لزوم تعامل مراکز پژوهشی با جامعه و پاسخگویی به نقدها و بازخوردها
رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند گفت: تحقق حکمرانی خوب ایجاب می‌کند تا مؤسسات، اندیشکده‌ها و پژوهشگاه‌ها به همان اندازه که درتولید محتوای علمی و کارشناسی فعالیت دارند؛ پاسخگوی انتقادات هم باشند.
سیدطه‌حسین مدنی در گفتگو با مهر بیان کرد: حکمرانی یا Governance از ریشه لاتین «gubernare» به‌معنای هدایت کردن، راهبری یا اداره کردن است و در ادبیات اجرایی، معادل‌های فارسی چون حکومت‌داری، سیاستگذاری عمومی و مدیریت راهبردی برای آن تعریف شده است.
مدنی افزود: این ادبیات در مواردی مثل علوم سیاسی، مدیریت و جامعه شناسی تعاریف مشخصی دارد و برای آن رویکردها و شیوه‌های مشخصی تعریف می‌شود و به طور کلی به فرآیندهای تصمیم‌گیری و اجرای تصمیمات در یک نظام مثل کشور، جامعه، سازمان، شرکت یا کسب و کار اطلاق می‌شود.
رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند خاطرنشان کرد: به طور کلی حکمرانی متمرکز بر تعامل میان قسمت دارای قدرت و قسمت متأثر از قدرت است و از بالا به پایین و در جهت اثرگذاری تعریف می‌شود.
وی ادامه داد: در دنیا تعاریف مشخصی در بخش‌های مختلف برای حکمرانی وجود دارد از جمله طبق تعریف برنامه توسعه سازمان ملل متحد (UNDP)، «حکمرانی تمرین قدرت در مدیریت اقتصادی، سیاسی و اداری یک کشور در تمام سطوح است.
این مفهوم شامل سازوکارها، فرآیندها و نهادهایی می‌شود که از طریق آنها شهروندان و گروه‌ها منافع خود را بیان می‌کنند، حقوق قانونی خود را اعمال می‌نمایند و تعهداتشان را انجام می‌دهند.» طبق تعریف بانک جهانی (World Bank) هم «حکمرانی، روشی است که از طریق آن قدرت در مدیریت منابع اقتصادی و اجتماعی یک کشور، به‌منظور توسعه به‌کار گرفته می‌شود.»
ویژگی‌های کلیدی حکمرانی خوب
مدنی در ادامه درباره حکمرانی خوب هم توضیح داد: حکمرانی خوب (Good Governance) نوعی شیوه مدیریت و اداره کشور است که در آن، دولت، بخش خصوصی و جامعه مدنی به‌صورت شفاف، پاسخگو، مشارکتی و عادلانه با یکدیگر همکاری می‌کنند تا اهداف مشترکی مانند توسعه پایدار، رفاه عمومی و رعایت حقوق بشر محقق شود.
حکمرانی خوب دارای ویژگی‌های کلیدی مانند مشارکت شهروندان، حاکمیت قانون، شفافیت، مسئولیت‌پذیری، پاسخگویی، کارایی، عدالت و اجماع‌گرایی است.
رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند با بیان اینکه مفهوم حکمرانی تنها به سطح ملی یا دولتی محدود نمی‌شود؛ گفت: این مفهوم در سطوح خردتر مانند مدیریت سازمان‌ها، شرکت‌ها و حتی تعامل میان مدیران با کارکنان، مشتریان و مخاطبان عمومی نیز کاربرد دارد.
در این حوزه‌ها، مفاهیمی چون «حکمرانی شرکتی» (Corporate Governance) مطرح می‌شود.
این مفهوم به چارچوبی از قوانین، مقررات و ساختارها گفته می‌شود که نحوه هدایت و کنترل شرکت‌ها توسط هیئت‌مدیره، مدیران اجرایی و سهام‌داران را تنظیم می‌کند و عناصری چون حقوق سهام‌داران، حقوق کارکنان، مشتریان و جامعه، شفافیت مالی و عملیاتی و نظارت مؤثر بر عملکرد و تصمیمات مدیران اجرایی را در بر می‌گیرد.
وی در ادامه افزود: درباره حکمرانی خوب سازمانی، حداقل سه مدل حکمرانی داخل سازمان، حکمرانی بیرونی و حکمرانی علمی و پژوهشی مطرح است.
مدنی درباره مصادیق حکمرانی خوب داخل سازمان ادامه داد: این مصادیق شامل استفاده از سیستم‌های ارزیابی عملکرد شفاف و منصفانه و مکانیزم‌های رسیدگی به شکایات یا کانال‌های گزارش‌دهی تخلفات (Whistleblowing) است.
مدنی درباره حکمرانی بیرونی هم گفت: در این بخش از حکمرانی شرکتی، موضوع رابطه شرکت با مشتریان و مخاطبان عمومی مطرح می‌شود و برای تحقق آن به موارد کلیدی چون پاسخگویی عمومی، چرخه بازخورد مؤثر، رعایت حقوق مصرف‌کننده و اخلاق کسب‌وکار نیاز است.
حکمرانی بیرونی خوب را می‌توان در شرکت‌هایی که دارای سامانه‌ی بازخورد فعال هستند و درباره محصولات، عملکرد یا حتی خطاهای گذشته پاسخ می‌دهند؛ مشاهده کرد.
لزوم تعامل مراکز پژوهشی با جامعه و پاسخگویی به نقدها و بازخوردها
رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند درباره حکمرانی خوب در مراکز علمی و پژوهشی هم توضیح داد: این نوع حکمرانی در رابطه با پژوهشگاه‌ها، اندیشکده‌ها و مراکز دانشی مطرح و شامل پاسخگویی علمی، شفافیت در برابر نقدهای رسانه‌ها و مخاطبان نخبگانی و عمومی می‌شود.
وی افزود: بر این اساس مدیر یک پژوهشگاه یا مؤسسه علمی باید به بازخوردهای تخصصی درباره یافته‌ها، گزارش‌ها یا اقدامات اجرایی واکنش نشان دهد.
او همچنین باید نقدهای علمی را بررسی کند و موارد اشتباه برداشت شده را روشن کند و در صورت صحت انتقاد، اقدامات اصلاحی انجام دهد و به صورت دوره‌ای از طریق بیانیه، مصاحبه یا نشست‌های علمی با جامعه تعامل داشته باشد.
مدنی ادامه داد: به عنوان نمونه اگر گزارشی از سوی یک مرکز پژوهشی مورد انتقاد قرار گرفت؛ حکمرانی خوب اقتضا می‌کند که مدیر آن مرکز با پاسخ علمی و مستند از موضع مرکز دفاع کرده یا با پذیرش نظرات کارشناسی، اصلاحات لازم را اعمال کند.
همچنین تمجید از بازخوردهای دقیق و سازنده نشانه بلوغ حکمرانی علمی است.
چرخه بهبود مستمر براساس مدل PDCA (Plan-Do-Check-Act)
رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند با توضیح درباره چرخه بهبود مستمر و نقش آن در تحقق حکمرانی خوب، بیان کرد: چرخه بهبود مستمر بر مبنای استانداردسازی است که طبق مدل‌های مختلف از جملهPDCA (Plan-Do-Check-Act) طراحی شده است.
این مدل یک ابزار پایه در مدیریت کیفیت و بهره‌وری است که به شدت با ادبیات حکمرانی خوب نیز ارتباط دارد.
این چرخه شامل چهار مرحله، برنامه‌ریزی برای یک تغییر یا بهبود(Plan)، اجرای برنامه در مقیاس کوچک(DO)، بررسی نتایج و ارزیابی عملکرد (Check) و اقدام اصلاحی یا استانداردسازی دستاوردها (Act)است.
وی ادامه داد: به عنوان مثال اگر دولت طرحی برای اصلاح یارانه‌های پنهان و افزایش تعرفه سوخت و انرژی دارد؛ بر مبنای این متد ابتدا باید در فاز Plan با کارشناسان و مردم مشورت کند، در Do نتایج برنامه‌ریزی‌ها را به طور آزمایشی و محدود اجرا کند، در مرحله Check با تحلیل و ارزیابی داده‌ها، اثر برنامه‌ریزی‌ها و اقدامات متأثر از آن را بسنجد و در Act یا وسعت اقدامات را گسترش دهد یا اصلاح نماید.
در سطوح پایین‌تر، مثلاً یک فروشگاه آنلاین از نظرات مشتریان استفاده می‌کند تا سیستم ارسال خود را بهتر کند، آزمایش می‌کند، عملکرد را می‌سنجد و در نهایت آن را به استاندارد جدید بدل می‌کند.
واکنش کاربران به نظرات اندیشکده حکمرانی هوشمند
مدنی گفت: ما برای تحقق حکمرانی خوب در اندیشکده حکمرانی هوشمند براساس مدل چرخه بهبود مستمر، به بررسی واکنش کاربران پرداختیم.
برخی نظرات اندیشکده حکمرانی هوشمند که طی مدت اخیر در رسانه‌ها منتشر شد؛ با واکنش کاربران زیادی همراه شده و این اندیشکده تصمیم گرفت به برخی نظرات که محتوای قابل بحثی دارد پاسخ دهد.
مدنی با بیان اینکه تحلیل بازخوردهای کاربران، گامی کلیدی و عملی در مسیر حکمرانی خوب محسوب می‌شود؛ گفت: در اندیشکده حکمرانی هوشمند، ما حکمرانی را صرفاً تصمیم‌گیری از بالا به پایین نمی‌دانیم؛ بلکه آن را گفت‌وگویی مستمر میان داده، تجربه، علم و افکار عمومی تلقی می‌کنیم.
از همین‌رو، بخشی مهم از مأموریت رسانه‌ای و عمومی اندیشکده طی سال گذشته، نه صرفاً اطلاع‌رسانی، بلکه برقراری یک جریان بازخوردی مبتنی بر گفت‌وگوی واقعی با مخاطبان بوده است.
رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند ادامه داد: ما کامنت‌های مخاطبان را تنها واکنش‌های گذرا ندانسته‌ایم، بلکه آنها را به‌عنوان داده‌های اجتماعی با قابلیت تحلیل کیفی و راهبردی بررسی کرده‌ایم.
تحلیل بیش از ۱۰۰ کامنت در ۱۳ محتوای رسانه‌ای مرتبط با اندیشکده که در خبرگزاری مهر و دیگر رسانه‌های رسمی و معتبر منتشر و در دیگر پایگاه‌های خبری بازتاب گسترده داشت؛ نشان داد که مخاطبان ما در موضوعات ملموس و روزمره مانند قیمت لوازم خانگی و موبایل، واکنش‌های تحلیلی، مقایسه‌ای و حتی مشورتی ارائه داده‌اند.
وی افزود: مثلاً در واکنش به گزارش اختلاف نرخ تجاری (اعلامی توسط شرکت وارد کننده) و تک‌فروشی موبایل، کاربران با دقت مثال‌هایی از تجربه خریدهای حضوری و الکترونیک خود را ذکر کردند.
این سطح از مشارکت، برای سیاست‌گذار ارزشمند است.
مدنی خاطرنشان کرد: در یکی از محتوای منتشر شده از اندیشکده که به موضوع انرژی هسته‌ای و سیاست خارجی اختصاص داشت؛ دو قطبی‌های فکری بعضاً شدیدی پدید آمده است.
برخی کاربران به ضرورت تعامل ایران و آمریکا پرداختند، درحالی‌که گروهی دیگر، نگران عقب‌نشینی از منافع ملی بودند.
این شکاف، اهمیت روایت‌سازی متعادل برای گذر از احساسات و دو قطبی‌های سیاسی و ورود به عمق تحلیل اقتصادی و فنی را دوچندان می‌کند.
مدنی ادامه داد: در برخی محتواهای رسمی‌تر، مانند تحلیل چالش مصرف مازوت در مقابل دیگر آلاینده‌ها یا عملکرد فروشگاه‌های بزرگ، کاربران با نگاه انتقادی یا حتی طعن‌آلود واکنش نشان دادند.
این نوع برخورد، نشانه‌ای از بی‌اعتمادی یا فاصله میان رویکردهای اجرایی در حاکمیت و تجربه‌های عمومی است که نباید با بی‌توجهی از کنار آن گذشت.
رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند تصریح کرد: گروهی از کامنت‌ها در برخی مطالب منتشر شده نیز حامل دغدغه‌های عمیق‌تر اجتماعی مانند مهاجرت کشاورزان، خرد شدن اراضی و نگرانی از انحصار در تبلیغات و بازار بود.
این بخش از نظرات، منابعی بالقوه برای پژوهش و تحلیل سیاست‌های عمومی آینده‌اند.
PDCA در عمل؛ حلقه‌ای از بازخورد، تحلیل و بهبود
وی خاطرنشان کرد: در مدل چرخه بهبود مستمر براساس مدل PDCA، هر بازخورد عمومی، ورودی‌ای ارزشمند برای مرحله Plan و محرکی برای مرحله Check و Act است.
اندیشکده حکمرانی هوشمند در برابر این چرخه، واکنش‌هایی از جنس حکمرانی خوب داشته است.
مدنی توضیح داد: به بیان دیگر اندیشکده حکمرانی هوشمند در مرحله Plan با توجه به موضوعات حساس از دید مردم همچون عدالت، شفافیت و....
برنامه ریزی کرده است.
در مرحله Do نسبت به تولید محتوای رسانه‌ای و تحلیل‌های عمومی در مصادیق عینی اقدام کرده است.
در مرحله Check نظرات، لایک‌ها، دیسلایک‌ها و تنش‌های گفتمانی و حتی شدت بازنشر محتواها و تعداد بازدیدها را رصد و تحلیل سیستماتیک کرده و در مرحله Act هم تنظیم سیاست‌های رسانه‌ای شفاف‌تر، پاسخ به نقدها، تعمیق در برخی مسائل و ادامه آن، اصلاح برخی دیگر از روایت‌ها و استفاده از بازخوردها در پروژه‌های آینده را در دستور کار قرار داده است.
رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند ادامه داد: با هر بار تکرار این سیکل، سعی می‌شود یک استاندارد ارتقا یافته جدید در سیاستگذاری تعریف و پس از آن مطابق با شرایط بازطراحی شده اقدام گردد.
حکمرانی خوب یعنی گوش‌دادن؛ حتی وقتی سخت است
وی خاطرنشان کرد: ما از تمام کاربران، منتقدان، مخاطبان همراه یا ناراضی، بی‌نهایت سپاسگزاریم.
هر کامنت، چه تحلیلی و مستند، چه هیجانی و شخصی، بخشی از نبض اجتماعی ماست.
ما از این بازخوردها برای بازطراحی سیاست‌های رسانه‌ای و تقویت کیفیت ارتباطات عمومی خود استفاده کرده‌ایم و می‌دانیم که حکمرانی خوب بدون پاسخگویی، شفافیت، پذیرش نقد و احترام به مشارکت عمومی معنا ندارد و ما متعهد به این ارزش‌ها هستیم.
رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند در پایان گفت: بسیاری از نظرات کاربران مستقیماً در بازطراحی برخی محورها مورد استفاده قرار گرفته‌اند.
برخی دیگر موجب بازبینی در نحوه بیان یا سیاست رسانه‌ای شدند و حتی کامنت‌هایی که تنها یک واکنش ساده بودند در تیم روابط عمومی و تحلیل داده ما به‌دقت طبقه‌بندی و مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند.
اندیشکده حکمرانی هوشمند به عنوان یک مجموعه دانش‌بنیان که رصد مسائل مهم اجرایی و حکمرانی و مطالبه‌گری از مسئولان حاکمیتی به جهت رشد و توسعه دائمی کشور را جز جدایی ناپذیر سیاست‌های اجرایی خود می‌داند؛ ابتدا از خود آغاز کرده و سعی می‌کند به طور پیوسته در مسیر گفت‌وگو، یادگیری و بهبود در کنار رسانه‌های پرمخاطبی همچون خبرگزاری مهر گام بردارد.