جایگاه امانت‌داری و صداقت، به عنوان ارکان سرمایه اجتماعی در خطبه غدیر

خبرگزاری مهر-گروه دین و اندیشه: واقعه غدیر خم، صرفاً یک اتفاق تاریخی در مسیر تعیین جانشینی پیامبر اعظم (ص) نیست، بلکه چشمه‌ای جوشان از معارف الهی و آموزه‌های ارزشمند اخلاقی، تربیتی، اجتماعی و سیاسی است که می‌تواند چراغ راه جوامع بشری به ویژه جوامع اسلامی در گذرگاه‌های پر فراز و نشیب باشد.
خطبه غدیر، که به حق، عصاره و چکیده این واقعه عظیم محسوب می‌شود، حاوی نکات کلیدی و راهبردی در زمینه اخلاق، تربیت، تعاملات اجتماعی و کنش‌های سیاسی است که می‌تواند به عنوان الگویی جامع و پویا، راهگشای جوامع اسلامی در مواجهه با چالش‌های گوناگون باشد.
اصل عدالت و مساوات
یکی از محوری‌ترین و بنیادین‌ترین آموزه‌های اخلاق تربیتی که در خطبه غدیر مورد تأکید فراوان قرار گرفته است، اصل عدالت و مساوات در تمامی ابعاد و ساحت‌های زندگی فردی و اجتماعی است.
پیامبر اعظم (ص) در این خطبه، با معرفی امام علی (ع) به عنوان اسوه و الگوی بی‌بدیل عدل و داد، از تمامی پیروان و امت اسلامی می‌خواهند که در تمامی شئون زندگی، از سیره و منش ایشان پیروی نموده و عدالت را سرلوحه امور خود قرار دهند.
ایشان با صراحت می‌فرمایند: ای مردم، علی را برتر بدانید، هیچ علمی نیست مگر اینکه خداوند آن را به من آموخته و هر چه را که آموخته ام به علی آموخته ام.
او پیشوای هدایت است، از او پیروی کنید… این تأکید مکرر بر پیروی از امام علی (ع) به عنوان نماد و تجسم عدل، به روشنی نشان‌دهنده اهمیت فوق‌العاده این اصل مترقی در نظام فکری و ارزشی اسلام است.
عدالت، تنها یک مفهوم انتزاعی و آرمانی نیست، بلکه یک اصل عملی و کاربردی است که باید در تمامی ابعاد زندگی فردی، خانوادگی، اجتماعی و سیاسی تجلی یابد.
عدالت و مساوات، به عنوان دو رکن اساسی، بنیان یک جامعه سالم، پویا و پایدار را تشکیل می‌دهند.
وقتی عدالت به معنای واقعی کلمه در جامعه حاکم باشد، همه افراد، صرف نظر از نژاد، زبان، مذهب، جنسیت، طبقه اجتماعی و موقعیت سیاسی، از حقوق برابر و فرصت‌های یکسان برخوردار خواهند بود و امکان رشد و شکوفایی استعدادهایشان برایشان فراهم خواهد شد.
در چنین جامعه‌ای، هیچ‌کس احساس تبعیض و بی‌عدالتی نخواهد کرد و همه افراد با انگیزه و امید، برای پیشرفت و توسعه جامعه تلاش خواهند نمود.
در مقابل، بی‌عدالتی، تبعیض، نابرابری و ظلم، به عنوان آفاتی مخرب، زمینه‌ساز نارضایتی، خشم، اعتراضات و ناآرامی‌های اجتماعی می‌شوند و در نهایت، انسجام و وحدت جامعه را از بین می‌برند.
در حوزه سیاست، عدالت به معنای توزیع عادلانه قدرت و ثروت، رعایت حقوق اساسی شهروندان، شفافیت در تصمیم‌گیری‌ها و پاسخگویی مسئولان در برابر مردم است.
اگر حاکمان و سیاستمداران به عدالت رفتار نکنند و منافع شخصی و گروهی خود را بر منافع عمومی ترجیح دهند، مشروعیت و مقبولیت خود را در نزد مردم از دست خواهند داد و جامعه دچار هرج و مرج، بی‌ثباتی و فساد خواهد شد.
در روایات در این خصوص چنین آمده است:
أَمَرَنی رَبّی بِالعَدلِ (خداوند مرا به عدل فرمان داده است) - این حدیث، به صراحت نشان می‌دهد که عدالت، یک فرمان الهی و یک تکلیف شرعی است که پیامبر اعظم (ص) موظف به اجرای آن بوده‌اند.
(نهج البلاغه، خطبه ۱۶)
إِنَّ اللّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالإِحْسَانِ (خداوند به عدل و احسان فرمان می‌دهد) - این آیه شریفه از قرآن کریم، تأکید می‌کند که عدالت، یکی از مهم‌ترین اوامر الهی است و خداوند، همواره بندگان خود را به رعایت آن سفارش می‌کند.
(سوره نحل، آیه ۹۰)
أَعدَلُ النّاسِ مَن أَنصَفَ مَن ظَلَمَهُ (عادل‌ترین مردم کسی است که با کسی که به او ستم کرده، انصاف ورزد) - این حدیث امام علی (ع) نشان می‌دهد که عدالت، تنها به معنای رعایت حقوق دیگران نیست، بلکه فراتر از آن، به معنای رفتار عادلانه با کسانی است که به ما ظلم کرده‌اند.
(غررالحکم و دررالکلم، حدیث ۳۲۲۱)
اصل امانت‌داری و صداقت
یکی دیگر از آموزه‌های برجسته و ارزشمند اخلاق تربیتی که در خطبه غدیر مورد تأکید مکرر قرار گرفته است، اصل امانت‌داری و صداقت در تمامی امور و شئون زندگی است.
پیامبر اعظم (ص) در این خطبه، با تأکید بر این دو ویژگی مهم، از تمامی پیروان خود می‌خواهند که در تمامی معاملات، تعاملات و مناسبات خود، امانت‌دار و صادق باشند و از دروغگویی، خیانت و فریبکاری دوری کنند.
ایشان با اشاره به مقام و منزلت امام علی (ع) می‌فرمایند: ای مردم، من پیام آورم، و علی (ع) است که پیام‌های خدا را به شما می‌رساند.
و از او بشنوید و اطاعت کنید.
این سخن گهربار نشان می‌دهد که امام علی (ع) امین وحی الهی و امانت‌دار پیامبر (ص) است و باید به عنوان الگوی امانت‌داری و صداقت مورد پیروی قرار گیرد.
امانت‌داری و صداقت، به عنوان دو رکن اساسی، سرمایه اجتماعی اعتماد را در جامعه ایجاد و تقویت می‌کنند.
وقتی افراد یک جامعه به یکدیگر اعتماد داشته باشند، همکاری، همبستگی و همدلی در جامعه افزایش می‌یابد و مسائل و مشکلات به راحتی و با کمترین هزینه حل می‌شوند.
در مقابل، بی‌اعتمادی، دروغگویی، خیانت و فریبکاری، به عنوان آفاتی مخرب، زمینه‌ساز تفرقه، اختلاف، بدبینی و سوءظن در جامعه می‌شوند و انسجام و وحدت آن را از بین می‌برند.
در حوزه سیاست، امانت‌داری به معنای حفظ منافع مردم، عدم سو استفاده از قدرت و ثروت، عمل به وعده‌ها، شفافیت در عملکرد و پاسخگویی به افکار عمومی است.
اگر سیاستمداران امانت‌دار و صادق نباشند و به وعده‌های خود عمل نکنند، اعتماد مردم را از دست می‌دهند و جامعه دچار فساد، بی‌اخلاقی و بحران مشروعیت خواهد شد.
در روایات در این خصوص چنین آمده است:
لا إیمانَ لِمَن لا أَمانَةَ لَهُ (ایمان ندارد کسی که امانت ندارد) - این حدیث نبوی، به صراحت نشان می‌دهد که امانت‌داری، یکی از مهم‌ترین شاخصه‌های ایمان است و کسی که امانت‌دار نباشد، از ایمان کامل برخوردار نیست.
(نهج الفصاحه)
الصِّدقُ یَهدی إِلَی البِرِّ، وَالبِرُّ یَهدی إِلَی الجَنَّةِ (راستی به نیکی هدایت می‌کند و نیکی به بهشت) - این حدیث نبوی، نشان می‌دهد که صداقت، سرآغاز نیکی‌ها و خیرات است و در نهایت، انسان را به بهشت رهنمون می‌کند.
(بحارالانوار، ج ۶۹، ص ۲۴۴)
أَداءُ الأَمانَةِ یَجُرُّ الرِّزقَ، وَالخِیانَةُ تَجُرُّ الفَقرَ (ادا کردن امانت، روزی را جلب می‌کند و خیانت، فقر را) - این حدیث امام علی (ع) نشان می‌دهد که امانت‌داری، موجب افزایش رزق و برکت در زندگی می‌شود و خیانت، فقر و تنگدستی را به دنبال دارد.
(غررالحکم و دررالکلم، حدیث ۱۴۲۹)
ادامه دارد...