچنان بر موضوع غنی‌سازی تمرکز دارند.
تل‌آویو تهدید کرده در صورت عدم حصول توافق، به اقدام یک‌جانبه نظامی علیه ایران روی خواهد آورد؛ تهدیدی که نقض صریح منشور سازمان ملل تلقی می‌شود.
اروپا در ارزیابی‌های اخیر خود به شرایط اقتصادی ایران نیز اشاره کرده و وضعیت بازار ارز را بحرانی خوانده است.
در این میان، تحلیل‌هایی نیز درباره تأثیر شرایط اقتصادی بر سیاست منطقه‌ای ایران ارائه شده، هرچند مقامات رسمی ایران تأکید دارند که حمایت از محور مقاومت، بخشی از دکترین راهبردی جمهوری اسلامی در برابر فشار‌های خارجی و برای تأمین امنیت منطقه است.
علی شمخانی، مشاور سیاسی رهبر انقلاب، موضع ایران را شفاف بیان کرده و گفته است: ایران هرگز به دنبال سلاح هسته‌ای نبوده و نیست؛ آمادگی دارد سطح غنی‌سازی را در چارچوب غیرنظامی نگه دارد و با نظارت‌های فنی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همکاری کند؛ موضوعاتی که پیش‌تر نیز در برجام پذیرفته شده بود.
برآورد منابع اروپایی آن است که ایران ممکن است غنی‌سازی را به حدود ۵ درصد محدود کند؛ سطحی که کاملاً با اهداف صلح‌آمیز از جمله تولید برق و دارو‌های هسته‌ای همخوانی دارد.
اما این روند نیازمند ایجاد فضایی اعتمادآمیز و پرهیز از اقدامات تحریک‌آمیز غرب، به‌ویژه بازگرداندن تحریم‌ها، است.
هم‌زمان، اتحادیه اروپا با استناد به گزارش‌هایی از همکاری‌های علمی ایران با کشور‌های ثالث، تلاش دارد مجدداً سازوکار تحریم‌ها را فعال کند.
از جمله دلایل مطرح‌شده، حضور برخی کارشناسان نظامی خارجی و ادعای ارسال تجهیزات دفاعی به روسیه است؛ مسائلی که هنوز هیچ سند رسمی از سوی نهاد‌های بی‌طرف بین‌المللی در مورد آنها ارائه نشده و از سوی ایران نیز تکذیب شده‌اند.
در پایان، مقام اروپایی یادشده هشدار داده ایران ممکن است تلاش کند با توافقی نمادین با آمریکا، از ابزار تحریم‌های اروپایی جلوگیری کند.
اما از نگاه ایران، هر توافقی باید تضمین‌های حقوقی، اقتصادی و سیاسی واقعی در پی داشته باشد؛ نه صرفاً وعده‌های شفاهی و موقت.
در مجموع، به نظر می‌رسد جمهوری اسلامی ایران به‌دنبال ایجاد موازنه‌ای هوشمندانه میان تأمین حقوق هسته‌ای خود، خنثی‌سازی تحریم‌ها، و پیشبرد سیاست‌های منطقه‌ای است.
دوام توافق احتمالی میان تهران و واشنگتن به تعهد واقعی غرب به مفاد آن و پرهیز از رفتار‌های دوگانه بستگی دارد.
منبع: اویل پرایس
